تخریب کوه به نفع معدن

شهره کیانوش راد

منطقه 1

صدای سنگ‌شکن‌هایی که در دستان کارگران به کوه فرو می‌رود در جاده تنگ و بار یک روستایی می‌پیچد. گرد و غباری که با تخریب کوه و‌ تردد کامیون‌ها در مسیر روستاهای گردشگری شمیرانات پراکنده می‌شود هوای پاک روستا و ریه گردشگران را بی‌نصیب نمی‌گذارد. مشکلات زیست‌محیطی که هر از چند گاهی بهانه‌ای می‌شود برای پیگیری دلسوزانه روستاییان از مسئولان. شمیرانات علاوه بر ظرفیت‌های گردشگری، 15 معدن فعال دارد که از آنها سنگ لاشه، فسفات، آهک برای تولید شن و ماسه، سیلیس و بازالت استخراج می‌شود. این معادن اگرچه در ایجاد تولید ناخالص ملی اهمیت دارند، اما برخی اهالی معتقدند که نبود نظارت کافی موجب شده تا افراد سودجو به بهانه فعالیت استخراج معدن به تخریب کوه و ساخت ویلا اقدام کنند. دیدن ویلاهای لوکس و ساختمان‌هایی که روی کوه و درست کنار جاده ساخته شده نشان می‌دهد نگرانی دوستداران محیط‌زیست بی‌دلیل نیست. برای بررسی صحت و سقم این موضوع به منطقه گردشگری آهار رفتیم و پای درد دل چند نفر از معتمدان محلی نشستیم گرچه پیگیری همشهری محله از مسئولان اداره صنعت و معدن شمیرانات به نتیجه ای نرسید. 


تاریخ فعالیت قدیمی‌ترین معدن در شمیرانات به اوایل دهه 1300 برمی‌گردد. در آن سال‌ها برای استخراج زغال‌سنگ، جاده‌ای از ابتدای زردبند ساخته شد که تا دیزین ادامه داشت. طراحی این نقشه برعهده دکتر حسابی و این معدن یکی از معادن فعال استخراج زغال سنگ در این منطقه بود. کار در معدن سختی‌های خاص خودش را داشت که خاطرات آن در این منطقه سردسیر با بارش‌های برف گره خورده است. «‌‌ناصر کیا دربند سری» از اهالی روستای دربندسر درباره آنچه از زبان قدیمی ها شنیده می‌گوید: «در گذشته اجداد ما در کنار کشاورزی و باغداری در معدن زغال‌سنگ «‌‌قُل‌قُل چشمه» نیز فعالیت می‌کردند. البته تلفات در معادن زغال‌سنگ به دلیل صعب‌العبور بودن و زمستان‌های سخت و برفگیر کوهستان، کم نبود. سقوط بهمن در زمستان آن سال‌ها در مسیر معدن قل‌قل چشمه باعث شد که 3 نفر کشته شوند که 3 ماه بعد جسد آنها پیدا شد. معدن زغال‌سنگ شمشک هم 2 بار حادثه منجر به فوت داشت. یکبار 21 نفر و بار دیگر 10 نفر در اثر ریزش معدن جان خود را از دست دادند. دربندسر 17 معدن و شمشک 16 معدن زغال‌سنگ داشت که اکنون غیر‌فعالند. معدن قُل‌قُل چشمه که از قدیمی‌ترین معادن شمیرانات به شمار می‌آید تا زمان پهلوی دوم فعال بود. آن‌طور که شنیده‌ایم زغال‌سنگ این معدن یکی از زغال‌سنگ‌های مرغوب بوده، ولی با جایگزینی نفت این معادن نیز غیر‌فعال شدند.» امروز اگرچه فعالیت معدن زغال‌سنگ متوقف شده، اما شمیرانات، معادن دیگری دارد که در بخش‌های مختلف در حال استخراج و بهره‌برداری است؛ معادنی که از آنها بیشتر سنگ لاشه که در مصارف ساختمانی کاربرد دارد استخراج می‌شود و از معادن فعال در استان تهران به شمار می‌آیند. تخریب کوه، آلودگی صوتی، آلودگی زیست‌محیطی و ناایمن بودن مسیرهایی که معدن در آن قرار گرفته از مواردی است که هر از گاهی موجب اعتراض روستاییان می‌شود. «محسن کریمان» از اعضای شورای روستای گردشگری آهار معتقد است آسیب‌های محیط‌زیست و مشکلاتی که در اثر فعالیت معادن در این منطقه گردشگری ایجاد شده نباید از چشم مسئولان دور بماند. او می‌گوید: «برای دادن مجوز استخراج معدن باید شرایط منطقه در نظر گرفته شود. اگر زیرساخت مناسبی برای فعالیت معدن وجود نداشته باشد به‌طور قطع مشکلات بسیاری برای منطقه و مردم به وجود می‌آید.» کریمان که سابقه 8 سال دهیاری در روستای آهار را دارد، ناایمن بودن راه‌های روستایی در مسیر معدن را از مشکلاتی می‌داند که برای روستاییان و گردشگران دردسر‌ساز شده است. او در این‌باره می‌گوید: «این مسیر راه درجه 2 روستایی است. جاده‌ای کم‌عرض که با‌ تردد پی در پی کامیون‌ها اشغال می‌شود. بسیاری از کامیون‌ها هنگام بارگیری، فضایی از جاده را اشغال می‌کنند یا با دور زدن موجب مسدود شدن جاده می‌شوند. تخریب جاده در اثر‌ تردد پی در پی کامیون‌های سنگین یکی دیگر از مشکلاتی است که در این جاده روستایی دیده می‌شود.»

ایمنی جاده تأمین شود

 معادن غربی و شرقی روستاهای ایگُل و آهار از معادنی هستند که برای استخراج سنگ لاشه ساختمانی فعالیت می‌کنند. در مسیر روستای دربندسر می‌توانید معدن غربی آهار را مشاهده کنید. ایمنی جاده برای خودروهای گردشگران و روستاییان موضوع دیگری است که عضو شورای روستای آهار درباره آن می‌گوید: «معدن غربی آهار درست در کنار جاده قرار دارد. بهتر است مسیری اختصاصی داشته باشد تا خطر افتادن سنگ، خودروها را تهدید نکند. بارها شاهد بوده‌ایم که در اثر بی‌دقتی کارگران، سنگ معدن در جاده افتاده است. برای جلوگیری از تهدید جانی و مالی باید ایمنی جاده تأمین شود که متأسفانه رعایت نمی‌شود. معدن شرقی آهار چسبیده به رودخانه است. با توجه به سردسیر بودن منطقه در زمان بارندگی و برف، سنگریزه‌ها و گرد و خاک ناشی از معدن مستقیم به رودخانه و سپس به سد لتیان ریخته می‌شود. 35‌درصد آب شرب تهران از سد لتیان تأمین می‌شود و باید به بهداشت آب نظارت بیشتری شود.» آن‌طور که اعضای شورای دهیاری آهار می‌گویند حدود 8 سالی می‌شود که اهالی شاهد فعالیت این معادن در این منطقه گردشگری هستند و معادنی که مجوزهای 10 ساله دارند و این نگرانی وجود دارد که مجوزشان تمدید شود. 



ساختمان‌هایی که جای کوه را می‌گیرند

اگر این روزها گذرتان به منطقه گردشگری شمیرانات افتاده باشد دیدن ویلاها و ساختمان‌هایی که در دامنه و یا قله کوه ساخته شده‌اند بیش از هر چیز دیگر در مقابل چشم گردشگران خودنمایی می‌کند. ویلاهایی لوکس و خالی از سکنه که بافت این منطقه روستایی و گردشگری را تغییر داده است. اعضای شورای آهار معتقدند تخریب کوه از دلایل افزایش ساخت‌وساز در حاشیه جاده است. تمدید مجوز معدن و ادامه فعالیت بعد از 10 سال و دادن مجوز‌های جدید از نگرانی‌های اهالی است که «علیرضا نظر آهاری» رئیس شورای اسلامی آهار درباره آن می‌گوید: «مسئولان وعده داده‌اند مجوزها بعد از 10 سال تمدید نمی‌شود، اما با توجه به موضوع سوددهی این معادن، معلوم نیست تا چه اندازه می‌توان به این وعده‌ها اعتماد کرد. حدود 5 هزار گردشگر برای کوهنوردی و استفاده از هوای پاک کوهستان به آهار می‌آیند و می‌توان با توسعه ظرفیت گردشگری و درآمدزایی برای روستاییان مانع از افزایش مهاجرت شد. این منطقه جزو مناطق حفاظت شده چهارگانه است و توسط اداره‌های محیط‌زیست، منابع طبیعی، جنگلداری و آبخیزداری باید حفاظت شود، اما اکنون شاهد تخریب کوه‌ها برای استخراج معدن و آلودگی‌های زیست‌محیطی هستیم. 
حد و حدود مجوز برای استخراج معدن مشخص است. ممکن است معدن در محدوده 7 تا 8 هکتار، اجازه فعالیت داشته باشد، اما با این حجم ساخت‌وساز، بعید است نظارت کافی وجود داشته باشد. بافت گردشگری آهار با این ساخت‌وسازهای غیر‌مجاز در حال از بین رفتن است و صدای ما هم به‌عنوان نمایندگان مردم به جایی نمی‌رسد. آخرین شکایت اهالی مربوط به راه‌اندازی کارخانه شن و ماسه در منطقه گلوهر است که با توجه به موقعیت گردشگری منطقه، راه‌اندازی این کارخانه امکان‌پذیر نیست. اعتراض اهالی را به گوش بخشدار رودبار قصران رسانده‌ایم و امیدواریم به این شکایت رسیدگی شود. اینجا ساختمان دهیاری است و مردم شکایت‌ها را به ما منتقل می‌کنند، اما‌کاری از دست ما بر نمی‌آید.» 

حقوق اجتماعی و ملی نباید نادیده گرفته شود 

معدن سنگ وشن وماسه رودک ـ فشم از بخش رودبارقصران یکی دیگر از معادنی است که به گفته اهالی مشکلاتی برای منطقه گردشگری شمیرانات ایجاد کرده است. «محمدرضا نجفی» عضو کمیسیون صنعت و معدن مجلس شورای اسلامی، پس از بازدید میدانی از این معدن در بخش رودبارقصران می‌گوید: «فعالیت این معدن در این مسیر متناسب با ظرفیت وکشش مسیر و جاده نیست و باید به موضوع ایمنی جاده و ریزش سنگ از کوه‌های مشرف به جاده توجه بیشتری شود. در صورتی که نکات ایمنی رعایت نشود فعالیت معدن می‌تواند منشأ آسیب‌های فراوان اعم از مالی و اجتماعی برای منطقه باشد.» نجفی می‌گوید: «چنانچه سال‌های قبل مجوز بهره‌برداری از این معدن داده شده و اکنون مشکلاتی در منطقه ایجاد کرده باید حقوق بهره‌بردار، حقوق فنی و حقوق اهالی منطقه در نظر گرفته شود و اگر خطر و تهدیدی متوجه محیط‌زیست است ادامه فعالیت این معدن به صلاح نیست. مجوز این معدن و سایر معادن در شمیرانات حدود 15 ‌ـ 10 سال پیش صادر شده اما اگر تخلفی نسبت به اصول قانونی و فنی انجام شده و حقوق اجتماعی وحقوق ملی نادیده گرفته شده باید بررسی صورت گرفته و اقدام‌های قانونی انجام شود.»

بگذارید شمیران برای تهران بماند

تخریب زمین و جابه‌جایی خاک به هر شکل که باشد به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند و موجب از بین رفتن‌گونه‌های جانوری یا گیاهی در آن محدوده خواهد شد و این ضرری جبران‌ناپذیر است. «‌‌سید امیر ناصر هراتی» دکترای عمران و محیط‌زیست، ذخایر زیست‌محیطی در هر شهر را گنجینه‌ای ارزشمند می‌داند که باید برای حفظ آن کوشید. او می‌گوید: «در همه دنیا حریم هر شهر مشخص است و نباید به آن آسیب وارد شود. وقتی پوشش خاک را می‌تراشیم در واقع حریم شهر را نابود کرده‌ایم. حریم هر شهر مانند خانه‌ای است که آرامش را برای ساکنانش به وجود می‌آورد. اگر این حریم به هر دلیل از بین برود آرامش این خانه خدشه‌دار می‌شود. تهران امروز به دلیل ساخت‌وساز برج‌ها و افزایش ترافیک و آلودگی هوا قابل مقایسه با چند سال پیش نیست و خسارت‌هایی که به بافت این شهر وارد شده را نمی‌توان جبران کرد. استخراج معدن صرفه اقتصادی دارد، اما اگر قرار باشد به محیط‌زیست آسیب وارد شود تا چند سال دیگر منطقه گردشگری به نام شمیرانات نخواهیم داشت.» هراتی، منکر اهمیت معادن در چرخه اقتصاد کشور نیست، اما می‌گوید با این بهانه نمی‌توان محیط‌زیست و طبیعت را نابود کرد. او می‌افزاید: «معادن ذخایر طبیعی‌اند که مانند کوه و جنگل متعلق به همه مردم هستند. نمی‌توان به همین سادگی گفت که درختان جنگل را برای تولید کاغذ قطع کنید. اگر معدنی مجوز 10 ساله دارد و بعد از مدتی مشخص شود که به محیط‌زیست آسیب می‌زند حتی اگر صرفه اقتصادی داشته باشد نیز باید این مجوز لغو شود. ارزیابی زیست‌محیطی و اجتماعی 2 موضوع مهمی است که باید توسط کارشناسان محیط‌زیست بررسی شود و در جایی مانند شمیرانات باید نظارت بیشتری انجام شود تا مانع تخریب کوه و طبیعت باشیم. شمیرانات تنها یادگار تهران است که متأسفانه در این سال‌ها به‌طور آشکار شاهد ساخت‌وساز‌های غیر‌مجاز، تخریب کوه، آلودگی آب‌ها در اثر انباشت زباله در کنار رودخانه‌ها و... در آن هستیم. بگذاریم شمیرانات برای تهران بماند.»