دردسرهای صادرات یک فراورده

آوین آزادی_روزنامه نگار

کرونا فقط ویروس «تهدید»ها نیست و شیوع آن برای اقتصادهای بسیاری «فرصت»آفرین بوده است؛ فرصت‌هایی مثل صادرات بنزین؛ به‌خصوص که در این سال‌ها که تحریم‌های نفتی علیه ایران، دست و پای اقتصاد کشور را بسته است. صادرات بنزین برای ایران، می‌تواند دوباره یک فرصت طلایی برای جبران کسری در راه بودجه 99باشد؛ بنزینی که قرار بود مازاد آن بعد از گرانی، به کشورهای مقصد صادر شود. مصرف روزانه 100الی 110میلیون لیتر بنزین بعد از آن همه کشاکش و تلخی در آذر‌ماه سال گذشته حدود 20میلیون لیتر کاهش پیدا کرد و به 85تا 90میلیون لیتر در روز رسید تا این مازاد ایجادشده با نرخ فوب خلیج‌فارس صادر شود. کرونا و به تبع آن خانه‌نشینی‌ها در فروردین سال‌جاری، حجم مصرف بنزین مردم را تا 44میلیون لیتر در روز پایین آورد. پر بیراه نیست که این حجم عظیم بنزین ‌مصرف‌نشده و آماده صادرشدن را فرصت طلایی برای پالایشگاه‌ها و اقتصاد ایران بدانیم. آمارهای شرکت پخش و پالایش می‌گویند در حالی در ۱۵ روز اول فروردین‌ماه امسال، ۴۴ میلیون لیتر بنزین مصرف کردیم که در سال گذشته، در همین بازه زمانی میانگین مصرف روزانه بنزین بیش از۹۴ میلیون لیتر بوده است. دولت با این 50 میلیون لیتر بنزین اضافه در این ایام اما چه کرده است؟  حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی بر این باور است که در ایام نصف‌شدن مصرف بنزین ایرانی‌ها، امکان صادرات هم برای ایران وجود نداشته و عملا فرصت به نوعی سوخته است؛ چرا که عمده خریداران نفت ما کشورهای همسایه‌ای هستند که مرزهای زمینی‌ خود را با ایران، پس از جدی‌شدن بحران کرونا در کشورمان، بسته بودند.
نفت زمینگیر شد
یکی از بیشترین آسیب‌های کرونا، به صنعت نفت جهان وارد شده است. در روزهای اوج‌گیری ویروس کرونا، صنعت نفت، شاهد کاهش شدید تقاضا و به تبع آن عرضه و سقوط قیمت‌ها بود تا جایی که نرخ نفت آمریکا منفی شد. به این معنا که تولید نفت بر تقاضای آن پیشی گرفت  و فراورده‌های ارزشمندی مثل بنزین از نفت کوره ارزان‌تر شد و 70درصد افت کرد.

فرصت یک ماهه 6هزار میلیاردی 
بودجه امسال شاید تا حدی مبنای محاسبات قرار بگیرد. در قانون بودجه، بیش از ۸۸ هزار میلیارد تومان درآمد از محل صادرات فراورده‌های نفتی (بنزین و گازوئیل) برای دولت پیش‌بینی شده است؛ عددی که پیش از شیوع کرونا و پس از گرانی نرخ سوخت، احتمالا بر مبنای امکان صادرات ۱۰ تا ۲۰ میلیون لیتر بنزین در روز محاسبه شده است، درحالی‌که در فروردین‌ماه امسال، امکان صادرات ۵۰ میلیون لیتری بنزین فراهم شده بود. در همین‌ماه مورد بحث و براساس نرخ دلار در فروردین، در ترکیه هر لیتر بنزین معادل 11هزار تومان بود. با این حال، اگر با توجه به کاهش قیمت نفت، قیمت هر لیتر بنزین صادراتی را 4هزار تومان لحاظ کنیم، صادرات روزانه ۵۰ میلیون لیتر بنزین، می‌توانست درآمد ۲۰۰ میلیارد تومانی در هر روز و 6هزار میلیارد تومانی در یک‌ماه برای دولت به ثبت برساند؛ فرصتی که تحریم‌های خارجی از یک سو و ناکارآمدی داخلی از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد آن را سوزانده است.

فرصت هنوز هست...
مصرف 44میلیون لیتری مربوط به ایامی بود که ستاد ملی کرونا، قرنطینه را در ایران به شکل جدی‌تری برگزار کرده بود. اما این روزها و با توجه به شروع دوباره کسب و کارها و بازگشتن شرایط به حالت کم و بیش عادی، گمانه‌زنی همشهری بر این است که مصرف بنزین روزانه کشور بین 15تا 17میلیون لیتر در روز نسبت به فروردین‌ماه افزایش پیدا کرده است.
همچنین تا ۲۷ آوریل ۲۰۲۰  (۸ اردیبهشت ۹۹) بین همسایگان خشکی ایران (حمل زمینی) گران‌ترین قیمت هر لیتر بنزین متعلق به ترکیه با قیمت حدودی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان و ارزان‌ترین بنزین نیز برای ترکمنستان با قیمت ۶ هزار و ۷۰۰ تومان به ازای هر لیتر است. قیمت هر لیتر بنزین برای افغانستان ۷ هزار و ۱۷۶ تومان، جمهوری آذربایجان ۷ هزار و ۳۰۰ تومان، عراق ۹ هزار و ۸۰۰ تومان و پاکستان ۹ هزار و ۳۰۰ تومان گزارش شده است(قیمت دلار محاسباتی برای این ارقام به نرخ دلار در بازار آزاد تهران و معادل ۱۵ هزار و ۶۰۰ تومان درنظر گرفته شده است)‌. نگاهی به لیست قیمت‌های بنزین در همسایگی ایران نشان می‌دهد که ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی برای صادرات، سود چشمگیری به‌دست آورد.

خریدار بنزین، کم و قیمت پایین بود
در این شرایط مورد بحث، پالایشگاه‌های ما امکان صادرات نداشتند. شاهد مثال این ادعا این است که اخیرا پالایشگاه آبادان بخشی از قسمت‌هایش را تعطیل کرده است. یا برای overhall‌ بسیاری از پالایشگاه‌ها در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت اقدام کردیم و این در حالی است که در روند سابق زمان مناسب برای انجام این اقدام، خرداد‌ماه بود.
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد که امکان صادرات بنزین برای کشور ما در فروردین‌ماه وجود نداشت. مرزهای کشورهای همسایه که عمده صادرات زمینی ما به آنها بود، بسته شده بود، عراق، پاکستان، ارمنستان و افغانستان دیگر از ما نفت نمی‌خریدند. صادرات ما به این کشورها هم دچار مشکل شد و صرفا می‌توانستیم مقداری بنزین از راه دریایی با قیمت‌های بسیار نازل، صادر کنیم. برای مثال هر بشکه بنزین که در بورس انرژی 11دلار قیمت‌گذاری شده را با 6دلار تخفیف از راه دریا در این روزها صادر کردیم؛ بنزینی که روزی 800دلار قیمت‌ داشت. چنین نرخ‌هایی اصلا صرفه اقتصادی ندارد و حتی گاهی هزینه تولید را هم جبران نمی‌کند.

بازار کم‌کم رونق می‌گیرد 
حالا اما در هفته آخر اردیبهشت ماه، می‌توان گفت که یک هفته‌ای می‌شود که بازار نفت تا حدی از بحران خارج شده است. بعد از اینکه در‌ماه می ‌تولید نفت دنیا حدود 13میلیون بشکه کاهش پیدا کرد، امروز دوباره به ثبات رسیده است. کارشناسان اقتصادی امید دارند که بازار نفت بعد از خروج کشورهای دیگر از قرنطینه و شروع کسب وکارها، به حالت سابق برگردد.

صادرات قیر؛ مرهمی در روزگار پساکرونا 
امروز می‌توان فرصت طلایی را برای کشور از راه‌ دیگری ساخت. با توجه به اینکه تا مدتی مردم جهان احتمالا از حمل‌ونقل عمومی کمتر استفاده خواهند کرد، مصرف بنزین دوباره افزایش پیدا خواهد کرد و مازاد بنزین و فراورده‌های نفتی جذب ‌می‌شود.
همچنین به‌نظر می‌رسد که پالایشگاه‌های دنیا، تولید خود را در حوزه فراورده‌های سنگین کاهش داده‌اند. فرصت طلایی اینجاست. مصرف قیر در سراسر جهان کاهش پیدا نخواهد کرد و می‌توان با قیمت مناسب قیر تولید شده در کشور را به فروش رساند. در دوران پساکرونا، کشورهای بسیاری احتمالا برای خروج از رکود، سراغ پروژه‌های راهسازی، توسعه عمرانی و... می‌روند. تجربه نشان می‌دهد که همه زیرساخت‌های آمریکا در دوران بحران معروف 1930ساخته شد. راهسازی و توسعه مسکن و ساختمان، بسیاری از صنایع را در آمریکا به حرکت درآورد. این پروژه‌ها اما نیاز به قیر دارند. تولید فعلی ایران 5میلیون تن قیر است که می‌توان آن را تا 10میلیون تن در سال افزایش داد و با نرخ‌های فعلی به درآمد بیش از یک میلیارد و 200میلیون دلار رسید.