دریچه
گسترش نظامی‌گری ترکیه در منطقه
اردشیر سنایی؛ استاد دانشگاه
فواد اوکتای معاون رئیس‌جمهور ترکیه اخیرا طی سخنانی در مجلس ترکیه عنوان کرد که اگر لازم باشد ترکیه نیروی نظامی به دریای مدیترانه اعزام کرده و عملیات فرامرزی هم انجام می‌دهد. وی افزود: بدون کسب اجازه از شخص یا کشوری هر کاری که در راستای منافع ترکیه باشد انجام می‌دهیم. پیش از آن رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه نیز از آمادگی کشورش برای اعزام نیروهای نظامی به لیبی خبر داده بود. ترکیه که در سال۱۹۷۴ نیروی نظامی به قبرس اعزام کرده بود، همزمان با افزایش تنش‌ها در شرق مدیترانه از جمهوری ترک‌نشین قبرس شمالی درخواست کرده فرودگاه گجیت قلعه را در اختیار ارتش ترکیه قرار دهد.
ترکیه درنظر دارد تا از این پایگاه برای پرواز پهپادهای خود در مدیترانه استفاده کند. این پهپادهای شناسایی بخش مهمی از رصد تحرکات قبرس یونانی‌نشین، یونان، مصر یا اسرائیل در مدیترانه را برعهده دارند. علاوه بر آن کشتی‌های جنگی و ناوهای ترکیه نیز در دریای مدیترانه حضور دارند.
همزمان و به‌دنبال انعقاد موافقتنامه‌های تعیین حدود دریایی و امنیتی - نظامی ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی، اردوغان تأکید کرده که درصورت درخواست دولت وفاق ملی لیبی ترکیه آماده اعزام نیرو به این کشور است. این در حالی است که ترکیه از چندی پیش ارسال تجهیزات نظامی به دولت فائز السراج را آغاز کرده و به این شکل توانسته‌است توازنی میان نیروهای دولت وفاق ملی لیبی و نیروهای خلیفه حفتر ایجاد کند. در قرارداد امنیتی - نظامی دو دولت همکاری‌های نظامی، آموزش نظامی، صنایع دفاعی، مبارزه با تروریسم، مهاجرت غیرنظامیان، اعزام کارشناسان و تاسیس دفتر همکاری دفاعی و امنیتی نیز گنجانده شده است. ترکیه عضو ناتو است و هم‌اکنون نیز تعدادی از نیروهای نظامی آن کشور در قالب نیروهای ناتو در افغانستان حضور دارند. ارتش ترکیه سال‌ها به بهانه مبارزه با پیکارجویان پ‌ک‌ک در شمال عراق به عملیات نظامی دست زده است و سال‌ها پیش در پی توافق با کردستان عراق اقدام به برپایی یک پایگاه نظامی در منطقه بعشیقه در استان نینوای عراق کرده و حضور نظامی در این منطقه دارد. این کشور پس از آغاز بحران سوریه نخستین عملیات نظامی خود را در خاک سوریه علیه داعش و همزمان با نیروهای پ‌ی‌گ(یگان‌های مدافع خلق) آغاز کرد و به مرور حضور نظامی خود را در مناطق جرابلس، دابق و الباب افزایش داد. با عملیات شاخه زیتون در شهر عفرین علیه نیروهای کرد سوری سرانجام به عملیات چشمه صلح در منطقه وسیعی از راس العین و تل ابیض رسید و کماکان به عملیات نظامی در شمال سوریه تا رسیدن کامل به اهدافش ادامه می‌دهد. همزمان ترکیه توافق‌های نظامی و دفاعی با قطر داشته و یک پایگاه نظامی در قطر با هدف آموزش نیروهای این کشور و اعزام نیرو و تجهیزات به آن کشور را تاسیس کرد. مرکز فرماندهی مشترک ترکیه و قطر جهت کمک به آن کشور علیه عربستان، امارات، بحرین و مصر نیز چندی قبل افتتاح شد. ترکیه به ساخت پایگاه نظامی در سومالی هم اقدام کرده است. پایگاه نظامی که مشرف به خلیج عدن است و برای آن کشور حائز اهمیت استراتژیک است. علاوه بر سومالی آنکارا برای حضور نظامی در سودان نیز تلاش کرد اما با سقوط دولت عمر البشیر این تلاش متوقف شد. با اقدامات فوق به‌نظر می‌رسد ترکیه به گسترش نظامی‌گری در سیاست خارجی و حضور مستقیم نیروهای نظامی در منطقه و فراتر از آن روی آورده است. به‌نظر می‌رسد پس از تحولات داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی از سال۲۰۱۶ به بعد ترکیه به‌تدریج از سیاست تنش صفر با همسایگان، پیگیری سیاست عمق استراتژیک، استفاده از قدرت نرم و نفوذ فرهنگی و معرفی خود به‌عنوان الگوی نظام سیاسی و حکومتی به حضور نظامی مستقیم، استفاده از قدرت سخت و حضور حداکثری در منطقه و فراتر از منطقه تغییر رویکرد داده است. در حقیقت پیگیری و احیای استراتژی نوعثمانی‌گری را با چرخش از قدرت نرم به قدرت سخت دنبال می‌کند. تغییر نظام پارلمانی به نظام ریاستی، ائتلاف با روسیه در بحران سوریه، تقابل با عربستان، مصر و امارات چالش با ایالات متحده و مزیت‌های حضور نظامی، سیاسی و اقتصادی نیز در این چرخش تأثیرگذار بوده است.
اما با توجه به اینکه هیچ کشوری نمی‌تواند همزمان در چند جبهه خود را درگیر سازد، به‌نظر می‌رسد ترکیه با این حضور نظامی به‌تدریج دچار مشکلات عدیده‌ای خواهد شد. فرسایش و درگیری بیش از حد نیروهای نظامی و سیاسی در نقاط مختلف، افزایش هزینه‌های اقتصادی طرح‌های گسترده نظامی، فعالیت رقبا و دشمنان منطقه‌ای و بین‌المللی و احتمال تقابل با کشورهای اروپایی، حوزه مدیترانه و کشورهای عربی و تنش با ایالات متحده می‌تواند نتایج این نوع سیاست باشد. تبعاتی که بعید به‌نظر می‌رسد ترکیه توان مقاومت در مقابل آنها را داشته باشد. مضاف بر اینکه سیاست‌های نظامی و ماجراجویانه قطعا جدایی حامیان سابق اردوغان از وی را نیز به‌دنبال خواهد داشت.
