اپلیکیشن‌های ردیابی راهکار جهانی مهار کرونا
اپلیکیشن‌های ردیابی، بدون اینکه هویت افراد مشخص شود درباره تماس با فرد مبتلا، اطلاعاتی به کاربر می‌دهند و به همین دلیل، در ماه‌های اخیر، به یک فناوری مهم تبدیل شده‌اند
عمادالدین قاسمی پناه_خبرنگار
یکی از بهترین ابزارهایی که برای کاهش شیوع و گسترش ویروس کرونا طی ماه‌های اخیر به‌کار گرفته شده، اپلیکیشن‌های ردیابی افراد مبتلا به کووید-19و ردیابی کسانی است که با افراد مبتلا در تماس بوده‌اند. اما ردیابی تماس دقیقاً چیست، چه‌کسی و چگونه این کار را انجام می‌دهد و چه نگرانی‌هایی درباره این اپلیکیشن‌ها وجود دارد. به‌طور خلاصه، اپلیکیشن‌های «ردیابی تماس فیزیکی» با یافتن افرادی که به‌دلیل تماس با بیماران احتمالی بیشتر از بقیه در معرض خطر هستند، به آنها اطلاع‌رسانی می‌کنند. این اپلیکیشن‌ها همچنین این توانایی را دارند که منطقه وجود فرد مبتلا را به دیگران نشان دهند. این اپلیکیشن‌ها همچنین با این روش می‌توانند در پایان دادن به قرنطینه‌ها کمک کنند. چراکه مردم با اطلاع از نقشه ویروس وارد مناطق پرخطر نمی‌شوند یا درصورت ضروری بودن ورود به این مناطق، احتیاط‌های لازم را درنظر می‌گیرند. البته در این میان نگرانی‌هایی درباره حفظ حریم خصوصی افراد مطرح شده است. همچنین درصورتی که فرد گوشی هوشمند نداشته باشد یا تنظیمات امنیتی گوشی اجازه نصب این اپلیکیشن‌ها را ندهد، عملیات ردیابی تماس ناقص می‌ماند. به‌عبارت دیگر، این ابزار زمانی گسترش ویروس کرونا را کاهش می‌دهد که همه مردم ضمن اینکه امکان نصب این اپلیکیشن‌ها را روی گوشی خود دارند، برای نصب آن اقناع هم بشوند.
نقش بلوتوث در ردیابی
همه تلفن‌های همراه جدید از امواج رادیویی بی‌سیم برای تبادل داده‌ها با بی‌تی‌‌اس‌ها و روترهای Wi-Fi استفاده می‌کنند. این انتقال داده‌ها به‌خودی خود روش کاملا مناسبی برای این موضوع نیستند که به ما بگویند که چه‌کسی، کجاست یا آیا آنها نزدیک ما هستند یا نه. یک سیگنال Wi-Fi 30تا 60متر برد دارد و برد یک سیگنال سلولی می‌تواند چند کیلومتر باشد. اما بلوتوث محدوده کمی(کمتر از 10متر) را می‌تواند برای دریافت سیگنال پوشش دهد. همه ما از بلوتوث برای هدفون‌های بی‌سیم به‌منظور تماس تلفنی یا شنیدن موسیقی استفاده می‌کنیم. اما حالا بلوتوث نقشهای مهم‌تری هم بازی می‌کند. به‌عنوان مثال، تلفن شما از این طریق می‌تواند با دستگاه‌های تعبیه شده در خانه‌های هوشمند ارتباط برقرار کند. در اپلیکیشن‌های مورد نظر، این نوع از «ردیابی تماس» که در سراسر جهان آزمایش و راه‌اندازی شده، از سیگنال‌های بلوتوث که بسیار شبیه به عملکردی است که قبل‌ترها از طریق گوشی موبایل انجام می‌شده، استفاده می‌کند. تنها تفاوت آن این است که دستگاه‌های دیگری که با آنها در تماس هستید، به‌طور خودکار حذف نمی‌شوند. اگر یک بیمار مبتلا به کووید-19به بیمارستان معرفی شود و با فرض اینکه این سیستم به درستی کار می‌کند، در اصل از یک نسخه دیجیتال پیشرفته ردیابی تماس دستی برای آن استفاده می‌شود. کادر درمانی به جای اینکه از این فرد در مورد تماس‌های فیزیکی او پرس‌وجو کنند، به گوشی هوشمند او که بسیار قابل‌اطمینان‌تر است، مراجعه می‌کنند تا تمامی تماس‌های فیزیکی که این فرد اخیرا داشته و در گوشی او ثبت شده را بررسی کنند. این دستگاه‌ها (توجه به این نکته مهم است که این دستگاه‌ها نه این افراد) در عرض چند ثانیه از تماس با کسی که به کووید-19مبتلا شده، مطلع می‌شوند. نوتیفیکیشنی که این دستگاه‌ها دریافت می‌کنند شامل توصیه‌هایی است که فرد مبتلا می‌تواند در آینده انجام دهد. این توصیه‌ها به‌عنوان مثال شامل این موارد است: «یک اپلیکیشن را دانلود کن» یا «برای غربالگری با این شماره تماس بگیر» یا «برای آزمایش یک آزمایشگاه نزدیک را پیدا کن».
کره‌جنوبی؛ پیشگام استفاده از ردیابی تماس
ردیابی تماس با استفاده از این روش، قبلاً در شرق آسیا با میلیون‌ها کاربر صورت گرفته است که در جلوگیری از شیوع این ویروس در مقایسه با مناطق دیگر جهان بسیار مؤثر بوده است. کره‌جنوبی که در ابتدای شیوع کووید-19قافیه را باخته بود، با بهره‌گیری از امکانات و اقدامات مبتنی بر تکنولوژی، توانست به‌طور چشمگیری با این بیماری مبارزه کند. این کشور اکنون جزو کشورهایی است که کمترین میزان ابتلا و مرگ‌ومیر را به‌خود اختصاص داده است.
در کره‌جنوبی یک اپلیکیشن مراقبت فردی در زمان قرنطینه که توسط وزارت کشور و بهداشت و ایمنی تهیه شده است، این امکان را برای افرادی که در قرنطینه قرار دارند فراهم می‌کند تا علائم خود را گزارش دهند. این اپلیکیشن از ردیابی GPS برای هشدار دادن به کاربران و مسئولان بهداشتی استفاده می‌کند تا افراد از منطقه مجاز خارج نشوند. این اپلیکیشن همچنین به مردم کمک می‌کند تا از ورود به مناطق آلوده پرهیز کنند. به علاوه، این اپلیکیشن داده‌هایی ازجمله آدرس و شماره تماس مراکز کنترل بیماری را در اختیار همگان قرار می‌دهد. در بخشی دیگر، ملیت افراد مبتلا، تاریخ ابتلا، سن و محلی که در آن دچار بیماری شده‌اند نیز نمایش داده می‌شود.
البته نصب این اپلیکیشن اجباری نیست و دولت با درنظر داشتن این مسئله که برای برخی از افراد - به‌خصوص افراد مسن - نصب یک اپلیکیشن ممکن است دردسرساز باشد، همچنان تماس‌های عادی برای چک‌آپ شهروندان را به‌طور معمول ادامه می‌دهد.
در کره‌جنوبی چندین اپلیکیشن راه‌اندازی شد، اما به‌نظر می‌رسد که محبوب‌ترین اپلیکیشن در کره‌جنوبی اپلیکیشنی به نام corona100m است که از زمان راه‌اندازی آن در ۱۱ فوریه، بیش از یک میلیون بار نصب شده است. زمانی که کاربران در فاصله ۱۰۰ متری مکانی قرار بگیرند که از سوی دولت به‌عنوان یک منطقه پرخطر مشخص شده است، این اپلیکیشن هشدار می‌دهد. 2اپلیکیشن دیگر که مکمل این سامانه هستند، یکی Coronamap است که اطلاعات مسافرتی بیماران مبتلا را نشان می‌دهد و دیگری Coronaita است که مانند یک موتور جست‌وجو برای اطلاعات مربوط به کرونا عمل می‌کند.
علاوه بر کره‌جنوبی، اپلیکیشن TraceTogether توسط دولت سنگاپور به‌عنوان ابزاری رسمی برای ردیابی تماس‌های فیزیکی عرضه شد. تایوان هم قادر به مقایسه داده‌های مربوط به سیستم مراقبت‌های بهداشتی بسیار متمرکز خود با یک سیستم ردیابی تماس بود که در زمان شیوع سارس در سال گذشته کار خود را آغاز کرد. همچنین چین انواع مختلفی از روش‌های ردیابی را از طریق WeChat و Alipay به اجرا گذاشته است.
نگرانی‌های حریم خصوصی
سهولت، سرعت و جامع بودن این روش ردیابی، فرصتی عالی برای کمک به جلوگیری از انتشار ویروس است. پس چرا همه از آن استفاده نمی‌کنند؟
سؤالات قابل‌تأملی در مورد حریم خصوصی، امنیت و مسائل دیگر وجود دارد که مردم می‌خواهند پیش از نصب یک اپلیکیشن ردیاب به آنها پاسخ داده شود. در واقع بسیاری از افراد با دیده تردید نسبت به اهداف توسعه دهندگان این نوع اپلیکیشن‌ها می‌نگرند و علاقه‌ای ندارند که به سادگی تسلیم این نوع ردیابی شوند. «آیا این سیستم کارآمد است؟» و «آیا این سیستم ممکن است به اشتباه به کاربران هشدار دهد؟» سؤالاتی هستند که نیاز به پاسخ دارد. از نظر امنیتی هم، چنین ابزارهایی نگران‌کننده هستند، چراکه امکان نظارت بر کاربران وجود دارد. با این حال، در مورد این اپلیکیشن‌ها فعالیت‌های زیادی در آمریکا انجام می‌شود که مهم‌ترین آنها همکاری بین 2رقیب قدیمی یعنی اپل و گوگل است که روش ردیابی تماس چندسکویی(cross-platform) را پیشنهاد کرده‌اند که می‌تواند به سیستم عامل تلفن‌ها اضافه شود. سیستمی که آنها پیشنهاد کرده‌اند از روش بلوتوث استفاده می‌کند، اما اهمیت آن در این است که این سیستم به هیچ وجه نمی‌تواند به هویت شخص دسترسی داشته باشد. هر تلفن شماره ID موقت خود را دارد و با برقراری ارتباط با سایر دستگاه‌ها، شماره‌ها را ردوبدل می‌کند. فهرست شماره‌های ID به‌صورت منطقه‌ای و نه با cloud یا هر ابزار همگام‌سازی دیگر، جمع‌آوری و ذخیره می‌شود و اعداد هم به‌طور مرتب تغییر می‌کنند. بنابراین هیچ‌کس نمی‌تواند به دستگاه یا لوکیشن شما وصل شود. فقط درصورتی که یک فرد آلوده به ویروس مشخص شود، یک بیمارستان(نه شخص) مجاز است برنامه ردیابی تماس را فعال کند که با ارسال یک نوتیفیکیشن به همه شماره‌های ID که در تلفن شخص مبتلا ذخیره شده، آنها را مطلع می‌کند. در این نوتیفیکیشن به آنها گفته می‌شود که اخیراً در نزدیکی شخصی بوده‌اند که مبتلا به کووید-19بوده است. دانشگاه MIT هم سیستمی را توسعه داده است که با روشی مشابه عمل می‌کند. با این حال، این روش هم می‌تواند نقایصی داشته باشد. اما باوجود ریسک‌هایی که ممکن است در استفاده از این اپلیکیشن‌ها وجود داشته باشد، مزایای استفاده از آنها به‌نظر می‌رسد که بیشتر است.
محدودیت جهانی آیفون
فرانسه یکی از سخت‌ترین ضربه‌ها را از نظر موارد ابتلا و مرگ‌ومیرها به‌خاطر شیوع کووید-19متحمل شده است و به همین علت در حال توسعه یک اپلیکیشن ردیابی تماس برای کنترل موارد ابتلا به این بیماری است. با این حال، یک مانع در این زمینه با عنوان «حفظ حریم خصوصی کاربران اپل»، استفاده از این نوع اپلیکیشن را در دستگاه‌های دارای سیستم عامل iOS محدود کرده است.
در ios اپلیکیشن‌هایی که داده‌ها را از طریق بلوتوث منتقل می‌کنند، اجازه نصب و اجرا نمی‌یابند. این محدودیت که برای محافظت از داده‌های کاربران طراحی شده، بر قابلیت‌های عملی اپلیکیشن‌های ردیابی تماس تأثیر می‌گذارد.
بر این اساس، فرانسه با هدف انتشار اپلیکیشن ردیابی ویروس کرونا، از اپل خواسته استثنائا این پروتکل امنیتی را نادیده بگیرد. سدریک اُ، وزیر امور دیجیتال فرانسه می‌گوید: ما از اپل خواسته‌ایم که موانع فنی را برطرف کند تا امکان یک راه‌حل سلامت محور که به سیستم بهداشتی ما پیوند خورده است، فراهم شود. با این حال، در مذاکرات صورت گرفته با اپل هنوز پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده است. پس از پیشنهاد برنامه چندسکویی Apple-Google، این دو شرکت در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند: همه ما در اپل و گوگل بر این باوریم که در هیچ زمانی چنین لحظه مهمی برای همکاری با یکدیگر برای حل یکی از مهم‌ترین مسائل جهان وجود نداشته است. ما از طریق همکاری تنگاتنگ با توسعه دهندگان، دولت‌ها و ارائه دهندگان بهداشت عمومی، امیدواریم از قدرت تکنولوژی برای کمک به همه کشورها در سراسر جهان استفاده کنیم تا گسترش کووید-19 را کاهش دهیم و بازگشت به زندگی روزمره را تسریع بخشیم.
محرومیت 2میلیارد نفر در جهان
پژوهشگران صنعت موبایل تخمین می‌زنند که حدود یک میلیارد کاربر تلفن همراه در سرتاسر جهان قادر به استفاده از سیستم مبتنی بر اسمارت فون پیشنهادی اپل و گوگل برای ردیابی تماس با افراد آلوده به ویروس کرونا نیستند. در این آمار بسیاری از افراد فقیر و سالمند هم وجود دارند که آسیب‌پذیرترین افراد در برابر کووید-19هستند. این موضوع نشانگر «شکاف دیجیتال» در سیستمی است که این دو بنگاه اقتصادی طراحی کرده‌اند تا ضمن دستیابی به بیشترین کاربران، از حریم خصوصی آنها هم محافظت کنند. آیفون‌های اپل و دستگاه‌هایی که با سیستم عامل اندروید گوگل کار می‌کنند، اکنون تعداد بسیاری از 5/3میلیارد تلفن هوشمند موجود در دنیا را به‌خود اختصاص داده‌اند. این دو رقیب در تلاش هستند تا ماه آینده یک سیستم ردیابی تماس فیزیکی را عرضه کنند. با این حال، این طرح به چیپ‌ها و نرم‌افزارهای بی‌سیم خاصی نیاز دارد که صدها میلیون تلفن هوشمند که هنوز هم در حال استفاده هستند، فاقد آن هستند، به‌ویژه آنهایی که بیش از 5سال پیش عرضه شده‌اند. بن وود، تحلیلگر CCS Insight می‌گوید: محدودیت اصلی این فناوری این واقعیت است که هنوز برخی از تلفن‌های فعال، فاقد بلوتوث یا آخرین سیستم عامل مورد نیاز برای این اپلیکیشن هستند. اگر در این گروه محروم قرار دارید و دارای یک دستگاه قدیمی هستید، مزایایی را که این اپلیکیشن به‌طور بالقوه می‌تواند ارائه دهد، از دست خواهید داد. به‌طور کلی، نزدیک به 2میلیارد کاربر تلفن همراه از این ابتکار عمل در سطح جهانی بهره‌مند نخواهند شد. اکثر این کاربران کسانی هستند که به‌علت درآمد پایین یا کهولت سن از تلفن‌هایی استفاده می‌کنند که با این سیستم سازگار نیست.
ایران و اپلیکیشن «ماسک»
در ایران اپلیکیشن ماسک که توسط دانشگاه شریف توسعه داده شده وظیفه مشابهی برای قطع زنجیره کرونا بر عهده دارد. ماسک اپلیکیشنی است که نقشهای از سطح گسترش بیماری کرونا در کشور و شهر و محل زندگی کاربران را ارائه می‌دهد. درواقع، کاربر می‌تواند مناطق آلوده در نقشه را مشاهده کند و مسیر تردد خود را با توجه به راهنمایی‌های اپلیکیشن انتخاب کند. اپلیکیشن ماسک همچنین یک آزمایش به‌صورت پرسش و پاسخ ارائه داده است که کاربر با پاسخ به پرسش‌ها، می‌تواند سطح سلامتی خود و اعضای خانواده‌اش را به اپلیکیشن معرفی کند و هوش مصنوعی اپلیکیشن نیز با محاسبه داده‌ها، اطلاعاتی درباره احتمال ابتلا به کرونا به کاربر ارائه می‌دهد. اولین قابلیت اپلیکیشن ماسک طرح سؤال‌‌هایی برای سنجش میزان سلامتی کاربر و اعضای خانواده او است. علاوه بر آن، این اپلیکیشن با ثبت موقعیت کاربر می‌تواند آمار احتمالی از افراد مشکوک به ابتلا به بیماریکووید-19و محل سکونت آنها و افراد در تماس با کاربر را به‌دست آورد. قابلیت بعدی، برخورداری از نقشهای است که به‌طور دقیق و لحظه‌ای، آمار مناطق مستعد به این بیماری را نشان می‌دهد. چنین اطلاعاتی در نقشه شیوع بیماری کرونا برای افرادی مفید است که نیاز ضروری برای خروج از خانه دارند. این نقشه، تنها به تهران محدود نمی‌شود، بلکه کل کشور را پوشش می‌دهد تا کاربران قبل از سفر درون‌شهری یا استانی، با نگاهی به نقشه اپلیکیشن، مسیر درست را انتخاب کنند یا درصورت زیاد بودن خطر ابتلا به بیماری، از تصمیم خود صرف‌نظر کنند. تنها مشکل اپلیکیشن ماسک، عرضه نشدن آن برای سیستم عامل iOS است که البته توسعه‌دهندگان آن استفاده از نسخه تحت وب را به کاربران محصولات اپل پیشنهاد می‌دهند.
