خط‌کشی‌های گمشده چهارراه ولیعصر

ترانه یلدا _ معمار و شهرساز

چهارراه ولیعصر بی‌شک در طول تاریخ شکل‌گیری شهرمان مهم‌ترین کانون یا نقطه مرکزی شهر تهران بوده است و حق مردم بر شهر حکم می‌کند که یکی از قابل دسترس‌ترین و بانشاط و سرزنده‌ترین و نیز شیک و آراسته‌ترین نقاط شهر تهران باشد؛ درحالی‌که فعلا چنین نیست. این چهارراه چند سالی است به بن‌بست و نقطه کور و کلاف سردرگمی در شبکه رفت‌وآمد پیاده در مرکز شهر تهران تبدیل شده است؛ مسئله‌ای اساسی که همفکری و همنوایی همه شهروندان را برای یافتن راه‌حلی شایسته می‌طلبد.
چهارراه ولیعصر، از ابتدا محل تلاقی 2 محور اصلی و متقاطع شهر تهران بوده است. درواقع برای تهرانی که از بعد از دوره قاجار، همیشه شمالی - جنوبی حرکت می‌کرده است و اصولا ستون فقرات آن در دوره رشد و گسترش شهر در زمان پهلوی اول و دوم، در محدوده‌ای بین خیابان‌های سرتاسری دکتر شریعتی (جاده شمیران سابق) و خیابان ولیعصر (خیابان پهلوی سابق) تشکیل شده است، چهارراه ولیعصر محل تلاقی این امتداد، با مهم‌ترین امتداد شرقی- غربی شهر، یعنی خیابان انقلاب بوده که تمام مجموعه‌های اصلی و ساختمان‌های مهم شهر تهران به‌تدریج در اطراف آن ساخته شدند. ازجمله این کانون‌های مهم شهری می‌توان به دانشگاه تهران، کالج البرز، مدرسه نوربخش، دانشگاه پلی‌تکنیک، بانک‌ها و مغازه‌های مهم محور انقلاب و سپس به تئاتر شهر اشاره کرد که همه در اطراف این چهارراه تاریخی ساخته شدند. اگرچه در سال‌های 40 و 50، شکل‌گیری تدریجی خیابان‌های شرقی-غربی دیگری در شمال خیابان انقلاب به‌تدریج توجه بیشتری را به لحاظ مرکزیت شهری به سوی خود کشاند، و خیابان‌های طالقانی (تخت‌جمشید) و کریمخان، بخشی از مرکزیت شهری تهران را پس از ساخته شدن ادارات دولتی و ساختمان‌های مرکزی بانک‌های متعدد به سوی خود کشاندند اما این حرکت شهر به ‌سمت شمال از اهمیت ساختاری چهارراه ولیعصر به‌عنوان چهارراه شلوغ و مهم شهر کم نکرد! و هنوز حضور جمعیت جوان و فعال فرهنگی در اطراف دانشگاه‌ها و تئاتر شهر، تالار رودکی و تمام آن فضاهای تجاری و تفریحی زنده چهارراه، این نقطه را به‌عنوان مرکز کانونی شهر معرفی می‌کند. به‌علاوه دستفروشی در فضاهای اطراف نیز سال‌هاست به شلوغی آن افزوده است. شاید علت شلوغی چهارراه این نیز باشد که میدان انقلاب و میدان فردوسی آنطور که باید و شاید به‌عنوان «میدان»، یعنی یک فضای عمومی قابل استفاده شهری برای جمع شدن گروه‌های مختلف شهروندان عمل نمی‌کنند و عملکردهای جذاب و تفریحی از اطراف این میادین به مکان‌های دیگر شهر رفته‌اند.

چرا نرده و زیرگذر؟
همه یادمان هست که وقتی بی‌آرتی در دوره آقای قالیباف در 2محور اصلی انقلاب و ولیعصر به‌راه افتاد، بر شلوغی این چهارراه افزوده شد. بی‌آرتی نعمتی بود و خیلی‌ها مثل من با آمدنش تردد با ماشین شخصی را کنار گذاشتند! چه بسیار شاهد بودیم که به‌خاطر شلوغی ناشی از خط عوض کردن مسافران بین خطوط اتوبوس و مترو در این نقطه، رد شدن اتوبوس‌های خیابان ولیعصر و البته خیابان انقلاب با شدت کمتر، به تأخیر می‌خورد. پیاده‌ها نیز بالاخره باید از چهارراه رد می‌شدند؛ بنابراین در ساعات پیک تردد، غلظت و تراکم در چهارراه بالا می‌رفت! بنابراین تصمیم گرفته شد زیرگذری زیر چهارراه ساخته شود. این فکر به‌خودی خود بد نبود و به‌هرحال از تردد مسافران عبوری، که می‌خواستند خط عوض کنند، در محوطه چهارراه کم می‌کرد اما وقتی از 8طرف در تمام جوانب چهارراه ولیعصر تا مسافت 300متر از هر طرف نرده نصب کردند و کلا جلوی رفت‌وآمد پیاده در چهارراه ولیعصر در سطح خیابان را گرفتند، بر یک حق بزرگ شهروندان تهرانی بر شهرشان خط بطلان کشیده شد! امروز سال‌هاست دیگر کسی نمی‌تواند در این مهم‌ترین جای پایتخت از این سوی خیابان به آن سوی آن را پیاده طی کند؛ به همین سادگی.

مظلومیت زندگی پیاده در شهر!
شاید این ممنوعیت تردد در سطح خیابان و وادار کردن مردم به داخل شدن در تونل وحشت و سرعت و ابتذال و سردرگمی ناشی از آن برای شهروندان تهرانی، برای خیلی از مسئولان و مقامات که راننده دارند و با اتومبیل‌های بسیار پرسرعت از خطوط ویژه عبور می‌کنند، اصلا قابل درک یا مهم نباشد و حتی راه را هم برایشان باز کند، ولی برای ما شهروندان مرکز تهران، رفع این بن‌بست مهم است! با این نرده‌های نصب شده در جای‌جای شهر، خیابان‌های شریانی شهرمان به نوعی اتوبان تبدیل شده‌اند. این خیابان‌ها با نرده‌دار و یکطرفه شدن، کلا از حیز انتفاع افتاده‌اند.
برای ما که جهت پیاده رفتن به سمت محل کار و خانه دائم از محل چهارراه باید رد شویم، برای معلولان دارای صندلی چرخدار، برای کودکان کالسکه‌سوار، برای گردشگرانی که می‌خواهند پیاده شهر را بچرخند، این مهم است که بتوانند از روی خط‌کشی، و مثل هر شهروند دنیا، از مهم‌ترین چهارراه شهر پیاده عبور کنند؛ به همین سادگی!

مردم می‌گویند نرده‌ها را بردارید!
خیابان جای سرعت رفتن نیست. در خیابان اولویت با پیاده‌هاست. خیابان در یک شهر مدنی جای زندگی و حرکت صلح‌آمیز و شادمانه شهروندان در محیط و فضای عمومی است. خیابان باید دوطرفه باشد. خیابان پیاده‌رو می‌خواهد. خیابان خط‌کشی برای عبور پیاده به پیاده‌روهای طرف مقابل می‌خواهد. امتداد خیابان، چه برای پیاده‌ها، چه برای حرکت سواره نباید مرتبا قطع و منحرف شود. در پیاده‌روهای خیابان نباید موتوری‌ها عبوری خشن داشته باشند. خیابان جای زندگی است! و براساس همین اصول و آداب ساده زندگی در شهر، که اصول شهرسازی و ساماندهی ترافیک و حرکت در شهر نیز باید باشد، ارجح است که نرده‌های کیلومتری چهارراه ولیعصر برداشته شود و به‌جای کودک فرض کردن مردم، با متخلفانی که از چراغ قرمز رد می‌شوند، برخورد شود. ما شهروندان تهرانی مرکز شهرمان را دوست داریم و می‌خواهیم بهار که شد، در آن با طیب خاطر قدم بزنیم و از پیاده‌روهایش لذت ببریم! و مجبور نشویم برای عبور از چهارراه ولیعصر، تاکسی بگیریم!