راه‌حل چیست‌؟

بهزاد رنجبر | روزنامه‌نگار

در روزهای اخیر نوسانات بازار ارز تشدید شده است. در چنین شرایطی دوباره بحث روز مردم افزایش قیمت ارز شده است. با اینکه دولت و بانک مرکزی تلاش فراوانی برای کنترل بازار انجام داده‌اند گرانی ارز ادامه دارد. بازار ارز در روزها و هفته‌های اخیر نوسانات زیادی داشته و رکوردهای جدیدی را در قیمت‌ها به ثبت رسانده است. 
درخصوص دلایل و ریشه‌های این وضعیت اقتصاددان‌ها دلایل مختلفی بیان کرده‌اند که بارها به آن پرداخته‌ایم. اما در هفته‌های اخیر آثار روانی افزایش قیمت بنزین هم به‌عنوان یک عامل جدید، بر بازار ارز تأثیر گذاشته است. درباره راهکارهای مهار بازار ارز نظرات کارشناسان را جویا شده‌ایم.

    افزایش نرخ بهره، مهم‌ترین ابزار سیاستگذاری است 
حسن حیدری، کارشناس اقتصاد: افزایش نرخ بنزین اگرچه اقدامی اجتناب‌ناپذیر بوده، اما به شکل‌گیری انتظارات تورمی دامن زده است. قیمت‌گذاری خدمات و حمل‌ونقل بر مبنای نرخ بالاتر بنزین، زنجیره‌ای از تورم را فعال کرده که بازار ارز نیز نسبت به آن واکنش نشان داده است.  ارقام اعلام‌شده درباره افزایش محدود دستمزدها، به‌جای شفاف‌سازی، ابهام ایجاد کرده و امکان تحقق آنها زیر سؤال است. همین موضوع نیز ریسک اقتصاد را افزایش داده و تقاضا برای ارز را تقویت کرده است.  کاهش فاصله بین نرخ‌های رسمی و بازار آزاد یکی از اقدامات ضروری است، زیرا اختلاف زیاد نرخ‌ها باعث شکل‌گیری تقاضای کاذب برای ارز می‌شود.  افزایش نرخ بهره مهم‌ترین ابزار سیاستگذاری است و بانک مرکزی باید این ابزار را بپذیرد. در شرایطی که نرخ‌های سود در بازار اوراق و کرادفاندینگ به ۴۵درصد رسیده و تورم حدود ۵۰درصد است، افزایش نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات می‌تواند سرعت رشد نرخ ارز را کاهش دهد.

    نزدیک‌کردن نرخ سود سپرده‌ها به واقعیت‌های بازار 
یوسف کاووسی، کارشناس اقتصاد: ریشه نوسانات فعلی بازار ارز را باید در مجموعه‌ای از سیاست‌های اجرا‌نشده و تعلل‌های بلندمدت در حوزه پولی و مالی جست‌وجو کرد.  امروز ‌ هزینه کارهایی را می‌پردازیم که باید سال‌ها قبل انجام می‌شد، اما به تعویق افتاد. یکی از مهم‌ترین این موارد، تثبیت دستوری نرخ بهره در شرایط تورمی ‌ است.  نرخ بهره واقعی می‌توانست بخشی از انتظارات تورمی را مهار کند.در شرایط فعلی، سپرده‌گذاری بانکی برای مردم زیان‌ده است و در بهترین حالت، سپرده‌گذار سالانه بیش از ۲۰ درصد از قدرت خرید خود را از دست می‌دهد. طبیعی است که در چنین شرایطی، مردم به بانک‌ها اعتماد نکنند و منابع خود را به سمت بازارهای داغ مانند ارز و طلا ببرند. سودی که باید از مسیر نظام بانکی به مردم می‌رسید، در عمل از طریق سوداگری در بازارهایی مانند خودرو، مسکن، ارز و طلا جبران شد.

   ابزار اصلاح؛ تک‌نرخی شدن ارز
 صدرالدین نیاورانی، نایب‌رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران: ما بهبود اوضاع ارزی کشور را در گرو تک‌نرخی شدن واقعی ارز می‌دانیم؛ اقدامی که از رانت جلوگیری می‌کند و امکان پرداخت یارانه به‌صورت مستقیم و شفاف به مصرف‌کننده را فراهم می‌آورد. درآمدهای ارزی دولت، مانند پول فروش نفت که برای نیازهای اساسی کشور هزینه می‌شود، نباید با قیمتی پایین‌تر از ارزش واقعی به‌دست سودجویان بیفتد. متأسفانه وجود نرخ‌های چندگانه ارز، برخلاف روال متعارف در جهان، باعث شده حتی فعالان درستکار نیز نتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. این سیستم ناهمگون، صادرات را نیز تضعیف می‌کند؛ زیرا دولت انتظار دارد کالا با نرخی بالاتر (مثلا دلار ۱۲۰هزارتومانی) از بازار داخلی خریداری شود، درحالی‌که درآمدهای صادراتی با نرخ پایین‌تری (مثلا 90هزار تومان) تسعیر می‌شود. چنین شرایطی برای هیچ صادرکننده‌ای قابل‌تحمل نیست. تنها با استقرار نظام تک‌نرخی ارز است که منطق اقتصادی حاکم می‌شود .

   حذف فساد و تنظیم بازار با ارز تک‌نرخی
 امیر کشانی، رئیس اتاق بازرگانی اصفهان: هر نرخ متفاوت در بازار به‌معنای ایجاد فضای فساد است. به‌عنوان‌مثال، در بازار ذرت و نهاده‌های دامی که با نرخ ارز ترجیحی(دلار ۲۸هزار و ۵۰۰تومان) مواجهیم، قیمت تمام‌شده برای هر تن در تهران حدود ۲۶۰دلار‌هر کیلو حدود ۷۳۰۰تومان است؛ درحالی‌که قیمت همان کالا در بازار آزاد به بالای کیلویی ۴۰هزار تومان می‌رسد. این شکاف قیمتی سبب می‌شود تولیدکننده با هزینه‌های بالا مواجه و مصرف‌کننده نیز امکان بهره‌مندی از یارانه دولتی را نداشته باشد.
راهکار این است که دولت کمک را مستقیما به مردم منتقل کند. پیش‌از این نیز نمونه‌هایی از این روش اجرا شده و یارانه مستقیم به مصرف‌کننده پرداخت شده است.

   عرضه و تقاضای ارز تراز شود
 مصطفی صفاری، کارشناس اقتصادی: بازار ارز مانند هر بازار دیگری از دو سوی عرضه و تقاضا تشکیل شده و ما باید به عوامل مؤثر بر هر دو طرف توجه کنیم. در سمت تقاضا، 3گروه اصلی وجود دارند: نخست، تقاضا برای واردات کالا و خدمات (مانند سفر)؛ دوم، تقاضا برای خروج سرمایه و سوم، سفته‌بازانی که در شرایط افزایش نقدینگی و تورم که در ایران به‌صورت رسمی بالای ۵۰درصد اعلام می‌شود، از هجوم مردم به سمت خرید طلا و کالاهای سرمایه‌ای سود می‌برند. در چنین محیطی، مردم به‌طور طبیعی به‌دنبال تبدیل پول خود به ارز هستند و معمولا با افزایش قیمت، تمایل به خرید نیز بیشتر می‌شود و بساط سفته‌بازی به راه است. 

   توسعه بازارهای توافقی ارز 
 حسین محمودی خراسانی، عضو اتاق بازرگانی ایران: تعیین نرخ توافقی در تالار دوم ارزی موجب رونق تجارت می‌شود و بهبود شرایط اقتصاد کلان کشور را به‌دنبال خواهد داشت، ازاین‌رو می‌توان تدبیر بانک مرکزی برای رونق اقتصادی را ارزشمند دانست. شرکت‌های تولیدی صادرات‌محور استقبال زیادی از راه‌اندازی تالار دوم داشته‌اند، چراکه این سازوکار می‌تواند به افزایش صادرات کشور منجر شود. هرچند تالار دوم ارزی می‌تواند با توجه به کارکرد خود تاحدی از نوسانات نرخ ارز جلوگیری کند اما ثبات بازار ارز تنها با این ابزار حاصل نمی‌شود و لازم است سایر متغیر‌های اقتصادی نیز در راستای تقویت این ثبات عمل کنند.

   افزایش عرضه ارز پتروشیمی‌ها 
  رضا پدیدار، نایب‌رئیس فدراسیون صنعت نفت: افزایش عرضه ارز پتروشیمی‌ها یکی از عوامل مؤثر در کاهش التهابات بازار ارز است. تقویت بازار رسمی می‌تواند نقش مهمی در بازگرداندن ثبات نسبی به نرخ ارز ایفا کند. صنعت پتروشیمی کشور برای توسعه صادرات و مدیریت بهینه ارز، نیازمند تسهیل‌گری مؤثر در حوزه صادرات و واردات ارز است. توسعه صادرات محصولات پتروشیمی، به‌ویژه به کشور‌هایی که ایران با آنها موافقتنامه‌های تجاری دارد ضروری است. 

   افزایش اختیارات بانک مرکزی
 مهرادعباد، عضوهیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران
 در حداقل ۱۰ سال گذشته ارزش پول ملی بیش از اقتصاد، تحت‌تأثیر اتفاقات سیاسی جهان قرار داشته است.  در روز‌های اخیر اتفاق ویژه‌ای در عرصه بین‌المللی برای ایران رخ نداده، اما مسائل سیاسی و وضعیت
نه جنگ، نه صلح، خود یک سیگنال منفی برای بازار محسوب می‌شود و در کنار ناترازی انرژی و محدودیت‌های ساختاری زمینه‌ساز افزایش قیمت‌ها شده است.  نباید بازار غیررسمی از کنترل خارج شود. باید ساختار نظارتی شفافی بر این بازار حاکم شود تا از التهاب و نوسانات شدید جلوگیری کند. واردات ۱۰۰ تن طلا در سال گذشته، یکی از ابزار‌های ثبات‌بخش است. 
بدون شک طلا می‌تواند ابزار ثبات‌بخش باشد که بخش مهمی از این واردات توسط بخش خصوصی انجام شده است.  نقش بازارساز در ایجاد ثبات، زمانی مؤثر خواهد بود که با استقلال و اقتدار کافی بر بازار غیررسمی نظارت واقعی داشته باشد و مشخص شود چه گروه‌هایی نرخ‌های غیررسمی را تعیین می‌کنند؛ از کانال‌های تلگرامی گرفته تا برخی صرافان فعال در امارات.

   مهار رشد افسارگسیخته نقدینگی
 محمدرضا نجفی‌منش، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران:  افزایش نرخ ارز نتیجه دخالت‌های نادرست اقتصادی و رشد بی‌ضابطه نقدینگی است. تا زمانی که حجم نقدینگی بدون افزایش متناسب با تولید و کالا بالا می‌رود، افزایش قیمت‌ها در همه بازارها اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. اگر بخواهیم ریشه واقعی افزایش نرخ‌ها را بررسی کنیم باید به سیاست‌های اقتصادی و به‌ویژه رشد شدید نقدینگی در کشور توجه کنیم. افزایش نقدینگی به‌صورت مستقیم باعث افزایش قیمت همه کالاها، ازجمله ارز می‌شود. وقتی حجم نقدینگی افزایش پیدا می‌کند اما میزان تولید و حجم کالا در اقتصاد بالا نمی‌رود، نتیجه‌ای جز افزایش قیمت‌ها ندارد. این یک قاعده شناخته‌ شده اقتصادی است که بیش از یک قرن پیش مطرح شده؛ اگر نقدینگی بالا برود و عرضه کالا افزایش نیابد قیمت‌ها به‌طور طبیعی افزایش پیدا می‌کنند.

    حامیان اقتصاد بازار مسبب گرانی‌ها هستند
 ‌ مجیدرضا حریری، عضو اتاق بازرگانی:  اقتصاد کشور گرفتار تصمیم‌گیری‌های محدود و بسته از سوی گروه‌های خاصی شده است؛ تیم‌هایی مشخص که هر زمان به اهرم‌های کلیدی تصمیم‌گیری دست پیدا می‌کنند با فشار بر دکمه گران‌سازی‌ همه‌‌چیز را گران می‌کنند و اسم آن را «اقتصاد بازار» می‌گذارند. درحالی‌که واقعا مشخص نیست این چه نوع بازاری است که امروز شاهد آن هستیم. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که در 2 دهه اخیر که دچار کمبود منابع بوده‌ایم، همواره در پایان سال میلادی و به‌ویژه در‌ماه دسامبر با کمبود منابع ارزی مواجه شده‌ایم و موضوع سابقه تاریخی دارد. اما امروز مسئله این است که ارزش ریال آن‌قدر کاهش یافته که نوسانات یک تا 2 درصدی به افزایش چندهزار تومانی نرخ ارز منجر می‌شود.