خودکفایی امنیتی

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار


بخش کشاورزی نقشی استراتژیک در فرایند توسعه یک کشور به‌عهده دارد. کشاورزی امروزه نقشی تأثیرگذار در موفقیت و رشد کشورهای توسعه‌یافته دارد و تأثیر آن بر توسعه اقتصادی کشورهای فقیر، بسیار حیاتی است. علاوه بر این، غذا، یکی از اصلی‌ترین نیازهای جمعیت جهان است و غیر از نیاز به دسترسی به آب پاک، دسترسی به غذای کافی نخستین نگرانی ساکنان سیاره زمین است. همین نگرانی‌هاست که کشاورزی را به یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صنایع جهان تبدیل کرده‌است. تولید و خودکفایی در کشاورزی نه فقط به‌خاطر متعادل‌سازی تجارت کشورها بلکه از نظر امنیت و سلامت جمعیت کشورها نیز اهمیت بالایی دارد. ایران، به‌عنوان یکی از نخستین کشورهای جهان که کشاورزی و دامداری را آغاز کرده‌است، 11.4میلیون هکتار از مساحت 164میلیون هکتاری خود را به زمین‌های کشاورزی تحت کشت اختصاص داده‌است. بر اساس پژوهش‌های مرکز آمار کشور، سطح کاشت محصولات سالانه کشور در سال زراعی 97-96بیش از 11.4میلیون هکتار با مقدار تولید تقریبی 64میلیون تن بوده که 20درصد، برابر 12.7میلیون تن از این میزان کشت به محصول گندم اختصاص داشته‌است. سهم گندم از مساحت زمین‌های زراعی 57درصد اعلام شده‌است. براساس پیش‌بینی‌های مرکز آمار در سال زراعی 98-97 سطح کاشت محصولات گندم، برنج شلتوک، جو و کلزا به‌ترتیب به 2.4، 7.7، 5.9 و 20.6 درصد افزایش خواهدیافت و میزان کشت محصولاتی مانند سیب‌زمینی، چغندرقند، پیاز، (هویج، ترب و شلغم) به‌ترتیب به 13، 25، 11و 29درصد کاهش خواهدداشت.











طرح‌های خود‌اتکایی کشاورزی در ایران

ـ ‌اولین طرح 10ساله خودکفایی گندم در دوران فعالیت دولت هشتم با هدف ارتقای ضریب مکانیزاسیون، بهره‌وری آب، عملیات به‌زراعی و به‌نژادی گندم، بهبود حاصلخیزی خاک و پیشگیری از ضایعات، از مزرعه تا نانوایی، افزایش قیمت تضمینی متناسب با تورم و مخصوصاً بسیج امکانات و منابع انسانی اعم از مروجان و کارشناسان آغاز شد.
ـ ایران در سال1383 با تولید 10.5میلیون تن گندم در زمینه تولید این محصول پس از 40سال به‌خودکفایی رسید.
ـ دولت نهم وعده داد در طرح خودکفایی10ساله، ‌علاوه بر تداوم خودکفایی گندم که هدف اصلی طرح است،  در محصولات جو، برنج، ذرت و دانه‌های روغنی نیز به‌خودکفایی خواهند رسید. هیچ‌یک از اهداف این طرح عملی نشد و کشور دوباره به واردات گندم نیازمند شد. درحدی که واردات گندم در چهار‌ماه اول سال88 نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افزایشی 100درصدی پیدا کرد.

ـ طرح خودکفایی برنج از سال1385با اهداف افزایش میزان برداشت، کشت ارقام پرمحصول برنج، یکپارچه‌سازی‌ شالیزارها، افزایش کیفیت کشت و آموزش کشاورزان آغاز شد.
  براساس طرح خودکفایی سال1385 وزارت جهادکشاورزی، قرار بود کشور تا سال1388 در زمینه تولید برنج خودکفا شود و این طرح با شکست مواجه شد.

ـ  ایران در سال 1391، یعنی 8سال پس از رسیدن به‌خودکفایی گندم، به چهارمین وارد‌کننده بزرگ گندم تبدیل شد.
ـ طرح پنج‌‌ساله خودکفایی پنبه با هدف رساندن تولید این محصول به 120هزار تن، در سال در دست بررسی نهایی قرار گرفت اما بی‌نتیجه ماند.

ـ  ایران در دهه50 شمسی در تولید پنبه‌خودکفا بود و در سال1354 بزرگ‌ترین صادرکننده پنبه در جهان به شمار می‌رفت.

ـ  اجرای طرح 10ساله افزایش خوداتکایی در دانه‌های روغنی از نیمه دوم سال 1394 آغاز شد.

ـ طرح خوداتکایی پنبه از سال1394 آغاز شد که اهداف اولیه آن توقف روند نزولی تولید پنبه و سپس، توسعه کشت این محصول بوده است. همچنین در  این طرح وعده داده شد کشور تا سال1404 در تولید پنبه‌خودکفا شود.
ـ طرح خود‌اکتفایی جو با هدف افزایش ضریب خود‌اتکایی جو در کشور در سال1394 آغاز شد.

ـ طرح خودکفایی حبوبات از سال1395 با کمک گرفتن از پروژه‌هایی مانند ساماندهی بذر، تغذیه گیاهی و مصرف بهینه کود، توسعه مکانیزاسیون، مدیریت فنی و ارتقای بهبود عملیات زراعی، کنترل عوامل خسارت‌زا و همکاری با مراکز بین‌المللی و با هدف افزایش خوداتکایی حبوبات، آغاز شد.
ـ در سال 1395 دومین جشن خودکفایی گندم با حضور رئیس‌جمهور دولت یازدهم برگزار شد.

ـ وزیر جهادکشاورزی در سال1396 اعلام کرد طرح خودکفایی چغندر و شکر با هدف توسعه کشت چغندر پاییزه در خوزستان در دست اجراست. قرار بود اجرای این طرح تا 3سال آینده کشور را از نظر چغندر خودکفا کند.

ـ از سال 1395 تا 1398، ‌به‌مدت 3 سال خودکفایی گندم در کشور ادامه داشت. اما‌پیش‌بینی می‌شود در سال1398‌به‌دلیل وجود مشکلاتی مانند پایین‌بودن قیمت خرید تضمینی گندم از کشاورزان، ممکن است کشور به واردات گندم نیازمند شود.
ـ عبدالمهدی بخشنده، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهادکشاورزی در مهرماه سال1398 اعلام کرد که با افزایش تولید 42درصدی برنج در کشور، ایران برای نخستین بار در تولید برنج خودکفا شد.

پیش‌بینی میزان افزایش یا کاهش سطح کاشت محصولات اساسی در سال زراعی 98-97

گندم     افزایش 200هزار هکتاری
جو     افزایش 1.9میلیون هکتاری
برنج     افزایش 31هزار هکتاری
کلزا     افزایش 33هزار هکتاری
پیاز     کاهش 4هزار هکتاری
سیب‌زمینی     کاهش 16هزارهکتاری