خدیجه نوروزی _روزنامه نگار
اظهارنظر کارشناسان درباره منشأ بوهای متعفن در تهران همچنان در هاله‌ای از ابهام است و هر از گاهی هر یک از مسئولان اظهارنظری در این مورد می‌کند که بیشتر آنها غیرعلمی و غیرکارشناسانه و در حد حدس و گمان است. شیمی‌دان‌ها می‌گویند بدون انجام آزمایش و نمونه‌برداری از بوی منتشر‌شده در هوا نمی‌توان به منشأ آن دسترسی پیدا کرد و متوجه شد که عناصر تشکیل‌دهنده آن چیست.
دلایل عمده انتشار بو
انتشار بو در فضا دلایل عمده‌ای دارد. به‌عنوان مثال بوهای قبل از رعد و برق که ناشی از بار الکتریکی موجود در جو است باعث می‌شود برخی از مولکول‌های اکسیژن موجود در جو به اتم‌های اکسیژن مجزا تقسیم شوند که می‌توانند با سایر مولکول‌های اکسیژن موجود در جو ترکیب شوند و ازن تشکیل دهند. ازن بوی خیلی تندی شبیه کلر دارد. کامران حیدریان، دانشجوی دکتری علوم و فناوری نانو از دانشگاه کاشان، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «عوامل مختلف ایجاد بو می‌تواند طیف گسترده‌ای از باکتری‌ها، مواد شیمیایی، روغن‌های صنعتی پساب کارخانه‌ها و انواع مواد تولیدی آنها را شامل شود. به‌عنوان مثال ژئوسمین یک ترکیب آلی است که طعم و بوی متمایز خاک را ایجاد می‌کند. ژئوسمین توسط گروهی از باکتری‌ها تولید می‌شود. گروهی از باکتری‌های غیرهوازی موسوم به SRB با شکستن ساختار مولکولی ترکیبات سولفوردار، گاز سولفید هیدروژن تولید می‌کنند. این گاز عامل اصلی تولید بوی بد (تخم‌مرغ گندیده) فاضلاب‌هاست. ».
به‌دنبال دودکش‌های بلند باشید
امیرحسین قاسمی، شیمی‌دان، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «در مورد منشأ آلودگی تهران نیاز به تحقیقات میدانی هست و برای پیدا کردن سرچشمه آلودگی‌ها باید با استفاده از سنسور‌های شناساگر گازهای آلاینده و عناصر سنگین، مناطق مختلف را بررسی و با توجه به داده‌های آماری و نمودارهای مربوط، سرچشمه آلودگی را ردگیری کرد. اما بدون آزمایش و تحقیق نمی‌توان متوجه عناصر آن شد». اغلب کارخانه‌های آلاینده قوانین و استانداردها را دور می‌زنند. این شیمی‌دان در این مورد توضیح می‌دهد: «وقتی غلظت یک آلاینده در منطقه‌ای بیشتر می‌شود و سازمان‌های محیط‌زیستی کارخانه مورد نظر را تحت فشار قرار می‌دهند آنها هم دودکش‌هایشان را بلندتر می‌کنند. با این کار آلاینده‌ها در منطقه بیشتری پخش می‌شود و در نتیجه غلظت آلاینده در آن محیط کمتر می‌شود ولی مقدار آلاینده خروجی همان میزان اولیه است. پس باید به‌دنبال دودکش‌های بلند باشید. یکسری کارخانه‌ها هم فرایندهایی که سبب تولید گازهای آلاینده می‌شود را در شیفت شب انجام می‌دهند تا گازهای خروجی از دیدها پنهان بماند».
ترکیبات سولفوردار بدبو
بیشتر ترکیبات سولفوردار بوی نامطبوعی برای انسان دارند، ولی دلیل اصلی این اتفاق، خواص فیزیکی، شیمیایی و ساختار مولکولی این دسته از مولکول‌های بودار است. حیدریان می‌گوید: «هر بو ویژگی و مشخصه مربوط به عناصر ساطع‌کننده آن را دارد که فقط با سازوکارهای اساسی و ابزارها می‌توان به بررسی و تشخیص انواع مختلف آن پرداخت. نخستین مرحله در تشخیص ترکیبات مختلف بو، تعامل بین ترکیبات فرار (معمولا یک مخلوط پیچیده) با گیرنده‌های مناسب است. بنابراین یک گیرنده بو به چندین ماده یا انتشار‌دهنده واکنش می‌دهد و یک ماده گیرنده به‌وسیله چندین گیرنده بو قابل تشخیص است. مرحله بعدی در هر دو، ذخیره این سیگنال‌ها در مغز یا در پایگاه داده یک دستگاه تشخیص الگوی (مرحله یادگیری) برای شناسایی بیشتر یکی از بوهایی است که آموخته است (مرحله طبقه‌بندی) ».
آیا از بو می‌توان به ساختار مولکولی عنصر آن رسید؟
مولکول‌های بودار موذی
گفت‌وگو با شیمی‌دان‌ها درباره بوی نامطبوع تهران
در همینه زمینه :
دانستنی‌ها
