محرمانه، از زندانیان زیر 18سال

سمیرا رحیمی_روزنامه نگار
بزهکاری در هر سیستم قضایی مرز و محدوده‌ای تقریبا متفاوت دارد و سن نوجوان نیز می‌تواند براساس تعریف‌های جمعیت‌شناسی در هر منطقه جغرافیایی متفاوت از منطقه‌ای دیگر باشد. اما در تعریف کلی هرنوع اقدام در راستای هنجارشکنی، قانون‌شکنی یا خشونت از سوی نوجوانان در دایره تعریف بزهکاری نوجوانان گنجانده می‌شود و نوجوان به هر فرد زیر 18سال و در بعضی از کشورها زیر 20سال گفته می‌شود. به گفته سازمان جهانی بهداشت، بروز خشونت، به‌عنوان یکی از اشکال بزهکاری در میان نوجوانان و جوانان، هزینه‌های سلامت، رفاه و سیستم‌های قضایی را افزایش می‌دهد، از میزان بهره‌وری می‌کاهد و درکل، انسجام جامعه را تضعیف می‌کند. علاوه بر مرگ، آسیب‌های فیزیکی و روانی، خشونت و قانون‌شکنی نوجوانان می‌تواند به افزایش رفتارهای پرخطر مانند سوءمصرف مواد و اعتیاد، روابط جنسی پرخطر و خشونت‌های بیشتر بینجامد. سازمان جهانی بهداشت واکنش‌های استراتژیکی مانند بهبود آگاهی والدین و بهبود وضعیت رشد کودکان در دوران خردسالی، پیشگیری از بروز قلدری در مدارس، اجرای برنامه‌هایی با هدف رشد مهارت‌های اجتماعی، آکادمیک و زندگی و مهم‌تر از همه، فقرزدایی را برای کنترل بزهکاری نوجوانان پیشنهاد می‌کند.
براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، ‌سالانه 200هزار نفر نوجوان و جوان در اثر خشونت جان خود را از دست می‌دهند و خشونت و قتل در میان این قشر از جامعه چهارمین عامل مرگ‌ومیر نوجوانان جهان به شمار می‌رود. به گفته این سازمان جهانی، شدت خشونت در سن بلوغ و اوایل نوجوانی در میان افراد 18تا 20سال افزایش پیدا می‌کند. بزهکاری نوجوانان در سطح جهان در شکل‌های مختلفی مانند قتل، درگیری‌های فیزیکی، قلدری و سوءاستفاده‌های عاطفی و خشونت با جنس مخالف، همکاری با گروه‌های قانون‌شکن و خرابکار و دیگر انواع رایج قانون‌شکنی رخ می‌دهد. میزان گرایش به خشونت و قانون‌شکنی در میان نوجوانان تا سال 2015در حدود 40درصد اعلام شده ‌است.
اگرچه آمار نسبتا دقیقی از خشونت و جرم و جنایت در کشورهای مختلف جهان وجود دارد، برای مثال قتل به‌عنوان اصلی‌ترین شکل خشونت و جرم در جهان شناخته شده است، اما به سختی می‌توان آمار دقیقی از موارد بزهکاری، آمار نوجوانان بزهکار در حبس یا تحت درمان و آموزش و یا درباره نوع جرائمی که نوجوانان مرتکب می‌شوند، چه در سطح جهانی و چه در ایران یافت. وسعت دامنه فعالیت‌هایی که در زیرشاخه بزهکاری نوجوانان جا می‌گیرند، متفاوت بودن تعریف جرم برای نوجوانان در کشورها، تفاوت سازمان‌ها و سیستم‌های قضایی مسئول رسیدگی به جرائم نوجوانان و یا تلاش برای محرمانه نگه‌داشتن عمدی اطلاعات مرتبط با بزهکاری افراد زیر 18سال می‌تواند ازجمله دلایل غیرقابل دسترس بودن آمار دقیق بزهکاری نوجوانان باشد. از این‌رو تعدادی از گزارش‌های جهانی به آمار مرکز بین‌المللی مطالعات زندان‌های جهان اتکا دارند که براساس آخرین آماری که در دست دارد، ارقامی از تعداد زندانیان زیر 18سال را ارائه می‌کند. این آمار تنها براساس نسبت زندانیان زیر 18سال یا 20سال به کل جمعیت زندانیان یک کشور ارائه می‌شود، صرف‌نظر از نوع سیستم قضایی و دادگاهی و جرائم مرتکب‌شده. همچنین تفاوت حداقل سن مسئولیت کیفری در کشورهای جهان دستیابی به چشم‌اندازی کلی و دقیق از آمار جهانی بزهکاری نوجوانان را دشوارتر می‌سازد. برای مثال حداقل سن مسئولیت کیفری در کانادا 12سال، در آمریکا 6تا 7سال، در فرانسه، بریتانیا و ولز 10سال، در ایرلند 7 سال، در آلمان و ایتالیا 14سال و در بلژیک 18سال است.
ایران نیز از این محرمانه بودن اطلاعات مستثنا نیست و مقامات مراکز و نهاد‌هایی مانند بهزیستی، سازمان زندان‌ها یا کانون اصلاح و تربیت به اعلام گاه و بی‌گاه درصد‌ها یا اعداد و ارقامی درحال افزایش یا کاهش بسنده می‌کنند. تلاش برای دسترسی به اطلاعات از طریق مقامات و افراد مطلع نیز کار به جایی نمی‌برد و در بهترین حالت، افراد تنها حاضرند بدون ذکر نام، آماری غیررسمی و ناکامل را ارائه کنند که در این مطلب نیز از چنین آماری استفاده شده‌است.
از نمونه آمار رسمی که در شهریور سال 97توسط رئیس‌کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب تهران اعلام شد، می‌توان به تعداد ورودی پرونده‌ها در مجتمع قضایی شهید فهمیده که مسئولیت رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان زیر 18سال در تهران را به‌عهده دارد، اشاره کرد. به گفته این مقام قضایی، میزان ورودی این پرونده‌ها در شش ماهه نخست سال 97نسبت به سال 96تقریبا 50درصد کاهش داشته‌است. به گفته عباس پوریانی، نمونه کاهش جرائم نوجوانان تهرانی در نیمه اول سال 97به نسبت سال پیشین آن را می‌توان در تعداد پرونده‌های رانندگی بدون گواهینامه مشاهده کرد که در 6ماهه سال 96برابر 792مورد و در نیمه اول سال 97برابر 353مورد بوده‌است. همچنین حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور در فروردین سال 98تنها به جوان‌تر شدن سن ارتکاب جرم اشاره و سن اعتیاد را 19سال اعلام کرد.