تهران مبتکر تعاملات بین‌شهری در مدیریت بحران

مجید جباری- خبر‌نگار

طی سال‌های اخیر موجی از مشکلات شهری مثل سیل، زلزله و حالا هم بیماری‌های مسری مانند ویروس کرونا، شهرها را دربرگرفته؛ مشکلاتی که آنقدر پیچیده و متغیرند که دولت‌های ملی به‌تنهایی نمی‌توانند از پس همه این مسائل برآیند. اینجاست که دولت‌های محلی با ظرفیت جهانی و هنر دیپلماسی شهری پیشقدم می‌شوند تا باری از دوش دولت بردارند؛ هنری که شهردار ابرشهری با مختصات تهران در عمل نشان داده با آن آشناست. پیروز حناچی در مدت 3ماهی که از شیوع کرونا می‌گذرد، با تبادل مستمر تجربیات با شهرهای موفق، تهران را به کانون تعاملات شهری در مدیریت کرونا تبدیل کرده است.
در این بین شاید عده‌ای تصور کنند برقراری ارتباط ویدئویی با چند شهردار دیگر جهان - از جمله‌ شهرداران رم، آنکارا، استانبول، سئول، مسقط، لندن و وین- شاید تنها یک‌اقدام نمادین باشد اما دستاوردهای آن صدها برابر از تصور است. بی‌تردید انتقال تجربیات بین 2شهر، راه‌های جدیدی را پیش‌روی مدیران شهری به‌ویژه برای کنترل و مدیریت بحران‌ها و همچنین معرفی جاذبه‌های گردشگری قرار می‌دهد.
درحالی‌که مدیریت یکپارچه شهری و شکل‌گیری دولت محلی، سال‌هاست روی کاغذ مانده و از واگذاری خدمات 24گانه به شهرداری‌ها خبری نیست؛ اما بی‌توجهی حاکمیت‌های ملی همواره بر کیفیت خدمات شهرداری‌ها سایه انداخته است. با وجود این، دیپلماسی شهری فعال حناچی علاوه بر اینکه در حوزه‌های مختلف مدیریت بحران، دستاوردهای مهمی برای تهران داشته، تجارب موفق پایتخت را هم با سایر شهرها به اشتراک گذاشته است.
حناچی، شهردار تهران با برگزاری نشست‌های مجازی با همتایانش در شهرهای بزرگ جهان راهی را می‌رود که پیش‌تر روابط تیره و تار کشورها را بهبود بخشیده است.
ژاک شیراک زمانی که مسئولیت شهرداری پاریس را برعهده داشت، توانست با استفاده از دیپلماسی شهری، روابط فرانسه و شوروی را که روزگاری تیره شده بود، احیا کند و با سفری که به مسکو انجام داد، به بهبود مناسبات پاریس و مسکو کمک کرد.

حکمروایی محلی ، شاخص کلیدی بهره‌وری دولت‌ها
دبیر‌کل مجمع شهرداران آسیایی با اشاره به اهمیت دیپلماسی شهری می‌گوید: «مدیریت شهری یا حکمروایی محلی خوب به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی موفقیت و بهره‌وری دولت‌ها در سطح ملی و جهانی به‌حساب می‌آید. بنابراین دولت‌ها توجه زیادی به مسائل و نیاز‌های شهرها، توسعه و برنامه‌ریزی شهری و زیرساخت‌ها و خدمات شهری دارند و از این طریق تلاش می‌کنند تا با تامین نیاز‌های شهروندان خود، کیفیت زندگی آنان را ارتقا ببخشند.»
گشتاسب مظفری در گفت‌وگو با همشهری، با بیان اینکه دیپلماسی شهری می‌تواند کمک کند که هویت، اقتدار فرهنگی و آوازه و اعتبار فرهنگی‌مان را تقویت کنیم، تصریح می‌کند: «طبیعتا یکی از اهدافی که شهرها در ارتباطات بین‌الملل دنبال می‌کنند، ارتقای برند شهری‌شان است؛ هرچه برند ما قوی‌تر باشد، تعامل بهتری را با شهرهای دیگر می‌توانیم برقرار کنیم و تأثیر‌گذاری بیشتری در مجامع بین‌المللی خواهیم داشت. بر همین اساس، ما باید به‌عنوان مدیریت شهری تهران در مجامع بین‌المللی حضور قوی‌تری داشته باشیم، بنابراین اگر بتوانیم در این مجامع، تأثیر‌گذار باشیم، طبیعتا خواهیم توانست در وجوه دیگر هم موفق‌‌تر عمل کنیم.
البته تعاملات از جنس دیپلماسی شهری زمانی می‌تواند موفق باشد‌ که از جنس یک فرایند دوسویه و چند‌سویه باشد. به بیان دیگر، نمی‌توان بدون اینکه آورده‌ای برای جهان داشته باشیم و سهمی را برای بقیه کشورها درنظر بگیریم، صرفا به‌دنبال‌ افزایش سود خود باشیم. این فرایند دوجانبه است و باید رابطه‌مان را بر مبنای قاعده برد- برد با دیگر شهرهای دنیا تنظیم کنیم.»

حناچی، شهردار تهران با برگزاری نشست‌های مجازی با همتایانش در شهرهای بزرگ جهان، راهی را می‌رود که پیش‌تر روابط تیره و تار کشورها را بهبود بخشیده است

مهمترین بازیگران دیپلماسی شهری
هادی خسرو شاهین- پژوهشگر روابط بین الملل

در کشورهایی مشابه ایران هنوز با غلبه نقش دولت بر سایر ارگان‌های غیردولتی مواجه هستیم. در ایران به علت دامنه گسترده نفوذ ساختارهای دولتی، امکانی برای بازیگران غیردولتی یعنی شهرداری‌ها وجود ندارد.شهرداری‌ها از زمان نخستین دولت مدرن در ایران، ذیل دولت فعالیت می‌کردند. اگر قوت و قدرت در روابط دیپلماسی شهری میان کشورهای توسعه‌یافته و غرب مشاهده می‌شود به علت نقش کمرنگ دولت در حوزه سیاست و اقتصاد است که این نقش آفرینی را نمی‌توان در حوزه شهرداری‌های کشورهای درحال توسعه یا کمتر توسعه پیدا کرد و علت آن نقش گسترده دولت در حوزه‌های داخلی است.
این در حالی است که فعالیت در حوزه‌های کم چالش‌تر و نرم‌تر، امکانی برای همکاری‌های غیرحساسیت‌زای شهرداری‌ها به وجود می‌آورد.
همکاری در سطح‌های کم چالش‌تر، امکانی برای اشاعه همکاری‌ شهرداری‌ها از حوزه‌های نرم به حوزه‌های سخت فراهم می‌‌کند. از این رو، خواهرخواندگی‌ها و ارتباط شهرداری‌ها با مجموعه‌های بین المللی به عنوان روزنه‌های امیدی در آینده تلقی می‌شوند. دولت‌های ملی در بسیاری از حوزه‌های روابط بین الملل، قادر به ایفای نقش نیستند که در این حوزه‌ها بازیگران غیردولتی یعنی شهرداری‌ها امکان حل چالش‌ها را خواهند داشت.بنابراین دولت باید زمینه‌های لازم را فراهم کند و موانع ساختاری را از مقابل مسیر نهادهای غیردولتی بردارد تا شهرداری‌ها در راستای منافع کشور بهتر ایفای نقش کنند.

خواهرخواندگی یکی از راه‌های ارتباط‌گیری با شهرهاست
حسن بهشتی‌پور- تحلیلگر سیاسی

دیپلماسی شهری ذیل دیپلماسی عمومی تعریف می‌شود. در واقع دیپلماسی شهری یعنی ارتباط حاکمیت‌های محلی (شهرداری‌ها) با یکدیگر در جهان. وظیفه دیپلماسی ارتباط با نخبگان، استادان دانشگاه‌ها، گردشگران و... است و همانند هر مسئله دیگری نیاز به برنامه‌ریزی و تبیین سیاستگذاری دارد. تحقق نقش‌آفرینی فعال تهران در عصر دیپلماسی شهری می‌تواند منافع پایداری چون امکان‌پذیرشدن تبادل تجارب و دریافت کمک‌های فنی و مالی برای مدیریت شهری را به ارمغان آورد و سبب ترسیم چهره مردم یک کشور برای کشورهای دیگر می‌شود. از این‌رو یکی از موضوعات مهم در دیپلماسی شهری، دوری از ظن و گمان به مسئولان شهری برای ارتباط با دیگر شهرهاست. در دیپلماسی شهری باید از سیاست فاصله گرفت و به‌دنبال تبادل مسائل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و هرچیزی رفت که به شهر و مردم مربوط می‌شود. در زمان بحران و مشکلات، دیپلماسی شهری می‌تواند به کمک شهرها و حتی دولت‌ها بیاید. برای مثال، در ایام گسترش ویروس کرونا در جهان، شهرها با ارتباط‌گیری می‌توانند راهکارهایی در زمینه‌های اقتصادی، سلامتی، بهداشتی و... مبادله کنند. جهان در سایه همدلی و همراهی می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.
از سوی دیگر، تهران شهر بزرگی است که در حوزه گردشگری جذابیت‌های بسیاری برای معرفی به مردم جهان دارد؛ بر همین اساس، یکی از راه‌های تحقق دیپلماسی شهری در تهران، توسعه و قوی‌شدن در صنعت گردشگری است؛ چرا‌که این صنعت علاوه بر حصول درآمد، به صادرات فرهنگ و شناساندن فرهنگ و تاریخ قدمت‌دار ایرانی به جهان کمک می‌کند. همچنین با توجه به اینکه آلودگی هوا و ترافیک از نقاط ضعف تهران به‌حساب می‌آید، با ارتباط مستمر و استفاده از ظرفیت کشورهای دیگر برای حل مشکلات اینچنینی می‌توان در جهت رفع یا بهبود آنها کوشید. اما مسئله دیگری که در این میان اهمیت زیادی دارد، خواهرخواندگی شهرها با یکدیگر است. یکی از موضوعات مرسوم برای ارتباط‌گیری با شهرهای مشابه به هم، خواهرخواندگی است. برای مثال، تهران با 22شهر مهم جهان اعم از مسکو، پکن، آنکارا، استانبول و... خواهرخوانده است. خواهرخواندگی شهرها سبب همکاری در زمینه‌های تجارت، بازرگانی، حمل‌ونقل، آموزشی (تبادل دانشجو)، تبادل گروه‌های فرهنگی و هنری، روابط ورزشی و تکنولوژی می‌شود.


حاکمیت‌های محلی؛ بازوی قدرتمند دولت‌ها
گشتاسب مظفری- دبیر‌کل مجمع شهرداران آسیایی

شهر تهران طی سال‌های اخیر، در عرصه دیپلماسی جزو شهرهای موفق دنیا بوده است. از این‌رو اگر افزایش میزان تعاملات شهر با شهر، روابط خواهر‌خواندگی، حضور در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی، تبادل هیأت‌های بین‌المللی، برگزاری رویدادها و نشست‌های بین‌المللی و... را شاخص‌های مهم دیپلماسی شهری موفق درنظر بگیریم، تهران به‌رغم تمام محدودیت‌ها، چالش‌ها و مشکلاتی که در سطح بین‌المللی، ملی و محلی داشته، جزو شهرهای موفق دنیا در این حوزه به شمار می‌آید و امروزه تا حدود زیادی توانسته در مجامع بین‌المللی خودش را نشان دهد. بر همین اساس، تهران هم‌اکنون، در جایگاه بین‌المللی مناسبی قرار گرفته و صاحب کرسی‌های بین‌المللی خوبی در سازمان‌های بین‌المللی است. رویکرد مثبت مجموعه مدیریت شهری و تعاملات خوبی که از سوی شهردار تهران در گرفتاری تازه بشر شکل گرفته، به نوعی تهران را به مبتکر تعاملات بین‌شهری و دیپلماسی شهری در مدیریت بحران تبدیل کرده است. از سوی دیگر، ما در دنیا کمتر سراغ داریم که یک شهردار به‌صورت خلاقانه و ابتکاری با همتایان خود برای کمک به مدیریت بحران کرونا و کاهش آلام مردم پیشگام شود. بر همین اساس می‌توان از تهران به‌عنوان شهر پیشگام در مقابله با این ابر بحران یاد کرد. مدیریت شهری تهران نه‌تنها از پیشنهادهای شهرها استقبال می‌کند، بلکه خودش در این زمینه ایده و پیشنهاد دارد. در واقع، یکی از رسالت‌های مدیران محلی کمک به حل و فصل همین بحران‌ها، کمک به حل و فصل منازعات، درگیری‌ها و جنگ‌هاست و این موضوع، از نقش‌های کلیدی مورد انتظار از مدیران شهری است. ضمن اینکه مردم هم دوست دارند مدیران شهری‌شان در این حوزه‌ها فعال باشند. از این رو، معتقدم که ابتکار و پیشقدمی مدیریت شهری تهران در ایجاد ارتباط با شهرداران دیگر در این عرصه بسیار مؤثر بوده است. البته چنین حرکت‌هایی باید ماندگار باشد و به حرکت‌های مؤثر و اقدامات عملی منجر شود‌؛ اقداماتی که شهروندان، آثار آن را در زندگی روزمره‌شان مشاهده کنند. مردم در چالش‌ها و مسائلی همچون بحران کرونا باید ببینند در حمل‌ونقل عمومی، مدیریت تقاضای سفر و توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری، در توسعه سایر مودهای حمل‌ونقل مثل اسکوترهای برقی و در نظام شهرسازی، تجارب شهرهای دیگر را به‌کار گرفته‌ایم و نه‌تنها در حوزه شهر هوشمند از تجربه‌های جهانی استفاده می‌کنیم، بلکه خودمان می‌توانیم با اقدامات ابتکاری و خلاقانه، تجارب مفیدی را تولید کنیم که سایر شهرها از ما الگو بگیرند. کما اینکه این اتفاق افتاده و در بسیاری از عرصه‌ها شاهدیم اقدامات شهردار تهران در سال‌های اخیر برای برخی شهرها جذابیت داشته و شهرداران شهرهای دیگر می‌خواهند بدانند که مدیریت شهری تهران چگونه به چنین دستاوردهایی رسیده است. به هر ترتیب، این فرایند، فرایندی دوسویه است و هم ما از تجارب جهانی استفاده می‌کنیم و هم تجارب مثبت خودمان را در اختیار سایر جوامع شهری دنیا قرار می‌دهیم. این یک رابطه برد-‌ برد هم برای شهرداری و شهروندان هم برای شهرهای دیگر دنیاست.
در این چارچوب، یکی دیگر از ابتکارات خوب شهرداری تهران، ایجاد شبکه همکاری در سطح قاره آسیا بوده است. خوشبختانه خودمان در این زمینه اقدام خلاقانه‌ای را برای توسعه همکاری‌ها بین شهرهای آسیایی در پیش گرفتیم و شبکه‌ای را به‌عنوان مجمع شهرداران آسیایی پایه‌گذاری کردیم. حالا نه‌تنها در مجامع دیگر حضور داریم، بلکه خودمان در ایجاد یک شبکه، نقش مستقیم داشتیم و این شبکه را به نام شهرداری تهران ثبت کرده‌ایم. درواقع برند، شهرت، اعتبار و موفقیت‌های آینده آن هم مربوط به شهر تهران است. این موضوع به ارتقای جایگاه تهران، بهبود وجهه سیاسی، فرهنگی تهران در دنیا و همچنین بهبود برند شهری دنیا کمک زیادی می‌کند.