مصالحه عربی؛ شاید وقتی دیگر

چهلمین نشست شورای همکاری خلیج‌فارس روز گذشته به میزبانی عربستان سعودی برگزار شد. این شورا نزدیک به 3دهه قبل با هدف انسجام کشورهای عربی خلیج‌فارس در مقابل ایران و انقلابش تشکیل شده بود؛ حالا اما در سایه تشدید اختلافات بی‌سابقه میان 6کشور عضو، دیگر خبری از انسجام و سیاست‌های یکسان در قبال ایران و حتی سایر مسائل منطقه‌ای و جهانی نیست. از جدایی عمان از بافت اقتصادی-سیاسی کشورهای عضو گرفته تا بحران قطر با عربستان، بحرین و امارات. با این حال کشورهایی نظیر کویت همچنان تلاش دارند با میانجیگری و تأکید بر نقاط اشتراک، انسجام این واحد سیاسی را در غرب آسیا حفظ کنند و بر این اساس انتظار می‌رفت، نشست روز گذشته ریاض  به نقطه عطفی در مسیر پایان بحران قطر تبدیل شود، آن هم بعد از تحولاتی ازجمله مشارکت عربستان و امارات در جام فوتبال خلیح فارس به میزبانی دوحه و سفر عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر به ریاض برای مذاکره با مقامات عالی رتبه سعودی. اما غیبت امیر قطر در نشست ریاض، با وجود دعوت رسمی پادشاه سعودی از وی، باری دیگر فضای به‌وجود آمده را در رسانه‌ها در باره   بحران قطر تغییر داد. عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم در این‌باره نوشت: اگرچه تحولات اخیر، نرمش در موضع کشورهای عربی و حتی تغییر لحن آشکار را در بیانیه نشست روز گذشته ریاض نباید نادیده گرفت، اما تصمیم شیخ‌تمیم برای ‌سفرنکردن به عربستان نشان داد هنوز تا مصالحه و پایان بحران، فاصله قابل‌توجهی باقی مانده است.

چرا امیر قطر به عربستان سفر نکرد؟
ریاست هیأت قطری در نشست روز گذشته ریاض با نخست‌وزیر این کشور؛ عبدالله بن ناصر آل‌ثانی بود. اگرچه براساس جدول زمانی شورای همکاری قرار بود این نشست به میزبانی امارات در ابوظبی برگزار شود، اما عربستان و امارات در توافقی جداگانه محل برگزاری نشست را به ریاض منتقل کردند؛ توافقی که گفته می‌شود با هدف کسب رضایت قطر و بالابردن احتمال مشارکت شیخ‌تمیم صورت گرفته است. این در حالی است که امیر قطر روز دوشنبه دوحه را به مقصد رواندا ترک کرد. در این سفر از عملکرد امیر قطر برای مبارزه با فساد با حضور چهره‌های سیاسی و حقوقی مختلفی ازجمله معاون دبیرکل سازمان ملل تقدیر شد. بازتاب ویژه جزئیات این سفر را در رسانه‌ها و روزنامه‌های قطری می‌توان پیامی منفی از سوی این کشور برای عربستان و امارات ارزیابی کرد. روزنامه رای‌الیوم در گزارشی با بررسی علل غیبت امیر قطر در نشست ریاض نوشت: برخلاف فضای رسانه‌ای که از طرف مقابل (سعودی و اماراتی) درباره مصالحه عربی ایجاد شده بود، رسانه‌های قطری با تردید به این موضوع نگاه کرده و از سرنوشت شروط 13گانه ریاض و ابوظبی می‌پرسیدند؛ گویی سفر شیخ‌تمیم به ریاض بدون تعیین تکلیف این شروط به‌معنای پذیرش قطر و عقب نشینی این کشور خواهد بود. یاسر ابوهلاله، مدیر سابق شبکه الجزیره نیز با اشاره به این موضوع نوشت: پیش از این قطر هرگونه مذاکره یا مصالحه احتمالی را به برگزاری نشست در پایتختی بی‌طرف (کویت یا عمان) منوط کرده بود و بر این اساس، طبیعی است که به مصالحه احتمالی در ریاض واکنش مثبتی نشان ندهد.


دومین تلاش بی‌نتیجه
نشست روز گذشته ریاض که قرار بود نقطه‌ای بر پایان بحران قطر باشد و البته بی‌نتیجه ماند، نخستین تلاش شورای همکاری خلیج‌فارس برای پایان این بحران نیست. پیش از این در سال 2017(به فاصله چند‌ماه از آغاز بحران) خبرگزاری‌های قطری و سعودی خبری را مبنی بر مکالمه تلفنی شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی و محمد بن‌سلمان منتشر کردند که نشانه‌ای از بهبود روابط دو جانبه و پایان بحران قطر بود. ساعاتی بعد اما در کمال ناباوری، رسانه‌های دو کشور بر سر اینکه تماس از کدام سو برقرار شده بود، حملات علیه یکدیگر را از سر گرفتند.