تلویزیون
عبور از پایتخت
ساخت سریال در اقلیم‌های مختلف با گویش‌های متنوع، راهی برای جذابیت برنامه‌های نمایشی شبکه سراسری است
فهیمه پناه‌آذر ـ روزنامه‌نگار
سریالهای تلویزیونی می‌توانند فرصتی برای نشان دادن اقلیم‌ها و مناطق مختلف محسوب شوند. نه‌تنها چهار گوشه ایران و مرزی‌ترین نقاط، بلکه شهرهای بزرگ و کوچک هم می‌توانند یک لوکیشن برای ساخت سریال‌ها محسوب شوند؛ سریال‌هایی که ظرفیت پخش در شبکه‌های سراسری را داشته و برای هر مخاطب با هر سلیقه و ذائقه‌ای جذاب باشند. هر چند پروسه ساخت سریالهای کوچک و بزرگ در شبکه‌های استانی دیده می‌شود اما عموما پخش این نوع سریال‌ها به‌دلیل نبود کیفیت لازم از شبکه‌های سراسری بسیار کمتر است.
در سال‌های گذشته ساخت سریال در شهرهای دیگر از سوی کارگردانان باب جدیدی را در سریالسازی آغاز کرد اما به اعتقاد خیلی از کارگردانان این کار یک ریسک بزرگ است؛ ریسکی که لازمه‌اش حمایت صدا و سیما و از همه مهم‌تر شناخت کافی از آن منطقه است و همینطور تحقیق و پژوهش و داستان جذاب که بتواند سریال را به سرانجام یعنی پخش از تلویزیون برساند.
پتانسیلی که کمتر دیده می‌شود
باید بدانیم که این ظرفیت آنقدر زیاد است که خود پتانسیلی در سریالسازی به‌حساب می‌آید. در این میان چند نکته قابل تامل است؛ اول آنکه چرا کمتر کارگردانی به ساخت سریال در فضایی جز تهران تن می‌دهد تا داستانی متفاوت به مخاطبش ارائه بدهد و دوم اینکه چرا عموم این سریال‌ها که ساخته می‌شوند حاشیه‌هایی ایجاد می‌کنند که در وهله اول با هزاران حاشیه روی آنتن می‌روند یا در نهایت به سریالهای توقیف شده می‌پیوندند. نکته آخر آنکه سریال‌هایی که ساخته می‌شوند همه داستان تکراری یا موضوعات کلی دارند و دیگر وجوه آن منطقه نادیده گرفته می‌شود؛ مثلا بیشتر سریال‌هایی که در زاهدان ساخته می‌شوند با قاچاق، مواد و... همراه است. همچنین نشانه شهرهای جنوبی جنگ است و... . هر چند سریال‌هایی که در شهرستان‌ها ساخته می‌شوند عموما موفق نیستند و حتی سریالهای ساخت خود شبکه‌های استانی آنقدر کیفیت بالایی ندارند که بتوانند به پخش سراسری راه پیدا کنند.
داستان روز که مورد توجه عموم مردم قرار بگیرد
مهدی فرجی از تهیه‌کنندگان سیما معتقد است که اینها موضوعات و مسائل روز هستند و باید به آنها توجه داشت اما سازندگان سریال می‌توانند وجوه دیگر را درنظر گرفته و به موضوعات دیگر نیز بپردازند. شبهای گذشته فصل دوم «نون.خ» از شبکه اول پخش می‌شد؛ سریالی که در به تصویر کشیدن مناطق بکر و دیدنی‌های زیبای کرمانشاه و کردستان موفق بوده و این گامی است که تلویزیون برای نشان دادن آداب و رسوم و سنن ایرانی‌اش برداشته؛ هر چند سریالهای دیگری نیز مانند «پایتخت» وجود داشته است. به زعم منتقدان تلویزیونی نیز آثاری که در تهران کار می‌شود از لحاظ زبان، لوکیشن و تمامی اتفاقات تکراری شده و نیاز است تا حالا تفاوت و تغییری در ساخت آثارمان ایجاد کنیم.«نون خ» به‌گونه‌ای در امتداد تولید پایتخت و توجه به فرهنگ بومی و ملی ساخته شده و در کنار این سریال، مجموعه‌های دیگری نیز در حال تولید هستند. سازندگان مجموعه نون‌خ معتقدند که برای ساخت این سریال به منطقه‌ای وارد شدند که به لحاظ پوشش و زبان، فرهنگ متفاوتی داشت و این موضوع برایشان جذاب بود. مهدی فرجی، تهیه‌کننده «نون.خ» به همشهری می‌گوید: «مسائل اجتماعی و سیاسی که در هر یک از شهرهای کشور رخ داده نیز مهم است و باید در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی به آن پرداخت اما نکته این است که علاوه بر این مسائل باید به موضوعات روز و بومی نیز نگاه داشت؛ چراکه زندگی در جریان است.» وی در ادامه به «نون.خ» اشاره می‌کند: «سعی بر این شده موضوعات قابل لمس را در این سریال ببینیم. در عین حال داستان‌های خاص منطقه نیز دیده می‌شود؛ مانند زلزله که ساکنان آن منطقه درگیرش شده‌اند و زندگی خود را با آن تطبیق داده‌اند و این مسئله‌ای مهم است که در سریال آن را به تصویر کشیده‌ایم.»
دور شدن از کلیشه‌های رایج در قصه
فرجی یادآور می‌شود: «زمانی که قرار است یک سریال در شهری جز پایتخت ساخته شود باید به مسائل روز آن نیز توجه کرد و در کنار آن باید گویش و لباس‌های محلی و جذابیت‌های منطقه نیز مورد توجه قرار بگیرد؛ به‌طور مثال سال گذشته در فصل اول نون. خ به تخمه که محصول منطقه است اشاره کردیم و امسال نیز انار اورامان را به تصویر کشیده‌ایم.» اما نکته مهم این است که چه باید کرد تا کارگردانان بتوانند بدون کلیشه‌های مرسوم سریالهای جذاب را در شهرهای دیگر بسازند؟ فرجی در پاسخ به این سؤال توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین عامل کارگردان کاربلد و وارد به منطقه و اقلیمی است که باید فیلم در آنجا ساخته شود. اگر کارگردان خود اهل آن منطقه نباشد، باید مشاوران زبده داشته باشد. نکته دیگر موضوعاتی است که در داستان جذاب از آن منطقه به تصویر می‌کشد. تحقیق و پژوهش در کنار فیلمنامه داستانی جذاب و زمان مناسب ساخت می‌تواند در این خصوص قابل تامل باشد؛ حال آنکه در این سریال موقعیت کمدی نیز وجود دارد. سریال با اینکه طنز و کمدی است انتقادات اجتماعی و فرهنگی خود را به همراه دارد که این نشان از حرفه‌ای بودن کارگردانش (سعید آقاخانی) دارد.» فرجی معتقد است که ساخت سریال‌ها جز تهران باید تداوم یابد و راهش این است که یا استعدادهای جوان شناسایی شوند یا اینکه از کارگردانان باسابقه برای ساخت این نوع سریال‌ها دعوت شود و در کنار این موارد فیلمنامه جذاب و تحقیق هم بسیار مهم است.»
مهم است که کارگردان اهل کجا باشد
علی‌اکبر تحویلیان از دیگر تهیه‌کنندگان سازمان نیز به همشهری می‌گوید: «برای ساخت این نوع سریال‌ها مشکل حادی وجود ندارد و به‌نظرم تنها شرط اصلی آن تحقیق و پژوهشی است که باید صورت گیرد. فیلمنامه‌نویس باید با آشنایی کامل بتواند قصه‌ای جذاب خلق کند تا کارگردان و تهیه‌کننده سراغش بروند و حتی سفارش نگارش فیلمنامه را بدهند.» وی ادامه می‌دهد: «البته تجربه ثابت کرده که کارگردانانی که شناخت کافی از یک اقلیم دارند یا خودشان متولد یا بزرگ شده آن اقلیم هستند بیشتر برای ساخت این سریال‌ها می‌روند. در این سال‌ها تولیدات استانی هم داشتیم اما این تولیدات فقط در استان‌ها به نمایش درمی‌آمد و باید آنقدر بتوانیم تولید قوی داشته باشیم که سریال‌ها در شبکه‌های ملی نیز روی آنتن بروند.» تحویلیان داستان جذاب، شناخت کارگردان از اقلیمی که در آن سریال ساخته می‌شود و همچنین حمایت رسانه ملی را در علاقه‌مندی به ساخت این سریال‌ها مهم می‌خواند و یادآور می‌شود: «در چند سال اخیر ساخت سریال‌ها در اقلیم‌های مختلف ایران را داشتیم و به‌نظر می‌رسد این سریال‌ها با مضامین مختلف نه تکراری رو به گسترش است.»
جسارت در سریالسازی
با نگاهی به سریالسازی در سال‌های اخیر مجموعه‌های قابل توجهی ساخته یا در حال ساخت است. «پایتخت» برای نوروز 1399در شیرگاه مازندران ساخته شد و «نون.خ» در کرمانشاه و کردستان ساخته و روی آنتن است. «سرباز» سریال ماه رمضان در خوزستان تولید شده و «آخر خط» عنوان سریالی است که در مشهد جلوی آنتن رفته است. از دیگر سریال‌ها می‌توان به «ایل‌دار» اشاره کرد که در خرم‌آباد تولید شده و «افرا» در شمال کلید خورده است. با همه این اوصاف، زمانش رسیده که مدیران و برنامه‌سازان جسارت بیشتری برای حرف‌زدن و حوصله برای ایده‌پردازی و کارهای متنوع داشته باشند و با توجه به ساخت نوع سریال‌ها به‌نظر این فضا در سازمان ایجاد می‌شود.
آغاز پخش 4 سریال برای ماه رمضان
«زیرخاکی»، «بچه مهندس»، «سرباز» و «پدر پسری» ۴ سریالی هستند که نام آنها برای پخش در شبکه‌های سراسری سیما در شبهای رمضان دیده شد. اما هنوز پخش آنها آغاز نشده، حاشیه‌ای از نگاه برخی مدیران سازمان بر اصل ماجرا غلبه کرد. مدیران تصمیم گرفتند برای یک حاشیه اتفاق افتاده، پخش یک سریال را توقیف کنند؛ سریالی که در نهایت کارگردانش سکوت خود را شکست و برای دفاع از سریال واکنش نشان داد. جلیل سامان که سابقه ساخت سریالهای تلویزیونی زیادی را دارد، عنوان کرد: «حاشیه اخیر بعد از فیلمبرداری اتفاق افتاده وگرنه ایشان(گوهر خیراندیش) به هیچ عنوان برای این نقش انتخاب نمی‌شد. اگر بازیگری در جایی حاشیه‌ای به‌وجود آورده، هیچ ارتباطی به ما و کار ما ندارد. ما در کار حرفه‌ای‌مان به‌عنوان کارگردان یا بازیگر وظیفه داریم که کارمان را درست انجام دهیم، ولی فکر می‌کنم هر کس مسئول صیانت از اثر هنری خودش هم هست و باید یک تعهد اخلاقی به کارش داشته باشد. اگر مثلاً یک بازیگر در کاری نقش مذهبی بازی می‌کند، دیگر نباید این بازیگر در موقعیتی خودش را نشان دهد که به آن کار لطمه بخورد.» گوهر خیراندیش، بازیگر سریال «زیرخاکی» جدیدترین اثر سامان با فضا و حال و هوایی متفاوت است که به‌دلیل حضور این بازیگر در مراسمی در آمریکا دستخوش حاشیه‌هایی قرار گرفت. این نخستین‌بار نیست که سریالی به واسطه حرکت، گفتار، پوشش غیرمتعارف یک بازیگر یا دیگر عواملش دستخوش حاشیه شده است. این حاشیه‌ها در حالی ادامه داشت که در همین روزهای تصمیم‌گیری برای پخش سریال، در شبکه‌های دیگر سریالهای تکراری با حضور گوهر خیراندیش روی آنتن بوده و هست. پیش‌تر از سریال«نون.خ» به‌عنوان سریال ویژه ایام رمضان یادشده بود که به‌دلیل شرایط خاص جامعه و قرار گرفتن در وضعیت کرونا، این سریال زودتر از موعد مقرر به آنتن رسید و تا شب جمعه پخش آن از شبکه یک سیما ادامه داشت. به همین منظور شبکه یک سیما «زیرخاکی» جلیل سامان را که پیش‌تر قرار بود از شبکه 3 سیما روی آنتن برود، جایگزین«نون.خ» در ایام رمضان کرد.
زیر خاکی‌ها در حاشیه
«زیرخاکی» که از ۳۰ مرداد ۹۸ کلید خورد، دومین همکاری سامان و نصیری‌نیا پس از سریال «نفس» بود که رمضان ۹۶ از شبکه 3 پخش شده بود. این سریال 2 فصل دارد و نویسنده آن جلیل سامان بوده است. ساخت فصل دوم این سریال با شیوع ویروس کرونا در کشور و محدودیت‌هایی که پیش آمد همزمان شد و بخش‌هایی از این فصل ناتمام مانده است؛ به‌ویژه بخش‌هایی که بنا بود در خارج از کشور ساخته شود. این سریال در ۲۳ قسمت ساخته شده و بازیگرانی چون هادی حجازی‌فر، پژمان جمشیدی، ژاله صامتی، گوهر خیراندیش، نادر فلاح و... در آن حضور دارند.
فصل سوم بچه مهندس برای شبکه 2
علاوه بر «زیرخاکی»، «بچه مهندس» سریال دیگری است که قرار است روی آنتن برود. «بچه مهندس ۳» در شبهای رمضان روی آنتن شبکه 2 می‌رود. در فصل سوم سریال به کارگردانی علی غفاری و تهیه‌کنندگی سعید سعدی بازیگرانی چون فرهاد قائمیان، کامران تفتی و ثریا قاسمی به همراه روزبه حصاری، سعید کریمی، مهشید جوادی، کاوه سماک‌باشی، فرناز رهنما و... به ایفای نقش پرداخته‌اند.
سرباز ۵۰ قسمتی مقدم‌دوست
سریال «سرباز» به کارگردانی هادی مقدم‌دوست و تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی به عنوان سریال مناسبتی این شبکه برای پخش در شبهای ماه رمضان مشخص شد. این سریال که در ۵۰ قسمت ساخته شده، پس از اتمام شبهای ماه مبارک رمضان نیز به پخش خود در شبکه 3 سیما ادامه خواهد داد. «سرباز» در مکان‌هایی چون تهران، لواسان، ساوه، قم، زاهدان، اهواز، خرمشهر، آبادان، زابل، قزوین، دماوند، پرند، مشهد و همچنین در کشور عراق در شهرهای کربلا و نجف تصویربرداری شده و آرش مجیدی، الیکا عبدالرزاقی، پدرام شریفی، رؤیا تیموریان، کورش تهامی، نیما شعبان‌نژاد، سیاوش خیرابی، علی عامل هاشمی، اسماعیل محرابی و...ازبازیگران این مجموعه هستند.
شبکه 5 و پخش سریال طنز
سریال طنز «پدر پسری» ساخته محمدرضا حاجی‌غلامی و تهیه‌کنندگی رضا جودی در ۴۰ قسمت از شبکه ۵ سیما پخش می‌شود. این سریال اقتباسی از کتاب «آخرین نشان مردی» مهرداد صدقی است که به‌صورت طنزگونه و اپیزودیک که هر قسمت آن قصه‌ای مجزا دارد، پخش می‌شود. عزت‌الله مهرآوران، مریم سرمدی، افشین سنگ‌چاپ، محمدجواد جعفرپور و کتایون بختیاری و مهران رجبی بازیگران این مجموعه هستند.
