دیپلماسی
دیپلمات محبوب، حریف کرونا نشد
از حسین شیخ‌الاسلام به عنوان یک دیپلمات انقلابی که مورد وثوق چپ و راست بود یاد می‌شود
اصغر صوفی ـ خبرنگار
شامگاه پنجشنبه خبر درگذشت حسین شیخ‌الاسلام بر اثر ابتلا به کرونا منتشر شد؛ جایگاه شیخ‌الاسلام در سپهر سیاسی کشور در دوره بعد از انقلاب برای جامعه سیاسی کشور شناخته شده بود و مواضع سیاسی او حتی برای مخالفان فکری‌اش قابل احترام بود. پیام‌های تسلیت از چپ و راست گویای این واقعیت است. شیخ‌الاسلام به رغم سوابق اجرایی متعدد و فعالیت‌های سیاسی طولانی‌اش، بیشتر به عنوان یک دیپلمات شناخته می‌شد؛ یک دیپلمات در تراز انقلاب اسلامی؛ یک «دیپلمات انقلابی». مواضع سیاسی‌اش گویای این واقعیت است.
او متولد سال 1331 در اصفهان بود. آغاز فعالیت‌های سیاسی او با آغاز مبارزات انقلاب اسلامی همزمان بود. وی از اعضای دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و دبیر انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا و کانادا بود که در ماجرای اشغال سفارت آمریکا در سال 1358 و ترجمه اسناد جاسوسی دولت آمریکا نقش فعالی داشت. در خاطرات سردار محمدعلی جعفری(کالک‌های خاکی) آمده است: «انتصاب حسین شیخ‌الاسلام، یکی از سخنگویان دانشجویان پیرو خط امام که البته رابطه خوبی با اعضای شورای مرکزی، به خصوص دانشجویان چپ مزاجی مانند عباس عبدی و میردامادی نداشت، به معاونت سیاسی وزارت خارجه اولین انتصاب یکی از دانشجویان به سمتی ارشد در دولت بود.» شیخ‌الاسلام 16 سال در سمت معاونت وزارت خارجه باقی ماند؛ به همین جهت وجهه دیپلماتیک او بیش از سایر مسئولیت‌ها و فعالیت‌هایش برجسته است. او که از دانش‌آموختگان رشته مهندسی کامپیوتر در دانشگاه برکلی کالیفرنیا بود، احتمالا در دوره حضورش در آمریکا با محمدجواد ظریف آشنا می‌شود؛ به همین جهت رفاقت دیرینه‌ای با وزیر امورخارجه داشت تا جایی که ظریف در کتاب خاطرات خود (آقای سفیر) از تاثیر شیخ‌الاسلام بر مسیر زندگی‌اش می‌نویسد؛ «پس از پیروزی انقلاب، روزی آقای شیخ‌الاسلام با بنده صحبت کردند و گفتند که همه می‌توانند متخصص کامپیوتر شوند اما هر کسی نمی‌تواند برای جمهوری اسلامی یک سیاستمدار خوب باشد. تغییر رشته و در نتیجه تغییر مسیر زندگی و تقدیر بنده به خاطر فرمایشات و اصرار ایشان بر این امر اتفاق افتاد.»
از خاطرات شیخ الاسلام در دوره حضورش در وزارت امور خارجه، روایت او از نامه امام خمینی(ره) به گورباچف جالب توجه است؛ او در مصاحبه‌ای با اشاره به نامه حضرت امام(ره) به آخرین رهبر شوروی گفته بود: وقتی نامه حضرت امام به گورباچف به وزارت امور خارجه رسید و 40، 50 صفحه دست‌نویس بود، سه چهار تا خط‌خوردگی بیشتر نداشت و معلوم بود که قلم را گذاشته و یک‌باره نوشته‌اند. آقای ولایتی گفتند: «حضرت امام(ره) چنین نامه‌ای را نوشته و گفته‌اند این را به شوروی‌ها بدهید». همه نشستیم و شور کردیم که این خیلی نامه تندی است و به روس‌ها برمی‌خورد و اینها برای خودشان ابرقدرتی هستند. خلاصه شورای معاونین وزارت امور خارجه با هم مشورت کردیم و گفتیم خدمت حضرت امام(ره) عرض کنیم که اگر اجازه بدهید یک‌کمی صبر کنیم و بعد از مدتی این نامه را بدهیم و الان زود است. از طریق حاج‌احمدآقا ـ خدا رحمت‌شان کند‌ـ این حرف را خدمت امام منتقل کردیم. امام فرموده بودند: «نخیر! دیر هم شده. زود بفرستید برود». ما مثلاً فحول وزارت امور خارجه بودیم که به نتیجه رسیدیم نباید نامه را بدهیم، ولی حضرت امام(ره) فرمودند دیر شده و ما بعداً دیدیم که همین‌طور است.
شیخ‌الاسلام در میانه سال‌های 77 تا 82 سفیر ایران در سوریه بود؛ وی در خاطراتی از دوران ماموریتش در سوریه به دیدار حافظ اسد رئیس جمهور پیشین سوریه و بیل کلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا می‌پردازد. بنابر روایت شیخ‌الاسلام، حافظ اسد در پاسخ به اصرار کلینتون برای واگذاری دریاچه طبریا به رژیم صهیونیستی برای دستیابی به صلح، می‌گوید: خاک یک کشور برای خرید و فروش نیست؛ وقتی کلینتون اصرار بیشتر می‌کند، اسد به کلینتون می‌گوید سنی از من گذشته، خرفت شده‌ام و از الان کر هم شدم و در نهایت به تعامل نمی‌رسند و اسد به سوریه باز می‌گردد. شیخ‌الاسلام در کنار مسئولیت‌های مختلفی که طی سال‌های پس از انقلاب بر عهده داشت، به عنوان کارشناس مسائل کشورهای منطقه مطرح بود و اظهارنظرهای او در مواردی مورد توجه رسانه‌ها در داخل و خارج از کشور بود. او در سال ۱۳۹۴، پس از وقوع فاجعه منا، موضعگیری تندی علیه آل‌سعود کرد و خواستار سرنگونی این رژیم شد. وی در این باره گفت: «تنها راه‌حل مشکلاتی که آل‌سعود برای جهان اسلام ایجاد می‌کند این است که ملت عربستان سرنوشت رژیم این کشور را تعیین کنند و با الگوگیری از ملت ایران، همان کاری را با آل‌سعود انجام دهند که ملت ایران با رژیم شاه انجام دادند؛ در واقع تکلیف این رژیم را یکسره کنند.»
شیخ‌الاسلام در سوابق کاری خود، نمایندگی مردم تهران در دوره هفتم مجلس را نیز در کارنامه خود دارد. وی حدفاصل سال‌های 87 تا 88 در سمت قائم مقام وزیر امورخارجه انجام وظیفه کرد و طی سال‌های 88 تا 95 مشاور علی لاریجانی، رئیس مجلس و مدیرکل بین‌الملل مجلس بود. او همچنین از سال 89 به مدت 6 سال دبیر کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین بود. وی مرداد 95 هم از محمدجواد ظریف حکم مشاور وزیر امور خارجه دریافت کرده بود. او همچنین از خرداد 97 طی حکمی به معاونت امور بین‌الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منصوب شده بود.
