تجدید یک دوستی

شبنم سیدمجیدی ـ روزنامه‌نگار

ایران و ونزوئلا متحدین استراتژیک دوران معاصر هستند. رابطه این دو کشور یک همزیستی دوجانبه است. در سال‌های قبل، تلاش‌های ایران برای توسعه ونزوئلا که با سرمایه‌گذاری واقعی اندک همراه بود، چهره چاوز را تقویت کرد و دستور کار ضد‌امپریالیستی او در سراسر منطقه را پیش برد. برای ایران، ونزوئلا تبدیل به ساحلی امن به‌منظور گسترش روابط دیپلماتیک و تجاری در آمریکای لاتین شد. چاوز ایرانیان را به متحدان خود در منطقه متصل کرد. کانال‌های ارتباطی او منجر به ایجاد توافق‌هایی بین احمدی‌نژاد با دولت‌های اکوادور، بولیوی و نیکاراگوئه شد. ونزوئلا از طریق اتحاد بولیواری برای آمریکا(ALBA) به ایران کمک کرد تا پیوندهای تجاری جدید ایجاد کند. اما روابط بین ایران و ونزوئلا پس از درگذشت چاوز در سال 2013 کمرنگ شد. جز اینکه 2 کشور اشتراکات طبیعی و جغرافیایی اندکی دارند، روحانی نیز پس از احمدی‌نژاد، در زمانی که قیمت نفت با افت مواجه شد، اولویت قرار دادن ونزوئلا را متوقف کرد، جز چند توافق دوجانبه محدود، مادورو به ‌طور کلی نتوانست رابطه‌ای را که چاوز با ایران داشت، حفظ کند. اما ارسال بنزین از ایران به ونزوئلا در روزهای گذشته نشان‌دهنده دوستی تجدید شده بین 2 کشور است؛ دو کشوری که هر دو به‌ طور فزاینده‌ای از لحاظ مالی و دیپلماتیک در دنیا ایزوله شده‌اند. اما این رابطه چیز جدیدی نیست و از نظر استراتژیک، حتی تاکتیکی‌تر شده است. ایران و ونزوئلا هنوز هم همکاری بسیار کمتری نسبت به سال‌های حضور چاوز دارند. علاوه بر این، ارسال محموله‌های بنزین به میزان تقاضای ونزوئلا محدود می‌شود و ایران از نظر سازمانی و تجاری نتوانسته است مادورو را تبدیل به یک راه نجات کند.


درباره ونزوئلا

 ونزوئلا، کشوری در سواحل شمالی آمریکای جنوبی است که متشکل از یک ناحیه فدرال و بسیاری جزایر کوچک در دریای کارائیب است.
 جمعیت ونزوئلا در سال 2019حدود 28میلیون نفر تخمین زده شده است.
 پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور کاراکاس نام دارد.
 ونزوئلا دارای بزرگ‌ترین ذخایر شناخته‌شده نفت در جهان و یکی از صادرکنندگان برجسته نفت در دنیا بوده است.
 پیش از نفت، این کشور صادرکننده کالاهای کشاورزی مانند قهوه و کاکائو بود اما نفت به سرعت بر صادرات این کشور مسلط شد.
 شوک‌های اقتصادی در دهه‌های 80و 90میلادی منجر به بحران‌های سیاسی بزرگ و ناآرامی‌های گسترده اجتماعی شد.
 2 اقدام برای کودتا در سال 1992و استیضاح رئیس‌جمهور- کارلوس آندرس پرز- به‌خاطر اختلاس از بودجه عمومی در سال1993 اتفاق افتاد.
 در سال1998 افسر سابق دخیل در کودتا یعنی هوگو چاوز انتخاب شد و انقلاب بولیوی رسما رقم خورد و نام ونزوئلا به جمهوری بولیوی ونزوئلا تغییر کرد.
 چاوز سیاست‌های پوپولیستی در زمینه رفاه اجتماعی را در پیش گرفت که درست همزمان با افزایش قیمت نفت بود.
 هزینه‌های اجتماعی و نابرابری‌های اقتصادی و فقر به‌طور موقت کاهش یافت و حکومت چاوز مستحکم شد.
 با مرگ چاوز در سال2013 نیکلاس مادورو جانشین او شد که سیاست‌های پوپولیستی را ادامه داد اما این بار با سقوط قیمت نفت، نتایج فاجعه‌بار اقتصادی بروز کرد.



بحران اقتصادی ونزوئلا

 ونزوئلا از سال1983 نرخ تورم سالانه 2رقمی، تورم مداوم و بدون‌وقفه را تجربه کرد.
 سقوط قیمت‌های جهانی نفت باعث انقباض اقتصاد این کشور شد.
 اتکای اقتصادی بیش از حد به درآمدهای نفت و سیستم سیاسی ناکارآمد دلیل مشکلات ونزوئلا بیان می‌شود.
 از سال2006 تا 2012 دولت هوگو چاوز از کاهش نرخ تورم در کل دوره خبر داد.
 نرخ تورم در سال2013در دولت نیکولاس مادورو دوباره افزایش یافت. در زمان رئیس‌جمهور مادورو، نرخ تورم به بالاترین سطح رسید، به‌طوری که تورم 181درصدی این کشور در سال2015 بالاترین در جهان و تاریخ این کشور بود.
 نرخ تورم همچنان صعودی بود و تا 274درصد در سال2016و 863درصد در سال2017رسید.
 دولت ونزوئلا در فاصله سال‌های2016 تا 2018 اطلاعات اقتصادی را منتشر نکرد و در نهایت در سال2019 این اعداد منتشر شدند.
 از سال2018 دولت برخی کنترل‌های اقتصادی را کاهش داد و ونزوئلا چاپ پول را متوقف کرد که به کاهش تورم منجر شد.
 شاخص فلاکت در ونزوئلا در سال2019 به 8میلیون درصد رسید و این کشور را به پرفلاکت‌ترین اقتصاد جهان تبدیل کرد.
 این کشور از سال2013 تا 5سال متوالی در صدر شاخص فلاکت بلومبرگ قرار داشته است.
 افزایش آسیب‌های اجتماعی و موج شدید مهاجرت نیز به‌دلیل فقر و مشکلات اقتصادی، تبدیل به دیگر بحران‌های این کشور شده‌اند.


روابط نفتی

2 کشور ایران و ونزوئلا اعضای مؤسس سازمان اوپک بودند و قبل از انقلاب اسلامی ایران با یکدیگر رابطه دوجانبه داشتند. هنگامی که شاه ایران در سال 1979سرنگون شد، ونزوئلا یکی از نخستین کشورهایی بود که دولت جدید ایران را به رسمیت شناخت. برای 2 دهه بعدی، همکاری‌های این دو کشور محدود به صنعت نفت بود.


2005- 2001
دولت‌های چاوز و خاتمی

هوگو چاوز، رئیس‌جمهور سابق ونزئولا از 1999تا زمان مرگ، روابط محکمی را با حکومت ایران به‌خصوص در بخش تولید انرژی، اقتصاد و همکاری‌های صنعتی توسعه داد. هر دو کشور، همکاری خوبی در پروژه‌های ساخت و ساز، نفت و گاز و زیرساخت با هم داشته‌اند. او چندین بار به ایران آمد که نخستین دیدار در سال 2001 بود. در این سفر اعلام کرد که برای آماده‌سازی‌ جاده صلح، عدالت، ثبات و پیشرفت در قرن بیست و یکم به ایران آمده است. محمد خاتمی پنجمین رئیس‌جمهور ایران 3 بار به ونزوئلا سفر کرد. در سفری که در ‌ماه مارس سال 2005 به این کشور داشت، چاوز به او جایزه دل لیبرتادور را اعطا کرد و او را «جنگنده خستگی‌ناپذیر اتفاقات درست در جهان» نامید. در همین زمان، بی‌بی‌سی گزارشی داد که در آن با اشاره به موضوع روابط چاوز با ایران و حمایت او از برنامه هسته‌ای این کشور برای دولت آمریکا نگرانی‌هایی را به‌ وجود آورده است.


2006-2005
شروع دولت احمدی‌نژاد

در آگوست سال 2005 محمود احمدی‌نژاد دور اول دولت خود را آغاز کرد. از آن زمان، احمدی‌نژاد و چاوز چندین بار با یکدیگر ملاقات و بیش از 270معامله دوجانبه برای حمایت از چندین کمپین به‌منظور توسعه ملی و زیرساختی امضا کردند. هر دوی رئیس‌جمهورهای ایران و ونزوئلا یعنی احمدی‌نژاد و چاوز، خود را در دنیا با عنوان مخالفان امپریالیسم آمریکا معرفی کردند. آنها با استناد به این اشتراکات عقاید، خود را متحد یکدیگر می‌دانستند و با هم اقدامات ابتکاری زیادی را آغاز کردند. چاوز هرگز در نمایش حمایت از ایران در زمان احمدی‌نژاد خست به خرج نداد و بلافاصله بعد از انتخابات سال 88، احمدی‌نژاد را به ‌عنوان رئیس‌جمهور به رسمیت شناخت و از سیاست‌های هسته‌ای تهران حمایت کرد. در اوایل‌ ماه می 2006 گزارش شد که ونزوئلا علاقه دارد 21فروند جنگنده اف 16خود را به ایران بفروشد؛ اعلامیه‌ای که بسیار بحث‌برانگیز شد.  همچنین در ‌ماه می‌2006 چاوز نظر مساعد خود را در مورد تولید انرژی هسته‌ای در ایران اعلام و ادعاهای مطرح شده درباره برنامه توسعه تسلیحات اتمی در ایران را رد کرد. در جولای 2006 درست وقتی ایران با فشارها و انتقادات بین‌المللی درباره برنامه هسته‌ای و حمایت از حزب‌الله لبنان مواجه بود چاوز یک سفر دو روزه به ایران داشت. او قول داد که ونزوئلا در هر زمان و تحت هر شرایطی کنار ایران بماند. او گفت: «ما همیشه با شما و با ایرانیم. تا زمانی که ما متحد بمانیم، قادر خواهیم بود امپریالیسم را شکست دهیم، اما اگر مجزا باشیم، آنها ما را کنار می‌زنند». در همان ماه، رویترز گزارش داد که چاوز در دانشگاه تهران گفته است: «اگر آمریکا موفق شود سلطه خود را مستحکم کند، بشر آینده‌ای ندارد. بنابراین ما باید بشر را نجات دهیم و به سلطه ایالات متحده پایان دهیم». این گزارش می‌افزاید: «چاوز اسرائیل را به باد انتقاد گرفت و تهاجم به لبنان در سال 2006را اقدام فاشیستی و تروریستی خواند».


2009-  2007
 محور وحدت، «اجلاسG2» و بانک توسعه

در ژانویه 2007 هر دو کشور اعلام کردند که آنها می‌خواهند پولی را که از قبل 2میلیارد دلار اعلام شده بود به‌صورت مشترک در کشورهایی که به گفته چاوز«تلاش می‌کردند خودشان را از یوغ استثمار نجات دهند» سرمایه‌گذاری کنند. در‌ ماه مارس 2007 چاوز در یک مصاحبه تلویزیونی گفت او با درخواست و ادعای احمدی‌نژاد مبنی بر «پاک کردن اسرائیل از نقشه» مخالت کرده و گفته که «من از ایجاد آسیب به هیچ ملتی حمات نمی‌کنم.» 2 رئیس‌جمهور در جولای 2007 «محور وحدت» علیه «امپریالیسم آمریکا» را اعلام کردند. در اکتبر 2005 وزیر خارجه ونزوئلا، نیکولاس مادرو با احمدی‌نژاد در تهران ملاقات کرد. طی اجلاس لندن گروه G2 در سال 2009 چاوز و احمدی‌نژاد اجلاس خود با عنوان G2 را برگزار کردند که در آن تشکیل یک بانک مشترک ایرانی- ونزوئلایی با 200میلیون دلار سرمایه ابتدایی، اعلام شد.

2012-2010
 ملاقات‌های دوطرفه

هوگو چاوز در یکی از سفرهایش به ایران در سال 2010 تهدید حمله نظامی به ایران از سوی بعضی کشورها را محکوم کرد و گفت: «ما می‌دانیم که آنها هرگز نمی‌توانند به انقلاب اسلامی خدشه‌ای وارد کنند». او همچنین گفت که در نتیجه چنین تهدیدهای بزرگی لازم است «اتحادهای استراتژیک در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فناوری، انرژی و اجتماعی تحکیم شود.» محمود احمدی‌نژاد همچنین از این اظهارنظر درباره «اتحاد استراتژیک» حمایت کرد و گفت: «ما با هم متحد و مصمم هستیم که به بی‌عدالتی فعلی که بر جهان حاکم است پایان دهیم و آن را با یک نظم جدید جهانی مبتنی بر عدالت جایگزین کنیم. ایران و ونزوئلا برای ایجاد نظم نوین جهانی مبتنی بر انسانیت و عدالت متحد هستند. ما معتقدیم که تنها نتیجه حرکت‌های قلدرانه امپریالیسم در سراسر جهان و به‌ویژه در آمریکای لاتین، باعث سقوط سریع قدرت امپریالیستی خواهد بود». هر دو کشور در زمینه‌های نفت، گاز طبیعی، منسوجات، تجارت و مسکن عمومی، قراردادهایی را امضا کردند. در می‌2011 باراک اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا برای شرکت نفتی ونزوئلا به خاطر نادیده گرفتن قانون آمریکا و فرستادن 2 تانکر از محصولات نفتی به ایران، تحریم‌هایی وضع کرد. در سپتامبر 2011 درحالی‌که چاوز در حال بهبودی از دور چهارم معالجات سرطان بود، احمدی‌نژاد بازدید از کاراکاس را به تعویق انداخت. چند روز قبل، هر دو کشور قراردادهای همکاری در زمینه انرژی، ساخت‌وساز و کشاورزی را در طول ملاقات‌های کاراکاس امضا کرده بودند. در طول این دوران، مادورو گفت درحالی‌که امپریالیسم و نخبگان جنایتکار آن از 10سال قبل علیه مردم مسلمان اعلان جنگ کرده‌اند، ما به رهبری رئیس‌جمهور چاوز، برادری و عشق ابدی خود به فرهنگ، مردم و همه تاریخ مسلمان‌ها را اعلام می‌کنیم. هدف از بولیواریسم چاوز ایجاد رودخانه‌ای ایدئولوژیک بود که از دریای کارائیب تا خلیج‌فارس جریان داشت.

2013
 مرگ چاوز

بعد از اینکه مرگ هوگو چاوز در 5مارس سال 2013 اعلام شد، نیکلاس مادورو معاون او، رئیس‌جمهور موقت شد. روز بعد از درگذشت چاوز، ادای احترام آنلاین احمدی‌نژاد به چاوز با انتقاد برخی روحانیون ایرانی روبه‌رو شد. او نوشته بود: «چاوز در روز رستأخیر همراه شخصیت‌های مذهبی مانند عیسی بازخواهد گشت». یک هفته بعد، CNN گزارش داد که احمدی‌نژاد در مراسم تشییع جنازه «دوست خوب» خود، چاوز، شرکت کرد. احمدی‌نژاد پس از تشییع جنازه تأیید کرد که روابط ایران و ونزوئلا صرف‌نظر از اینکه چه‌کسی رئیس‌جمهور بعدی ونزوئلا باشد، قوی خواهد ماند. در آن زمان، تخمین زده می‌شد که میزان تجارت دوجانبه میان 2 کشور سالانه صدها میلیون دلار بوده است.


2014-2013
دولت‌های مادورو و روحانی

14آوریل 2013 انتخابات ویژه‌ای برای انتخاب رئیس‌جمهور جدید برگزار شد و نیکلاس مادورو 50.62درصد آرا را به دست آورد و دولت خود را آغاز کرد. در 19آوریل 2013 احمدی‌نژاد برای شرکت در مراسم تحلیف مادورو وارد کاراکاس شد و گفت: «ونزوئلا در آستانه شروع راهی باشکوه است و یک ماموریت تاریخی مهم دارد. ملت ونزوئلا در ابتدا باید به‌سرعت پیشرفت کند تا یک کشور مرفه، پیشرفته، ثروتمند و قدرتمند باشد. دو اینکه باید پرچم عدالت و آزادی را در آمریکای لاتین برافراشته نگه دارد. رابطه ایران با ونزوئلا نمادی از رابطه ایران با آمریکای لاتین است». حسن روحانی از 15ژوئن 2013رئیس‌جمهور ایران شد. تا آگوست سال 2014ونزوئلا و ایران 265موافقتنامه در زمینه 58پروژه صنعتی، زیست‌محیطی، کشاورزی، تجاری، آموزشی، ورزشی، مسکن، فرهنگی، انرژی و علمی امضا کردند. در اوایل همان ماه، الیاس جاوا، وزیر امور خارجه ونزوئلا در اقدامی پیش‌بینی شده، برای تقویت روابط دیپلماتیک با دولت جدید ایران به تهران سفر کرد و ایران بار دیگر حمایت خود از دولت ونزوئلا اعلام کرد و همچنین 2 کشور حمایت خود را از سرزمین فلسطین و به رسمیت نشناختن اسرائیل اعلام کردند. مادورو‌ ماه بعد به ایران سفر کرد.


2016-2015
 سال‌های اخیر

در ژانویه  2015مادورو در بازدید از کشورهای اوپک به ایران نیز سفر کرد. مادورو و روحانی توافق کردند که سقوط قیمت نفت ناشی از افزایش فشارهای آمریکا و سیاست‌های دشمنان مشترک است. روحانی تأیید کرد که ایران و ونزوئلا برای خنثی کردن راهبردهای قدرت‌های جهانی و برای تثبیت قیمت‌ها در یک سطح معقول به هم می‌پیوندند. در آن زمان نفت ونزوئلا بیش از 95درصد از درآمد صادراتی این کشور را به ‌خود اختصاص داده بود و همزمان قیمت هر بشکه نفت از سال 2014به نصف کاهش یافته بود. در ژوئن سال 2015 ایران و ونزوئلا برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک و بهبود تامین کالاها، تعدادی توافقنامه امضا کردند. مادورو هم اعلام کرد: «این 6توافقنامه برای اقتصاد کشورهای ما بسیار با اهمیت است». این کشورها توافق کردند که به ‌طور مشترک در یک برنامه تحقیقاتی در زمینه فناوری نانو سرمایه‌گذاری کنند. مادورو همچنین اظهار کرد که کالاهایی را که برای مردم ونزوئلا ضروری است ازجمله دارو و تجهیزات جراحی تامین کرده است. بنا بر گزارش‌ها وزیر صنعت معدن و تجارت ایران اعلام کرد که این توافقنامه، مقدماتی است و باید توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی ایران بررسی و بازبینی شود. در نوامبر 2015 مادورو و روحانی در تهران باز هم ملاقات کردند که دومین سفر مادورو و پنجمین سفر مقامات ونزوئلا به ایران در آن سال محسوب می‌شد. در طول این جلسات رؤسای جمهور بر اتحاد متقابل کشورهایشان تأکید می‌کردند. در ژانویه 2016 مادورو و روحانی گفت‌وگوهای تلفنی داشتند که مادورو از روحانی خواست تا با اتخاذ تدابیری قیمت نفت در بازارهای جهانی را ارتقا دهد و همچنین خواستار تشکیل جلسه اعضای اوپک برای رسیدگی به این موضوع شد. همچنین در زمان لغو تحریم‌ها به روحانی تبریک گفت.


2020
 صادرات بنزین و غذا به ونزوئلا 

در ‌ماه می‌2020 ایران تحت تحریم‌های آمریکا 5نفتکش را به ونزوئلا فرستاد؛ چرا که صنعت پالایش نفت ونزوئلا به‌ دلیل سرمایه کم و سوءمدیریت متلاشی شد. نام کشتی‌های فرستاده شده فارست، فورچون، پتونیا، فاکسون و کلاول است. این کشتی‌ها در نزدیکی بندرعباس با بنزین بارگیری شدند. آنها حدود 60میلیون گالن بنزین ایرانی را بردند. به ‌خاطر تحریم‌های آمریکا علیه هر دو کشور رؤسای جمهور این کشورها درباره تلاش‌های آمریکا برای جلوگیری از ارسال این محموله‌ها هشدار دادند. پس از این تهدیدها، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نامه‌ای به آنتونیو گوترس ارسال کرد تا در مورد اقدام ایالات متحده برای اعزام نیرو به دریای کارائیب به‌منظور جلوگیری از صادرات سوخت هشدار دهد. همچنین عباس عراقچی، سفیر سوئیس را به‌ عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران، فراخواند و از وی خواست تا هشدارهای جدی ایران درباره هرگونه تهدید احتمالی آمریکا علیه نفتکش‌های ایرانی را به آنها برساند.
گلسان، کشتی باری ایرانی با حمل 23هزار تن مواد غذایی، نخستین بازار ایرانی در این کشور را ایجاد کرد. سفارت ایران در کاراکاس از تحویل این بار به‌عنوان موفقیتی دیگر در روابط دوستانه و برادری میان دو کشور نام برد.