سهم 23درصدی آبیاری نوین در ایران

خدیجه نوروزی ـ روزنامه‌نگار

سال‌هاست که روی طرح‌های خودکفایی کشاورزی کار می‌شود و اخبار خودکفایی در زمره محبوب‌ترین خبرها برای دولت‌هاست. اما شاید باید طرح‌های خودکفایی را فارغ از اینکه برای سیاستمداران نشانه استقلال کشور از سایر کشور‌ها و ضامن ثبات بازار در کالاهای اساسی است، در ترازوی دیگری مورد سنجش قرار داد. رسیدن به‌خودکفایی در محصولات استراتژیکی مانند گندم و برنج ما را از این نکته غافل کرده که به چه بهایی صورت گرفته؟ ما به بهای تولید کالاهای استراتژیک و تأمین استقلال اقتصادی کشور، ارزشمندترین و استراتژیک‌ترین پدیده این سرزمین یعنی آب را به هدر داده‌ایم. با فرض به‌وجود آمدن بحران یا جنگ در کشور، آیا می‌توان همه منابع آبی کشور را به نابودی کشاند؟ بنابراین باید به سمتی حرکت کرد تا برای رسیدن به‌خودکفایی نرخ بهره‌کشی از طبیعت را به حداقل‌ترین میزان ممکن کاهش دهیم و از کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی نوین مدیریت شده حرکت کنیم. یکی از سیاست‌های وزارت جهادکشاورزی نیز در همین راستا برنامه‌ریزی برای تمرکز بیشتر در استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری است. چرا که نحوه آبیاری نقش مهمی در افزایش تولید محصولات کشاورزی و رسیدن به‌خود‌کفایی و همچنین جبران کمبود آب دارد. عباس زارع، مشاور وزیر جهادکشاورزی و مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری در این زمینه توضیحاتی می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.



برای اینکه وضعیت آب در ایران به سمت سیاست خودکفایی حرکت کند باید چه اقداماتی انجام داد؟
در کشوری چون کشور ما که سرزمینی نیمه‌خشک داریم و با کمبود منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی و همچنین خشکسالی‌های دوره‌ای مواجه هستیم، چگونگی مصرف آب و صرفه‌جویی در آن مورد توجه و دغدغه مسئولان است. لذا لازم است علاوه بر تولیدی پایدار، ذخایر و منابع آب و خاک برای نسل‌های آینده حفظ شود. به همین دلیل توسعه گلخانه‌ها و کشت متراکم، جابه‌جایی فصل کشت از منظر زمانی، تغییر الگوی کشت در اقلیم‌های متفاوت، افزایش بهره‌وری در واحد سطح و استفاده از آخرین یافته‌های علمی، ازجمله سیاست‌های اجرایی وزارت جهادکشاورزی برای کاهش مصرف آب و حفظ ذخایر و منابع زیرزمینی و نهایتا حفظ محیط‌زیست و ایجاد امنیت غذایی پایدار و متکی بر تولید داخل است. برای حرکت به این سمت باید 3 اولویت را مدنظر قرار داد. اولویت اول این است که در تمام برنامه‌ریزی‌های آب از تامین، انتقال، توزیع و مصرف باید مشارکت مردم و بهره‌برداران را داشته باشیم. اولویت دوم توانمندکردن کشاورزان و بهره‌برداران از طریق برنامه‌های بازدید و آموزش است. اولویت سوم این است که در بحث مباحث زیرساختی به کشاورزان کمک شود اما با کارفرمایی خود مردم نه کارفرمایی دولت. چون هم بهره‌برداری را بهتر می‌کند و هم سرمایه‌گذاری بهتر انجام می‌شود.
از مشارکت مردم گفتید. از این ظرفیت چگونه در طرح سیستم آبیاری نوین استفاده کرد‌ه‌اید؟
طبق برنامه 5ساله ششم هر ساله باید حدود 400هزار هکتار از اراضی آبی کشور به سیستم نوین آبیاری تجهیز شود اما چون منابع مالی دولت محدود است تاکنون 20درصد از کل بودجه پیش‌بینی شده که 2هزار و 330میلیارد تومان را به ما تخصیص داد‌ه‌اند. اما از آنجا که این طرح، دولت محور نیست و مردم محور است، یعنی کارفرما خود مردم هستند، وارد عمل شدند. مردم و پیمانکاران خودشان سرمایه‌گذاری کردند تا به مرور با اختصاص بودجه هزینه کردهای یارانه‌ای را به آنها بازگردانیم. همین موضوع باعث شد تا با 20درصد بودجه اختصاص یافته عملا 120درصد پیشرفت فیزیکی داشته باشیم. خوشبختانه مردم استقبال خوبی از این طرح‌ها کرده‌اند.
چند درصد از زمین‌ها به این نوع سیستم مجهز شده‌اند؟
23درصد از اراضی کشور به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده‌اند. تاکنون 2میلیون و 200هزار هکتار از اراضی سنتی و مدرن در کشور به این سامانه‌ها تجهیز شده‌اند.
آیا تفاوتی در دادن یارانه یا نوبت در نوین کردن سیستم آبیاری مزارع محصولات آب‌بر با سایر مزارع وجود ندارد؟
این سامانه‌ها برای کل محصولات زراعی و باغی است اما اولویت اختصاص در هر استان با توجه به شرایط اقلیمی آن متفاوت است. به‌عنوان مثال در ستاد آبیاری هر استان اولویت با محصولات استراتژیکی مانند گندم، دانه‌های روغنی و علوفه‌های دامی است و محصولات آب‌بر در اولویت قرار ندارند.
چرا کشاورزان از این طرح استقبال می‌کنند؟
پروژه آبیاری نوین کشاورزی در ارتباط با استفاده بهینه از منابع آب و خاک در افزایش تولید محصولات کشاورزی مؤثر است و بالاترین راندمان و اثربخشی را دارد. استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری موجب می‌شود تا راندمان مزرعه 44درصد افزایش پیدا کند و حداقل 30درصد افزایش کمی و کیفی تولید محصولات کشاورزی را دربر دارد از طرفی 30درصد مصرف کود، بذر و سم کاهش پیدا می‌کند. در چند سال اخیر هم که مقام معظم رهبری اجازه دادند از صندوق توسعه ملی برای توسعه سامانه‌های نوین آبیاری برداشت شود این کار به لحاظ کمی و کیفی سرعت بسیار خوبی گرفته است. هر کشاورزی که در سامانه آبیاری نوین درخواست تجهیز سیستم آبیاری نوین را کند مشمول دریافت یارانه خواهد شد. برای هر روش آبیاری هم با توجه به هزینه تمام‌شده و اثر بخشی راندمان متفاوتی دارد. به‌عنوان مثال در سال97 به ازای هر هکتار آبیاری قطره‌ای 13میلیون تومان کمک بلاعوض به کشاورز شد ولی آبیاری کم فشار یا بارانی کلاسیک حدود 8میلیون تومان و برای ماشین‌های آبیاری حدود 11میلیون تومان به هر هکتار اختصاص داده شد.
استفاده از این سیستم چقدر توانسته در امر خودکفایی مؤثر باشد؟
بی شک گامی مهم برای رسیدن به‌خودکفایی و امنیت غذایی بوده است. در چند سال خشکسالی به‌رغم اینکه روان‌آب‌هایمان کاهش پیدا کرده و بیلان منابع آبی زیرزمینی به‌دنبال کاهش بارندگی‌ها منفی بوده، در کشاورزی توسعه عمودی داشتیم نه افقی. در واقع با به‌کارگیری سامانه‌های نوین آبیاری، بهره‌وری هر ساله حدود 6درصد در کشور افزایش داشته است.
امسال چند هکتار زیر پوشش طرح قرار می‌گیرند؟
قرار است 200هزار هکتار در سال98 تحت پوشش طرح قرار بگیرند که 73هزار هکتار آن تمام‌شده و کشاورزان در حال بهره‌برداری از آن هستند و 127هزار هکتار آن نیز در دست اجراست که با اختصاص کامل بودجه این مقدار نیز به اتمام می‌رسد.
آیا سیستم‌های آبیاری نوین‌تر شده‌اند؟
ما در سال93 ، 3 روش آبیاری داشتیم اما امسال 9 روش آبیاری داریم که با توجه به منابع آب و کیفیت خاک منطقه متغیر است و براساس نوع شیوه آبیاری کمک‌های بلاعوض به کشاورزان متفاوت است. البته سیاست وزارتخانه بیشتر به سمت آبیاری موضعی و آبیاری هوشمند در مزرعه است تا راندمان بالاتر برود.
چه استان‌هایی بیشترین اراضی زیرکشت آبی مجهز به سامانه‌های آبیاری نوین را دارند؟
به‌ترتیب فارس، خراسان رضوی و اصفهان.