دردهای بازماندگان

شبنم سید مجیدی_روزنامه نگار

دکتر مارگارت چان، رئیس سابق سازمان بهداشت جهانی، قرن حاضر را عصر ریاضت انسان‌ها نامیده بود. او می‌گفت در این قرن آب و هوا گرم‌تر می‌شود، فجایع طبیعی بیشتر و ویران کننده‌تر می‌شوند. نزاع‌ها و درگیری‌های مدنی گاه کوتاه و گاه پایدار تقریبا در هر نقطه‌ای از جهان رخ می‌دهد. بیماری‌های غیرواگیر و مزمن در همه جا گسترش می‌یابد و روند جهانی‌شدن، شهرنشینی سریع و بی‌برنامه و گسترش شیوه‌های زندگی ناسالم به افزایش فجایع دامن می‌زند. بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و سرطان از شمال تا جنوب کره‌زمین را دربر می‌گیرد و هیچ، فقیر و غنی را نمی‌شناسد. چهره خاورمیانه در حال تغییر است. در کشورهای مختلف اصلاحات و احترام به حقوق شهروندان که شامل سلامت روان نیز می‌شود، به خواسته مردم تبدیل شده است. این وقایع و دگرگونی‌ها در بعضی مواقع می‌تواند بسیار الهام‌بخش و در بعضی مواقع بسیار ناامید‌کننده باشد. توصیف رنج روحی افرادی که در منطقه‌ای جنگی یا در وضعیت خطر قرار گرفته‌اند یا افرادی که با فجایع و حوادثی مواجه شده‌اند، می‌تواند بسیار دشوار باشد. گاهی با خود فکر می‌کنید که دیگر از این بدتر نمی‌شود. و بعد یک فاجعه دیگر اتفاق می‌افتد و می‌بینید که بدتر هم شد؛ یک جهنم دیگر.
تجربه وقایع آسیب‌زا و از دست دادن، در زندگی انسان‌ها رایج است. در یکی از تحقیقات سازمان بهداشت جهانی که در 21کشور دنیا انجام شد، 21درصد پاسخ‌دهندگان اعلام کرده‌اند که شاهد خشونت بوده‌اند، 18درصد آنها گفته‌اند که تجربه خشونت داشته‌اند، 17درصد تجربه تصادف داشته و 16درصد درمعرض جنگ بوده‌اند و 12درصد تروما یا یک واقعه آسیب‌زا و از دست دادن عزیزان را تجربه کرده‌اند. 3.6 درصد از جمعیت دنیا از اختلال استرس بعد از سانحه رنج برده‌اند.
سازمان بهداشت جهانی در اردیبهشت‌ماه اعلام کرده بود افرادی که در مناطق تحت‌تأثیر درگیری و تنش زندگی می‌کنند، با بیماری‌های روحی زیادی دست به گریبان ‌هستند و یافته‌های جدید نشان می‌دهد این وضعیت وخیم‌تر شده است. در این مناطق یک نفر از هر 5نفر با نوعی مریضی روحی، از افسردگی خفیف و اضطراب گرفته تا روان‌پریشی درگیراست. بدتر اینکه یک نفر از هر 10نفر با یک اختلال روانی متوسط تا شدید مواجه است. این افراد به‌شدت به درمان و مراقبت‌های لازم نیازمند‌ند. این اختلالات، اغلب توانایی عملکرد افراد را مختل می‌کند. بنابراین دسترسی به مراقبت فقط به بهبود سلامت روان مربوط نمی‌شود بلکه می‌تواند مسئله بقا باشد.
تأثیرات و پیامدهای یک فاجعه بر افراد، خانواده‌ها و جامعه چیست؟ عوامل تاب‌آوری‌ای که به بازماندگان کمک کنند تا دوباره به زندگی عادی بازگردند، چه مواردی است؟

تأثیرات فاجعه
علائم جسمی، عاطفی و رفتاری که شرح آن در جدول مقابل آمده است، واکنش‌هایی عادی در برابر یک موقعیت غیرعادی است. این احساسات معمولا بعد از چند هفته کمرنگ‌تر می‌شود. البته ممکن است کنار آمدن با این احساسات و هضم اتفاقی که رخ داده برای بعضی افراد مشکل باشد، بنابراین مهم است که نیازهای قربانیان بعد از حوادث و فجایع مرگبار را بشناسیم. با شناسایی نیازها می‌توان برنامه‌های روانشناختی مداخله‌ای مناسبی را به‌کار گرفت. استراتژی‌های کنار آمدن با غم ناشی از فاجعه، به منطقه، جامعه، گروه اجتماعی، خانواده، جنس، سن، فصل و زمان تاریخی بستگی دارد. این استراتژی‌ها به ‌شدت از تجربه‌های گذشته انسان‌ها نیز متاثر است.

کارهایی که باید آسیب‌دیدگان انجام دهند
هر روز فرصتی جدید برای قدم برداشتن به سمت بهبود است. افراد متضرر از فاجعه باید تلاش کنند:
  روی مسائلی تمرکز کنند که امروز برای خودشان و خانواده‌شان مهم است.
  سعی کنند نسبت به آنچه خودشان و عزیزانشان تجربه می‌کنند، آگاه شوند و به یاد آورند که چه چیزی برایشان با اهمیت است.
  شخصاً درک کنند که این تجربیات به‌عنوان بخشی از زندگی آنها چه معنایی دارد، طوری که این اتفاقات باعث شود به زندگی ادامه دهند و حتی از نظر شخصیتی رشد کنند.
  به هم کمک کنید تا شرایط را بهبود بخشید. به سراغ افرادی که به حاشیه رانده یا منزوی شده‌اند بروید و به طی شدن روند بهبود کمک کنید.

اقدامات مفید برای بزرگسالان بعد از تجربه یک فاجعه
  تغذیه منظم، نوشیدن آب کافی، ورزش، استراحت منظم و مراقبت از بدن، اثرات منفی استرس را کاهش می‌دهد.
  برای مدیریت احساسات پریشان، از مصرف الکل، دخانیات و سایر مواد‌مخدر خودداری کنید. مصرف این مواد در درازمدت کار را سخت‌تر می‌کند و می‌تواند مشکلاتی را به‌ وجود آورد.
  روش‌های سالم برای استراحت کردن و ریلکس کردن پیدا کنید. ورزش‌های تنفسی، مراقبه و مدیتیشن، ذهن‌آگاهی، گوش دادن به موسیقی آرام‌بخش و گفت‌وگو با خود در جهت آرامش دادن را تجربه کنید.
  درگیر فعالیت‌های سرگرم‌کننده مثل ورزش، بازی و فعالیت‌های اجتماعی شوید.
  درباره اطلاعات و تحولات جدید آگاه باشید. برای جلوگیری از شایعات و گمانه‌زنی‌ها از منابع معتبر اطلاعاتی استفاده کنید.
  قرار گرفتن در معرض محتوای رسانه‌ها، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی درباره فاجعه مورد نظر را محدود کنید. بیان بیش از حد درباره این فاجعه می‌تواند پریشانی را افزایش دهد.
  ارتباط خود را با دوستان، خانواده، همکاران و همسایگان حفظ کنید. کمک به همدیگر در بهبودی حال شما مؤثر است.
  یاد بگیرید که مراقبت‌های بهداشتی در محل سکونت شما در کجاها در دسترس است و این اطلاعات را با دیگران نیز به اشتراک بگذارید.
  به‌خود و دیگران یادآوری کنید که داشتن احساسات مختلف طبیعی است. همچنین داشتن «روزهای خوب» و «روزهای بد» را به‌عنوان بخشی طبیعی از روند بهبودی بپذیرید.
  اگر پریشانی شما بعد از چند هفته هنوز باقی است، اگر در انجام کارهای منزل یا شغلتان مشکل دارید و اگر به فکر آسیب‌زدن به‌خود یا شخص دیگری هستید، حتماً از یک متخصص کمک بگیرید.