دغدغه یک سقف

مائده امینی_روزنامه نگار

به اندازه نیاز خانواده‌ها، واحد مسکونی در کشور وجود ندارد. آخرین بار این گزاره را، مرکز آمار ایران با انتشار آخرین گزارش سرشماری نفوس و مسکن در سال 1395تأیید کرده است. بر این اساس، ایران 79میلیون و 926هزار نفر جمعیت دارد که 24میلیون و 196هزار خانوار را تشکیل می‌دهند. در مقابل اما، تعداد واحدهای مسکونی در دسترس 22میلیون و 830هزار نفر اعلام شده و این یعنی یک میلیون و 366هزار ایرانی، سرپناهی ندارند. البته تعداد نسبت مسکن به خانوار و جمعیت در سال‌های اخیر بهبود یافته اما در مقابل روزبه‌روز بر تعداد مستأجران افزوده شده تا جایی که در 20سال گذشته، سهم خانه‌های استیجاری حدودا دو برابر شده است.

مقایسه تراکم خانوار شهری و روستایی 
وضعیت دسترسی به مسکن در خانوارهای روستایی بهتر است. تراکم خانوار در واحد مسکونی در نقاط روستایی کشور، 1.11اعلام شده است. یکی از آخرین پژوهش‌ها در این حوزه را وزارت راه و شهرسازی در سال 90و براساس گزارش مرکز آمار ایران و سرشماری انجام‌شده در آن سال انجام داده است. بر این اساس، تعداد خانوارهای روستایی کل کشور در سال مورد بحث، 5میلیون و 757هزار نفر اعلام و تعداد واحدهای مسکونی در دسترس برای روستانشینان، 5میلیون و 172هزار دستگاه برآورد شده است. بر این اساس،585 هزار خانوار روستایی فاقد واحد مسکونی هستند.
در نقاط شهری اما ماجرای نسبت واحدهای مسکونی به تعداد جمعیت، فرق می‌کند. تراکم خانوار در واحد مسکونی در نقاط شهری کشور، 1.04درصد اعلام شده است. براساس این گزارش تعداد خانوار شهرنشین 15میلیون و 227هزار و 848اعلام شده است و این در حالی است که تعداد واحدهای مسکونی موجود در نقاط شهری 14میلیون و 782هزار و 114عدد برآورد شده است و این آمار به ما می‌گوید بیش از 490هزار خانوار شهری در سال 90فاقد مسکن بوده‌اند.

خانه هست اما کم است 
در سال95 اما، آمار‌ها روی دیگری به ما نشان داده‌اند. بررسی آخرین گزارش سرشماری و نفوس مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که تعداد بی‌خانمان‌ها در ایران نسبت به سال90، افزایش پیدا کرده است. در سال95، یک‌میلیون و 366هزار خانوار ایرانی (شهری و روستایی)، سرپناهی نداشته‌اند.
20سال به عقب‌تر برگردیم. بر مبنای آمار، سال1375جمعیت ایران 60.055میلیون، تعداد خانوار 12.398میلیون و تعداد واحد مسکونی در دسترس 10.770میلیون بوده است. در سال95 اما، مرکز آمار ایران اعلام کرده که کشور 79میلیون و 926هزار نفر جمعیت دارد که 24میلیون و 196هزار خانوار را تشکیل می‌دهند. در مقابل اما، تعداد واحد مسکونی در دسترس 22میلیون و 830هزار نفر برآورد شده است.
در سال1375 به ازای هر 115خانوار 100واحد مسکونی در تصرف (دسترس) وجود داشته که در سال1395 این رقم به 106خانوار به ازای 100خانه رسیده که از بهبود شرایط حکایت دارد (نسبت به 20سال قبل). ارقام در بخش شهری 100مسکن در برابر 104خانواده را نشان می‌دهد.

روز به روز به تعداد مستأجران افزوده می‌شود 
کارشناسان و فعالان بازار مسکن بارها گفته‌اند که تقاضای مسکن در ایران سالانه یک میلیون واحد برآورد می‌شود و پاسخ ندادن به این تقاضا در این سال‌ها، موجب انباشت آن در بازار شده است. قدرت خرید پایین مردم، اجاره‌نشینی را روزبه‌روز افزایش می‌دهد.
سرشماری نفوس و مسکن بین سال‌های1375تا 1395نشان می‌دهد تعداد مستأجران از 15.4درصد به 30.7درصد رسیده است. در سال 1375تعداد واحدهای ملکی 73.4درصد، واحدهای استیجاری 15.4درصد و سایر واحدها 11.9درصد بوده است. این در حالی است که سال 1395این آمار به‌ترتیب در بخش ملکی 60.5درصد، استیجاری 30.7درصد و سایر واحدها 8.8درصد شده است.

 زمان انتظار برای خانه‌دار شدن به نیم قرن می‌رسد 
«توان‌پذیری (دسترسی) مسکن خانوارها» یکی از بهترین شاخص‌های اقتصادی است که می‌تواند توان خانه‌دار شدن افراد نسبت به جمعیت جامعه، سطح درآمد و واحدهای مسکونی موجود را بررسی کرده و نتیجه نهایی را به شکل یک عدد نشان دهد. این شاخص به‌عنوان متغیر وابسته از میانگین نسبت قیمت واحد مسکونی 75متری به میانگین درآمد سالانه خانوار حاصل می‌شود. چنانچه یک‌سوم از درآمد خانوار، برای خرید مسکن پس‌انداز شود (آمارهای بانک مرکزی می‌گویند سهم مسکن از سبد هزینه خانوار، 30درصد است) طول دوره انتظار خرید مسکن، سه برابر شاخص دسترسی به مسکن خواهد بود.
براساس داده‌های منتشر شده در فصلنامه مطالعات اقتصاد کاربردی ایران، شاخص دسترسی مسکن خانوار ایرانی در سال94، 10.3 اعلام شده و مدت انتظار برای خانه‌دار شدن، 31سال است. این بررسی البته امروز که نرخ خرید هر مترمربع مسکن نسبت به سال94، به‌طور میانگین 10برابر شده، احتمالا قابل اتکا نیست. در این گزارش پیش‌بینی می‌شود که امروز، مدت زمان طبیعی دسترسی به مسکن به‌طور میانگین برای خانوارهای شهری به 48سال رسیده است.