بهره‌برداری از «یلدا» بدون آسیب به تاریخ
چرا شب یلدا تبدیل به فرصتی برای جذب گردشگر خارجی نمی‌شود؟
شیوا نوروزی_روزنامه نگار
شب یلدا از آثار ناملموس فرهنگی ما ایرانیان است که هر ساله آن را جشن می‌گیریم و دورهم جمع می‌شویم. اما تاکنون آنطور که باید و شاید از این ظرفیت برای جذب گردشگر خارجی بهره برده نشده است. چرا از این ظرفیت استفاده نشد و ارگان‌های مختلف به چشم یک فرصت به آن نگاه نکرده اند؟
جشنی درون خانوادگی
شبان میرشکرایی -مشاور میراث ناملموس دفتر ثبت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی- در مورد علت اصلی اینکه چرا از یلدا به‌عنوان فرصتی برای رونق گردشگری بهره نبرده‌ایم می‌گوید: «یلدا یک جشن درون خانوادگی است. یعنی تنها جشنی است که در خیابان برگزار نمی‌شود و برخلاف آیین‌هایی چون نوروز نماد خیابانی ندارد. این جشن از قدیم‌الایام داخل خانه بزرگ‌ترهای فامیل برگزار می‌شود و ساختارش بیرونی نیست».
ثبت جهانی
این پژوهشگر میراث فرهنگی در مورد اینکه آیا واقعا نمی‌توان در جامعه امروز از جشن یلدا، به‌عنوان فرصتی برای جذب گردشگر خارجی استفاده کرد، اظهار می‌کند: «با توجه به اینکه این اثر در حال ثبت جهانی است نمی‌توان اصلا روی گردشگری این موضوع کار نکرد. ثبت جهانی شب یلدا یا شب چله به‌عنوان یک پرونده چندملیتی به‌صورت مشترک با کشورهایی چون افغانستان و ارمنستان است. ما در معرفی مشخصات اصلی اثر توضیح داده‌ایم که این جشن، چه نوع جشنی است با ذکر پیشینه، نحوه برگزاری و گستره جغرافیایی آن. و اینکه در زمان برگزاری این جشن چه کارهایی انجام می‌شود. در بخش دیگری در مورد رویکرد مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی گفته شده که تا چه اندازه از آن استقبال می‌کنند. در این پرونده کتاب‌هایی که درخصوص این موضوع چاپ شده و جشنواره‌هایی که هم برگزار شده، قید شده است. تمام این توضیحات در کنار ثبت این اثر به نام ایران، موجب جذب گردشگر خارجی نیز می‌شود».
تورهای خانوادگی
در طراحی برنامه‌ها برای یلدا باید حواس‌مان باشد تا در عین حالی‌که جنبه گردشگرانه آن را مورد توجه قرار می‌دهیم به ساختار یلدا آسیب نزنیم. میرشکرایی با ذکر این مطلب می‌افزاید: «در سال‌های اخیر بسیاری از آژانس‌های گردشگری، تورهای یلدا برگزار می‌کنند که از نظر ساختاری با مشکل مواجهند. چون این تورها از نظر فنی و فرهنگی به سنت یلدا آسیب می‌زنند. افرادی که به این تورها مراجعه می‌کنند از جمع خانواده و بودن در کنار بزرگ‌ترهای فامیل در شب یلدا محروم می‌شوند و این کار باعث می‌شود تا مهم‌ترین بخش‌های یک اثر فرهنگی ناملموس، آسیب ببیند و انتقال بین نسلی آیین که سینه به سینه توسط افراد منتقل می‌شود تحت‌الشعاع قرار بگیرد».
رئیس بخش مردم‌شناسی و انسان‌شناسی ایکوم ایران در این مورد می‌گوید: «کار کردن روی حوزه گردشگری شب یلدا باید به سبک و سیاقی باشد که وجه احترامی نسل گذشته که قرار است در این شب آموزه‌هایی را در قالب حافظ‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، بازی‌های خاص و... به نسل آینده منتقل کند، فراموش نشود. در سال‌های اخیر سعی کرده‌ایم چنین اقداماتی انجام دهیم. به آژانس‌هایی که تور یلدا برگزار می‌کنند پیشنهاد داده‌ایم این تور را خانوادگی برگزار کنند تا یک خانواده در شب یلدا با هم و در کنار هم باشند. چون سفرهای مجردی را هر زمانی از سال می‌توان برگزار کرد. اما شب یلدا کمی متفاوت است و ما باید با دقت بیشتری با آن برخورد کنیم. به‌ویژه اینکه این آیین قرار است به‌عنوان یک اثر جهانی به ثبت یونسکو برسد. چرا که بعد از ثبت، گردشگر خارجی که در شب یلدا به ایران می‌آید، انتظار دارد اطلاعاتی که در مورد این آیین در سایت یونسکو خوانده را با چشم خود ببیند. حال اگر ما تور یلدایی مجردی برگزار کنیم که در آن اتفاقات یلدایی نباشد، برنامه‌ای ضد‌تبلیغ علیه آن آیین خواهد بود».
قطعا زمانی که در مورد گردشگری فرهنگی و آثار فرهنگی ناملموس صحبت می‌شود وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی کار حساس‌تری در پیش دارد. به همین دلیل بسیار مهم است که آژانس‌ها و گروه‌های گردشگری کشور که روی موضوع گردشگری فرهنگی کار می‌کنند دقت بیشتری در این زمینه نشان دهند و حتما باید در مورد برگزاری تورهای این‌چنینی مشاوره کنند. چون قرار است فرهنگ بومی یک جامعه، ارزش‌هایش، آیین‌ها و سنت‌ها به نمایش گذاشته شود. اگر معاونت گردشگری قرار است در این زمینه فعالیت درستی انجام دهد باید سازوکاری مشخص در مورد تورهای آیینی و فرهنگی که ثبت جهانی هستند، تعیین کند و همه آژانس‌ها موظف باشند طبق آن استاندارد عمل کنند. در واقع این تورها باید حتما شاخصه‌هایی را که این جشن در قالب آن به دنیا معرفی شده است، داشته باشند.
گردشگری خانوادگی
کار کردن روی حوزه گردشگری شب یلدا باید به سبک و سیاقی باشد که وجه احترامی نسل گذشته که قرار است در این شب آموزه‌هایی را در قالب حافظ‌خوانی شاهنامه‌خوانی بازی‌های خاص و... به نسل آینده منتقل کند، فراموش نشود
در همینه زمینه :
گزارش تصویری
تهران‌شناسی
گزارش