یادداشت یک
لزوم بازنگری در قانون سربازی
اردشیر گراوند_جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی
خدمت سربازی وظیفه‌ای است که قانون کشور برعهده جوانان گذاشته تا در سطوح مختلف خدمات نظامی و انتظامی ارائه دهند. این قانون 95سال پیش به تصویب مجلس شورای ملی رسید. شاید در آن زمان به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی ضرورت داشته است که خدمات اجباری سربازی در کشور اجرایی شود و قاعدتاً کارکرد لازم را داشته که تا‌کنون ماندگار مانده است.
احتمالاً اجرای این قانون برای سیستم نظامی و انتظامی توجیه فنی و علمی داشته که پایدار بوده است. اما ضرورتاً ادامه اجرای هر قانونی به‌خاطر مفید بودن مصادیق آن قانون برای نظام اجتماعی یک کشور نیست. در پاره‌ای از شرایط، عادت به وجود پدیده‌ای، نظام اجتماعی را از فکر کردن به آن غافل می‌کند به‌خصوص اگر آن پدیده هاله‌ای از موضوعات نظامی، انتظامی و امنیتی با خود داشته باشد. در این شرایط نقد کردن آن پدیده در پرده‌ای از ترس پنهان می‌شود و نقادان را از وارد شدن به آن برحذر می‌دارد.
ما باید به این نکات توجه کنیم که ساختار اجتماعی و سیاسی کشور در 95سال پیش مانند هرج و مرج پایان قاجاریه و وجود نداشتن ارتش متمرکز و احتمالاً تشخیص خاص آن زمان، وجود نیروی نظامی در اختیار دولت مرکزی را ضروری می‌کرده و دولت وقت به این مهم اقدام کرده است. در آن سال‌ها اجرای این قانون بسیار سخت بوده و شاید فقط از آن دولت بر می‌آمده است که مجری چنین قانون سختی باشد.
در آن زمان اجرای برنامه سربازی اجباری برای تمرکز حکومت منافع بسیاری داشت و در زمان خود قابل تحسین بوده است. این روال در دوران پهلوی دوم ادامه پیدا کرد و 42سال بعد از انقلاب همچنان ادامه دارد. جنگ هشت‌ساله ایران و عراق باعث شد روند پیشین ادامه پیدا کند. اما بعد از جنگ تصمیمات متعددی گرفته شد که نمونه آن فروش خدمات سربازی به متقاضیان آن بود که آن هم،اکنون ملغی شده است. گویی در شرایط فعلی باید در این قانون بازنگری شود و ضمن رعایت تمام جوانب آن، به پیشنهاد رسید.
بررسی و تجدید نظر در هر قانونی در ادوار مختلف ضرورت دارد به‌خصوص اگر با بخش بسیار مهمی از زندگی جوانان کشور ارتباط داشته باشد.
هم‌اکنون با توجه به ساختار جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور، اجباری بودن سربازی ضرورت خود را از دست داده است.
پایین بودن تعداد فرزند در خانوار، افزایش سطح تحصیلات جوانان، شرایط صلح کشور، بالابودن هزینه نگهداری سرباز نسبت به انتخاب نیروی حرفه‌ای، محدودیت‌های جدی جوانان در ترمیم فرصت‌های از دست رفته در زمان خدمت سربازی، نبود انباشت تجربیات سربازی برای زندگی آنان، تأخیر در دسترسی به شغل، تأخیر در تشکیل خانواده، رضایت جدی نداشتن خانوارها و جوانان در انجام کاری که وظیفه نامیده شده است، ناکارایی بسیاری از جوانان در ارائه خدمات مناسب موضوع سربازی، استفاده بهینه نکردن کشور از 2سال خدمات سربازان نسبت به انتخاب‌های واقعی در مسیر زندگی ایشان، استهلاک بسیاری از تصمیمات جوانان و خانوارهای ایشان در زمان سربازی و زمان‌های پیش و پس آن و شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، از عمده دلایلی است که تجدید نظر در این قانون را اقتضا می‌کند.
در یک برآورد هزینه نگهداری یک سرباز وظیفه، تفاوت جدی‌ای با استخدام نیروی نظامی و انتظامی حرفه‌ای و استخدامی ندارد و با برآورد جوانب هزینه‌های نگهداری سربازان در پادگان‌ها قطعاً ضرر سربازی اجباری برای کشور بسیار بیشتر از فواید آن است و قاعدتاً من مخالف اجباری بودن خدمات جوانان کشور در قالب سربازی هستم.
فوایدی مانند آماده‌سازی آنها برای زمان خاص، آموزش‌های خاص، مجانی بودن خدمات آنها و...، که برای سربازی جوانان برمی‌شمارند قاعدتاً نسبت به زیان‌های آن توجیهی ندارد.
به نظر من کشور باید از نیروهای نظامی و انتظامی حرفه‌ای استفاده کند و ساختار نظامی را به‌گونه‌ای تدارک ببیند که متکی به خدمات اجباری نباشد. با توجه به اینکه خدمات سربازان وظیفه نیز از محل منابع ملی است، به نفع کشور است که منابع ملی را بیش از این در قالب سربازی هدر ندهیم و از همان منابع، نیروی حرفه‌ای استخدام و از خدمات آنها استفاده کنیم. قاعدتاً این روش بسیاری از جوانان علاقه‌مند به حوزه نظامی و انتظامی را جذب خواهد کرد و 2سال عمر مابقی جوانان کشور در فضایی هدر نخواهد رفت که هیچ علاقه‌ای به آن ندارند.
با یک نگاه به هرم جمعیت کشور درمی‌یابیم که در سال‌های اخیر تعداد جوانان کشور که باید 2سال خدمات سربازی را بگذرانند بسیار زیاد است. در این شرایط باید مدیران ارشد نظام برنامه کشور تصمیم می‌گرفتند که برنامه‌ای برای معاف کردن بسیاری از جوانان از خدمات سربازی اجرایی کنند تا این همه فرصت هدر نرود از سویی دیگر در 10سال آینده به‌شدت تعداد جوانانی که در سن سربازی هستند بسیار کم می‌شود در آن صورت چگونه برای تامین نیروی مورد نیاز اقدام خواهیم کرد؟
در سرشماری 1395 جمعیت پسران جوان 19تا 24ساله با اندکی از گروه‌های سنی دیگر حدود 3میلیون و300هزار نفر بوده‌اند که این جمعیت در سال1399 به حدود 2میلیون و 700هزار نفر می‌رسند. جمعیت در معرض سربازی در 10تا 20سال آینده به بیش از 3میلیون و 300هزار نفر خواهند رسید که باید 2سال خدمات سربازی ارائه دهند. آیا کشور در 2سال نیازمند حدود 7میلیون سال خدمات سربازی است؟ آیا خدمات کل این سال‌های سربازان، بهینه است؟
با توجه به سطح بالای تحصیلات جوانان و هزینه‌ای که خانوارها بابت آماده‌سازی نسل آینده پرداخته‌اند، اعزام اجباری به سربازی بیگاری مطلق از قشر گسترده‌ای از جوانان است و منابع کشور را تلف می‌کند.
نیروی انتظامی، ارتش و سپاه پاسداران باید نیروی رزمی، تخصصی و حرفه‌ای مورد نیاز تامین امنیت کشور را در اختیار داشته باشند. برای این مهم از بین جوانان علاقه‌مند این کشور به حوزه نظامی و انتظامی باید تامین شوند و بقیه جوانان کشور از این اجبار معاف شوند.
