عضویت ایران در یک باشگاه خاص

 ساسان شادمان منفرد | روزنامه‌نگار 

در دنیای فضا پرتاب یک ماهواره فقط یک رویداد فنی نیست؛ اعلام توان حاکمیت فناوری است. کشوری که بتواند ماهواره طراحی کند، موشک بسازد، آن را به مدار برساند و داده‌هایش را کنترل و بهره‌برداری کند، عملا وارد باشگاهی بسیار خاص می‌شود: «باشگاه چرخه فضایی مستقل یا به‌عبارت دیگر باشگاه فضایی‌ها.» ایران از اواخر دهه۱۳۸۰، به‌صورت رسمی قدم به این مسیر گذاشت؛ مسیری که نه کوتاه بود، نه بی‌هزینه و نه عاری از چالش‌های گوناگون.

امید در فضا
بهمن سال ۱۳۸۷، ایران با پرتاب ماهواره امید به مدار پایین زمین برای نخستین‌بار توانست یک چرخه فضایی بومی را، هرچند در مقیاسی محدود به‌نمایش بگذارد. این پرتاب با موشک سفیر انجام شد و اهمیتش بیش از مأموریت علمی ماهواره بود. پیام روشن بود: ایران می‌تواند چرخه کامل ارسال یک ماهواره شامل ساخت موشک، پرتاب و کنترل را به‌طور مستقل انجام دهد. در ادبیات ژئوپلیتیک، همین «استقلال دسترسی به فضا» معیار اصلی ورود به باشگاه فضایی است، نه وزن ماهواره یا طول عمر آن.

تلاش برای بلوغ پرتابگر
پس از سفیر، ایران مسیر دشوار افزایش ظرفیت حمل را دنبال کرد. پرتابگر سیمرغ با هدف رساندن ماهواره‌های سنگین‌تر به مدار طراحی شد؛ مرحله‌ای که تقریبا تمام کشورهای تازه‌وارد فضا با آن درگیر بودند. آزمایش‌های سیمرغ ترکیبی از موفقیت‌ها و ناکامی‌ها بود اما در منطق توسعه فضایی، شکست‌های پرتاب نه نشانه عقب‌ماندگی، بلکه بخشی اجتناب‌ناپذیر از مسیر بلوغ است؛ همان مسیری که آمریکا، شوروی، هند و چین نیز طی کردند.

زیرساخت و کنترل
یکی از نقاط کمتر رسانه‌ای‌شده اما کلیدی، توسعه ایستگاه‌های کنترل زمینی، مراکز پردازش داده و تربیت نیروی انسانی متخصص است. قطعا چرخه فضایی بدون این لایه‌ها ناقص می‌ماند. ایران طی این سال‌ها شبکه‌ای از مراکز کنترل، پایش و تحلیل داده ایجاد کرده که نشان می‌دهد نگاه برنامه فضایی صرفا به پرتاب محدود نمانده است.

پرتابی مهم
امروز قرار است 3ماهواره ایرانی به‌نام‌های طلوع۳، ناهید و کوثر با پرتابگر روسی سایوز از پایگاه وستوچنی به فضا پرتاب شوند. این مأموریت بخشی از برنامه‌های جدید ایران برای توسعه خدمات مشاهده زمین، سنجش منابع طبیعی و مدیریت کشاورزی و محیط‌زیست است. ماهواره طلوع۳ که آن را با نام پایا هم می‌شناسند به‌عنوان یک ماهواره سنجش از دور با توان تصویربرداری برای پایش منابع و داده‌های جغرافیایی طراحی شده و قرار است نقش مهمی در تکمیل زنجیره اطلاعات مکانی ایران ایفا کند. در کنار آن، نسخه ارتقایافته ماهواره‌های کوثر و ناهید هم در فهرست این پرتاب قرار دارند که هر یک برای کاربردهای خاص در حوزه‌های مرتبط با کشاورزی، پایش محیط و خدمات داده تصویری برنامه‌ریزی شده‌اند. حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، ضمن توضیح درباره ماهواره‌های فوق، تأکید کرد که این پرتاب‌ها نشانه پیشرفت سریع صنعت فضایی ایران و افزایش توان مهندسی و عملیاتی کشور در ساخت و بهره‌برداری از ماهواره‌های سنجش از دور است. او گفت که کشورمان اکنون قادر به ساخت ماهواره‌هایی با رزولوشن تصویربرداری نزدیک به یک متر و توسعه زیرساخت‌های پرتاب و بهره‌برداری است و پروژه‌هایی مانند راه‌اندازی مرکز فضایی چابهار را نیز در افق آینده دنبال می‌کند.