زندگی با «کرونا» تا کشف دارو و واکسن

فریبا نباتی ـ خبرنگار

از همان روزهای شیوع ویروس کرونا در تهران، برای قطع زنجیره بیماری و به زانو درآوردن این اژدهای هفت‌سر، مدیریت شهری تهران به‌عنوان یکی از اعضای ستاد مبارزه با کرونا در تهران اقداماتی نظیر، تشکیل 5کارگروه در ستاد مقابله با کرونا، ضدعفونی معابر، شبکه حمل‌ونقل شامل مترو و ناوگان اتوبوس‌های شهری، تب‌سنجی در فروشگاه‌ها، تعطیلی اماکن دارای ازدحام جمعیت همچون مراکز ورزشی و نمایشگاه‌های بهاره و آماده‌سازی‌ پایگاه‌های مدیریت بحران برای نقاهتگاه را در دستور کار قرار داد. اینکه این اقدامات تا چه حد در کنترل بیماری مؤثر بوده موضوعی است که در گفت‌وگو با متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی به بررسی آن پرداختیم. دکتر اکبر نیک‌پژوه، استادیار مرکز آموزشی تحقیقاتی و درمانی قلب و عروق شهیدرجایی و متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ما معتقد است کارهای صورت گرفته در شهر تهران برای مبارزه با ویروس کرونا بی‌تأثیر نبوده اما آنچه ما را به نتیجه مطلوب می‌رساند اعتمادسازی است؛ موضوعی که کوتاه‌ترین و درست‌ترین راه برای رسیدن به کنترل اپیدمی بیماری است.

نظارت مستمر بر ظرفیت مترو و اتوبوس‌ها
او در پاسخ به این سؤال که مدیریت شهری باید چه استراتژی‌ای برای مهار کرونا داشته باشد، می‌گوید: «آنچه روی کاغذ نوشته و تصویب می‌شود با آنچه در عمل اجرا می‌شود معمولا متفاوت است. الان طرح فاصله‌گذاری در اتوبوس‌ها و مترو اجرا می‌شود، ولی علاوه بر برچسب‌گذاری و استفاده از علائم، لازم است مامورانی بر اجرای درست رعایت فاصله فیزیکی نیز نظارت داشته باشند. باید منع مسافرگیری بیش از ظرفیت اجرا شود و تعداد افرادی که در هر واگن حضور دارند کنترل و نظارت شود و هر واگن نهایت با 10 یا 15نفر حرکت کند. زمان حرکت باید به یک‌سوم زمان عادی برسد تا قطارهای مترو و اتوبوس‌ها با تعداد کمتری از مسافر راه بیفتند. استفاده از تب‌سنج در ورودی فروشگاه‌ها کار خوبی است اما اینکه چه تعداد و ظرفیتی از افراد می‌توانند وارد فروشگاه شوند هنوز مورد توجه نیست. ایجاد صف در خارج فروشگاه با رعایت فاصله 2متری بسیار بهتر از هر نوع ازدحام در داخل فروشگاه‌هاست. این روند باید اصلاح شود و لازم است برای نحوه حضور افراد در فروشگاه‌ها برنامه‌ای تدوین شود و نظارت صورت گیرد؛ ضمن اینکه باید از علائم و برچسب‌ها برای ایجاد فاصله‌گذاری استفاده شود.
علاوه بر اینها باید ضرورت‌ها مشخص شود. استفاده از بیلبورد برای اطلاع‌رسانی، منع عبور و مرور در پارک‌ها و ضدعفونی سطح خیابان‌ها اتفاق خوبی است اما نه به اندازه بقیه اقداماتی که باید انجام شود؛ مانند نظارت بر حمل‌ونقل عمومی. ضد‌عفونی کردن معابر کار غیرعلمی و بی‌فایده‌ای است و تنها کارکرد آن ایجاد امنیت روحی و بار مثبت روانی است که برای جامعه دارد؛ اینکه مردم می‌بینند که مسئولان و نهادهای درگیر در ماجرا بیکار ننشسته‌اند و فعالیت دارند. ضدعفونی کردن اتوبوس‌ها اگرچه عمل مثبتی است و در ایجاد روحیه مثبت در جامعه مؤثر است اما باید بدانیم انسان‌ها عامل آلودگی و ناقل بیماری هستند و با نخستین حضور مردم در اتوبوس و مترو معمولا باید درنظر داشته باشیم که آن اتوبوس و قطار را باید دوباره آلوده درنظر بگیریم؛ بنابراین ضدعفونی کردن اتوبوس‌ها و قطارها جایگزین ایجاد فاصله اجتماعی و افزایش تعداد حرکت اتوبوس و مترو و کاهش فاصله زمانی بین حرکت‌ها نیست. البته این کارها، کار سختی نسبت به ضدعفونی کردن است اما لازم است این امور در صدر کارها قرار گیرد.»
 
لزوم بازنگری در طرح ترافیک
نیک‌پژوه ادامه داد: «طرح ترافیک تهران نیازمند بازنگری جدی است. الان برعکس روزهایی است که درگیر آلودگی هوا هستیم. باید از مردم بخواهیم هر کسی می‌تواند از وسیله شخصی استفاده کند و هرکسی که وسیله شخصی ندارد از حمل‌ونقل عمومی استفاده کند.»
 او اضافه می‌کند: «باید اعتماد عمومی جلب شود؛ این مسئله مهمی در زمان بحران است. مردم باید درک کنند که همه امور به خوبی مدیریت می‌شود و همه برای حفظ سلامتی مردم هر آنچه می‌توانند را انجام می‌دهند و هدف اصلی حفظ سلامت مردم است، در این صورت مردم هم همکاری می‌کنند. اعتمادسازی بسیار مهم است. باید کارها صحیح و درست انجام شود تا بتوان از مردم انتظار همکاری و مشارکت داشت.»
این متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی از لزوم ایجاد امکانات دیگری برای مقابله با کرونا و کاهش شیوع آن، گفت: «امکان ایجاد مکانی برای شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون در خیابان‌ها و مکان‌های پررفت‌وآمد مانند فروشگاه‌ها ازجمله اقداماتی است که هم‌اکنون در برخی کشورهای آفریقایی پیگیری می‌شود و اتفاقا نتیجه خوبی هم داشته است. به‌نظرم شهرداری می‌تواند با ایجاد این فضا در کاهش مبتلایان به ویروس کرونا و قطع زنجیره آن مؤثر باشد و همچنین به شهروندان چگونگی شستن صحیح دست‌ها و بهداشت دست را به شکل عملی آموزش بدهد.»
تصمیم‌گیری سریع، موضوع دیگری است که نیک‌پژوه بر آن تأکید دارد. او در این‌باره می‌گوید: «تصمیم‌گیری سریع بسیار ضروری است. هر نوع تصمیم حتی درست‌ترین آن، اگر با تأخیر انجام شود، عوارض جبران‌ناپذیری دارد.»
 
لزوم استفاده از تجربه جهانی
این متخصص پزشکی اجتماعی درباره اینکه کدام کشورها عملکرد بهتری در کنترل این بحران در شهرهایشان داشتند، معتقد است اقدامات صورت گرفته در شرق آسیا اقدامات درست‌تری بوده است. نیک‌پژوه می‌افزاید: «حتی چین که به‌نظر می‌رسد آمار درستی از بحران به دنیا مخابره نکرده اما در مدیریت شهری خوب عمل کرده است. جنوب شرق آسیا به دلایل مختلف خوب عمل کرده است. آنها تجربه بیماری سارس را داشتند و از آن تجربه بهره گرفتند و البته مردمی هستند که نظم اجتماعی را بیشتر رعایت می‌کنند و مورد دیگر اینکه وضعیت اقتصادی بهتری هم دارند. با قرنطینه و بیماریابی به‌موقع توانسته‌اند ویروس را کنترل کنند. ما نیز باید از تجربه جهانی استفاده کنیم تا بتوانیم در کنترل ویروس موفق باشیم.»
او با اشاره به این نکته که به‌نظر می‌رسد باید تا مدت زمان زیادی با کرونا زندگی کنیم تا دارو و واکسن مناسب تهیه و تولید آن اتفاق بیفتد، درباره الزامات مورد نیاز برای طی کردن این مرحله با کمترین آسیب و خسارت با سخت خواندن توقف اقتصاد کشور بیان می‌کند: «کار سختی است که اقتصاد را متوقف و قرنطینه صددرصد برقرار کنیم و حتی شاید با وجود تحریم و شرایط اقتصادی کشور این راهکار عملی نباشد اما لازم است هوشمندانه رفتار کنیم و الزامات این رفتار هوشمندانه را هم ایجاد کنیم. همه که سر کار نمی‌روند و با بخشی از نیروی کار اقتصاد می‌چرخد؛ بنابراین باید فرهنگسازی کرد که مردم همراهی کنند و تا حد امکان در خانه بمانند و امکان تردد با فاصله مناسب برای افرادی فراهم شود که باید سرکار خود حاضر شوند.»
 
 5 مرحله پیشگیری
او با بیان اینکه پیشگیری  5مرحله دارد، می‌افزاید: «پیشگیری ابتدایی همان سیاستگذاری‌ها و برنامه‌های کلانی است که توسط دولت و شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود؛ مانند ممنوعیت حضور در پارک‌ها در روز طبیعت، تعطیلی ادارات، افزایش تعداد حرکت و کاهش فاصله زمانی حرکت اتوبوس‌ها و متروها، حذف موقتی طرح ترافیک، پرداخت کمک‌های نقدی و غیرنقدی به اقشار آسیب‌پذیر و... . در پیشگیری سطح اول فرد هست که باید تصمیم بگیرد چه رفتاری کند. در پیشگیری سطح اول فرد اگر به‌طور مرتب دست‌های خودش را با آب و صابون شست‌وشو دهد، کمتر از خانه خارج شود، فاصله فیزیکی حداقل 2متری را در صف نانوایی و سوپرمارکت رعایت کند و... در حقیقت دارد پیشگیری اولیه را انجام می‌دهد. پس ملاحظه می‌کنیم که پیشگیری ابتدایی و پیگیری اولیه عملکرد درست مسئولان و تک‌تک افراد جامعه لازم و ملزوم یکدیگرند. مسئولان باید بتوانند شرایط برای رفتار درست را ایجاد کنند و اگر نتوانند ملزومات آن را فراهم کنند، افراد جامعه هرقدر هم که بخواهند رفتار درست داشته باشند عملا امکان‌پذیر نیست. پیشگیری سطح دوم (ثانویه) غربالگری و بیماریابی سریع است. رها نکردن بیمار و بررسی ترددها و ارتباطات و تماس او با افراد دیگر برای پیدا کردن ناقلان و بیماران دیگر الزامی است. در سطح سوم پیشگیری، بازتوانی و نوتوانی است. سطح چهارم پیشگیری هم پرهیز از اجرای اقدامات تشخیصی و درمانی اضافی است؛ مثلا همین که در خبرها می‌بینیم برای برپایی مراسم مهمانی آزمایش کرونا می‌دهند تا بتوانند در مراسم حاضر شوند؛ این یعنی اینکه به پیشگیری سطح چهارم خدشه وارد شده است و وقت و هزینه بیهوده انجام می‌شود چراکه مهمانی در دوران همه‌گیری کرونا بسیار خطرناک است و تست‌های تشخیصی پی‌سی‌آر ویروسی منفی کاذب زیادی دارد و نمی‌تواند عدم‌ابتلا را دقیق مشخص کند و در حقیقت برای انجام یک کار نادرست و آسیب‌زا یعنی برگزاری مهمانی در همه‌گیری کرونا یک تست نابجا انجام شده است.»