دوست و همسایه

سمیرا رحیمی ـ روزنامه‌نگار

روابط ایران و افغانستان در‌ ماه اردیبهشت سال‌جاری به‌دلیل کشته شدن تعدادی مهاجر افغانستانی در مرز ایران و اتهاماتی که علیه مرزبانان ایرانی به‌خاطر قتل مهاجران مطرح شد، به سردی گرایید. تجمع‌های اعتراضی زیادی در شهرهای مختلف افغانستان علیه ایران شکل گرفت و مردم خواستار تعیین دلیل وقوع این حادثه تلخ شدند. از سویی دیگر سیاستمداران این حادثه را تلاش دست‌های پنهان برای برهم زدن رابطه دو کشور توصیف کردند. درنهایت با ورود هیأتی 45نفره از افغانستان به ایران، دو کشور روند حل و فصل دوستانه مسائل پیش‌آمده را آغاز کردند. شاید این رویداد از این‌رو به‌عنوان توطئه کشورهای دیگر علیه ایران و افغانستان شناخته می‌شود که دو کشور، از آغاز استقلال افغانستان تا به امروز روابط حسنه‌ای با یکدیگر داشته‌اند و به جز چند مورد جزئی که در نهایت حل و فصل شده‌ است، اختلاف و درگیری دیگری نداشته‌اند. به گفته عبدالغفور لیوال- سفیر افغانستان- ایران از نخستین کشورهایی بود که در افغانستان سفارت راه‌اندازی کرد و حتی زمین سفارت ایران نیز از سوی دولت اهدا شد. به گفته لیوال مناسبات تهران و کابل همواره دوستانه، نزدیک و مبتنی بر همکاری‌های اقتصادی بوده است. تنها مسئله میان ایران و افغانستان مسئله آب رودخانه هیرمند بود که با توافقی در سال 1351امضا و مسئله حل شد و هنوز هم دو طرف بر توافقات خود پایبندند. لیوال همچنین معتقد است ایران از جمله کشورهایی بوده که در تجاوز شوروی به افغانستان، به کشور کمک کرد و میزبانی 40ساله ایران از مهاجران افغانستانی را نیز هرگز نباید فراموش کرد. نگاهی گذرا به تاریخ روابط دو کشور، رویدادی فراتر از آنچه سفیر افغانستان در ایران عنوان کرده را به‌دست نمی‌دهد، در واقع اشتراکات 2کشور به اندازه‌ای است که شاید مجالی برای اختلاف باقی نماند.


اشتراکات ایران و افغانستان
  افغانستان در دوره‌ای از تاریخ کهن خود بخشی از کشور ایران بوده‌است و همین موضوع عامل وجود مشترکات فرهنگی و مذهبی فراوانی میان دو کشور است.

  دین اسلام، اشتراک دیگر میان مردم ایران و افغانستان است. اکثریت جمعیت افغانستان را مسلمانان تشکیل می‌دهند و در میان مسلمانان، اکثریت با سنی مذهب‌هاست.

  بسیاری از مشاهیر ادبی و تاریخی ایران‌زاده شهرهای افغانستان امروزی هستند و همین موضوع اشتراکات فرهنگی زیادی میان دو کشور به‌وجود آورده است. ازجمله این مشاهیر می‌توان به نامداران مولانا جلال الدین بلخی، خواجه عبدالله انصاری، انوری، عنصری بلخی، دقیقی بلخی،
ابوریحان بیرونی، عبدالقادر بیدل، امیر علیشیر نوایی، عبدالرحمن جامی، رابعه بلخی، ناصر خسرو، سنایی غزنوی، کمال‌الدین بهزاد، ملافیض‌محمد کاتب، ابوعبید عبدالرحمن محمد جوزجانی، حمیدی بلخی و ابونصر فارابی اشاره کرد.

  برگزاری جشن نوروز به‌عنوان جشن سال نو، چیدن هفت‌سین، برگزاری مراسم سنتی مشابه با چهارشنبه‌سوری، طبخ و صرف غذاهای مشابه در ایام نوروز و دید و بازدید نوروزی از تشابهات فرهنگی میان دو کشور ایران و افغانستان است.

  تقویم دو کشور در دورانی که هنوز یک کشور بودند توسط سلطان جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی برمبنای محاسبات دقیق نجومی، به تقویم خورشیدی تبدیل شد و تا به امروز دو کشور از همین تقویم استفاده می‌کنند.

  اشتراک زبان میان دو کشور باعث شده تا محصولات ادبی و فرهنگی مشترک و محبوب زیادی میان دو کشور رد و بدل شود. خالد حسینی، عتیق رحیمی، محمد حسین محمدی، احمد مدقق، محمد آصف سلطان‌زاده و صدیقه مسعود ازجمله نویسندگان افغانستانی هستند که آثار آنها در میان ایرانی‌ها از محبوبیت زیادی برخوردار است.

  از زمان جدا شدن هرات از ایران و پیوستن آن به افغانستان، میان دو کشور برسر حقاب هیرمند درگیری و نزاع وجود داشته است. اختلاف‌نظرها در نهایت در 22اسفند 1351به امضای گزارش کمیسیون دلتا، میان امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر آن هنگام ایران و موسی شفیق، نخست‌وزیر وقت افغانستان در کابل منجر شد که براساس آن مقرر شد در هر ثانیه حدود 26مترمکعب آب، معادل 850میلیون مترمکعب در سال سهم سیستان و دریاچه هامون باشد. کاهش بارش باران در سال‌های اخیر بحث برسر حقابه از رود هیرمند را برانگیخته است، اگرچه هردو بر توافقنامه امضا شده تأکید دارند.


تاریخچه روابط
  ایران در سال 1863پس از امضای پیمان پاریس از هرات چشم‌پوشی کرد و افغانستان را به رسمیت شناخت.

  افغانستان در سال 1919و پس از امضای معاهده راولپندی، استقلال خود را از بریتانیا پس گرفت.

  نام افغانستان در سال 1923به‌عنوان یک کشور مستقل در قانون اساسی امان‌الله شاه به تصویب رسید و تاریخ مستقل این کشور از آن سال آغاز شد.

  افغانستان در سال‌های 1922(جنگ داخلی اول)، 1978(جنگ داخلی دوم)، 1979(انقلاب ثور)، 1989تا 1992(آغاز حکومت نجیب‌الله)، 1992تا 1996(آغاز قدرت‌گیری طالبان و جنگ کابل)، 1996تا 2001(حکومت طالبان) و 2015تا به امروز درگیر جنگ‌های داخلی بوده است.

  یکی از مهم‌ترین رویداد‌ها در تاریخ افغانستان مستقل، سلطه طالبان بر این کشور در سال 1996، فروپاشی آن در سال 2001و ظهور دوباره آن در سال 2006بوده است.

  عربستان و پاکستان، طالبان را در سال 1997به رسمیت شناختند درحالی‌که این گروه بر دوسوم افغانستان مسلط شده بود.

  سال 1998فشارهای آمریکا و سازمان ملل متحد بر افغانستان برای تحویل دادن اسامه بن لادن شدت گرفت تا در نهایت در سال 2001به شکست طالبان منجر شد و حامد کرزی به‌عنوان رئیس دولت جدید سوگند خورد.



ویژگی‌های جغرافیایی

  جمعیت افغانستان براساس آخرین برآورد‌ها 38میلیون و 819هزار نفر است.

  مساحت افغانستان 652هزار و 864کیلومترمربع است.

  مرز مشترک ایران و افغانستان 954کیلومتر است که این مرز از دهانه ذوالفقار در شمالی‌ترین نقطه تا ملک‌سیاه کوه در جنوبی‌ترین نقطه امتداد یافته است.

  پرجمعیت‌ترین شهرهای افغانستان به‌ترتیب کابل، قندهار، مزارشریف و جلال‌آباد هستند.

  افغانستان بیش از 6.5میلیون نفر مهاجر در سرتاسر جهان دارد که از این میزان بیش از 3 میلیون نفر آنها در ایران سکونت دارند. با آغاز تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ا‌فت ارزش پول ایران، میزان بازگشت مهاجران افغان به کشور خود افزایش یافت.


مراودات اقتصادی ایران و افغانستان
   ارزش صادرات افغانستان به ایران در سال 2018برابر 14.8میلیون دلار بوده است که این میزان 1.17درصد از صادرات افغانستان را تشکیل می‌دهد.

  میزان واردات افغانستان از ایران تا سال 2020برابر یک میلیارد و 247 میلیون دلار بوده، ایران برترین کشور صادرکننده به افغانستان است.

  پس از ایران کشورهای چین، پاکستان، ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان سالانه حدود 400تا 500میلیون دلار صادرات به افغانستان دارند.

  در دوماهه نخست سال 99افغانستان 341میلیون دلار واردات از ایران داشته است.

  سرکنسول افغانستان در خراسان در تاریخ 28دی 1398پیشنهاد امضای تفاهمنامه‌های مشترک بین منطقه ویژه اقتصادی دوغارون و شهرک صنعتی ولایت هرات را داد و خواستار ایجاد فاز نخست تولید در منطقه ویژه دوغارون با حضور سرمایه‌گذاران و پس از آن ایجاد ارتباط بین شهرک صنعتی هرات با این منطقه و انتقال علم و فناوری از ایران به افغانستان و در نهایت اجرای فازهای دوم و سوم تولید با کمک ایران در داخل کشور افغانستان به‌ویژه شهرک صنعتی هرات شد.

  موافقتنامه ترانزیتی سه‌جانبه بین کشورهای ایران، هند و افغانستان با هدف تسریع، تسهیل و ارتقای ترانزیت چابهار و اتصال کشور هند و افغانستان به کشورهای آسیای میانه از طریق بندر چابهار، توسعه صادرات سه کشور و ایجاد کریدور بین‌المللی بین کشورهای مذکور در خرداد‌ماه سال ۱۳۹۵ به امضای روسای جمهور ایران و افغانستان و نخست‌وزیر هند رسید.

  راهکارهای عملیاتی‌سازی‌ موافقتنامه چابهار بین ایران، هند و افغانستان در نخستین نشست کمیته اجرایی‌سازی‌ موافقتنامه چابهار در اوایل دی‌ماه 1397به امضا رسید.

  رشد تولید ناخالص داخلی افغانستان از سال 2008تا 2018درحدود 91.5درصد بوده است.

  تا سال 2018سرانه واردات افغانستان 269دلار و سرانه صادرات 34.2دلار برآورد شده است.

  اصلی‌ترین صادرات افغانستان را میوه خشک، انگور، طلا، زغال و میوه‌های گرمسیری تشکیل می‌دهند.

  اصلی‌ترین واردات افغانستان کود گیاهی، آرد گندم، شکر خام، قطعات هواپیما و چربی‌ها و روغن‌های غیرخوراکی است.

  ارزش کل واردات افغانستان تا سال 2020برابر 8.3میلیارد دلار اعلام شده است.

  بیشترین صادرات افغانستان به کشورهای هند، پاکستان، چین و ترکیه بوده است.


19.4میلیارد دلار
میزان تولید ناخالص داخلی تا سال 2018درحدود 19.4میلیارد دلار برآورد شده است.


91.5 درصد
رشد تولید ناخالص داخلی افغانستان از سال 2008تا 2018درحدود 91.5 درصد بوده است.




77 درصد
اصلی‌ترین نقطه مشترک ایران و افغانستان، زبان فارسی است. بیش از 77درصد از مردم افغانستان به زبان فارسی دری صحبت می‌کنند. علاوه بر فارسی، زبان‌های ترکمن، عربی و بلوچی از دیگر زبان‌های مشترک میان دو کشور است.


3000
در جنگ ایران و عراق نیز بیش از 3هزار افغان در قالب تیپ ابوذر 3به شهادت رسیدند. نسیم افغانی یکی از شهدای افغان است. شهید نسیم افغانی ازجمله شهدای مشهور افغانستانی است که در سن 31سالگی به شهادت رسید و پیکرش در منطقه عملیاتی والفجر یک (فکه) تفحص و شناسایی شد.


2000
در دوران سلطه طالبان بر افغانستان، ایران کمک‌های فراوانی برای مبارزه با این گروه تندرو به افغانستان کرد. در سال‌های اخیر نیز لشکر فاطمیون، لشکری متشکل از افغان‌ها که در مبارزه علیه داعش با ایران همکاری کردند نیز یکی از گروه‌های مدافع حرم بود که نیروهایش متشکل از افغان‌ها بود. محمدعلی شهیدی محلاتی- رئیس پیشین بنیاد شهید- تعداد شهدای افغان لشکر فاطمیون را بیش از 2 هزار نفر اعلام کرده بود. به گفته او در ازای هر شهید خانواده‌ای پنج نفره تحت پوشش بنیاد شهید قرار گرفته و تابعیت ایرانی خواهند گرفت.