گرمای کتابگردی در روزهای سرد کتابفروشی‌ها
چند روایت از پرسه در کتابفروشی‌های راسته انقلاب و کریمخان در روز کتابگردی
مرتضی کاردر ـ روزنامه‌نگار
6سال است که روز آخر هفته کتاب به‌عنوان روز کتابگردی نامگذاری شده. دوستداران کتاب در این روز مهمان کتابفروشی‌ها می‌شوند و خود را مقید کرده‌اند که سری به کتابفروشی‌های محبوب‌شان بزنند. پنجشنبه‌ای که گذشت، روز ضیافت عمومی کتابفروشی‌ها بود؛ روزی که کم‌کم به‌عنوان یک سنت ثابت در تقویم کتابخوانان و کتابفروشی‌ها جا افتاده است. دوستداران کتاب ثابت کرده‌اند، هر اتفاقی بیفتد، سنت نوپای آنها تعطیل نخواهد شد و کتابفروشی‌های محبوب خود را تنها نخواهند گذاشت. آنچه می‌خوانید روایتی است از پرسه در کتابفروشی‌های شهر در روز کتابگردی.
پس از چند روز سرما، آفتاب برآمده است. صبح پنجشنبه سرد است اما سرما به سختی روزهای گذشته نیست. دوستداران کتاب شال و کلاه کرده‌اند و پا به خیابان انقلاب گذاشته‌اند تا سری به کتابفروشی‌ها بزنند و کتاب بخرند و کاستی‌های روزهای گذشته را جبران کنند. شلوغی کتابفروشی‌های انقلاب به اندازه روز کتابگردی سال‌های گذشته نیست اما شمار دوستداران کتاب آنقدر هست که به روشن‌ماندن چراغ کتابفروشی‌ها امیدوار بود.
بهتر از روزهای کسادی
کتابفروشی انتشارات آگاه از قدیمی‌های راسته کتابفروشان انقلاب است؛ ناشر بسیاری از آثار ماندگار ادبیات و فرهنگ ایران و جهان. جواد بخشی، مدیر کتابفروشی آگاه درباره وضعیت فروش کتاب در طرح پاییزه کتاب می‌گوید: «نسبتا بهتر از روزهای معمولی بود، اما امسال هفته کتاب چندان خوب نبود. با توجه به اوضاعی که پیش آمد، از هفته کتاب استقبال نشد. اما به نسبت روزهای بی‌کتابی و کسادی بهتر بود.»
کتابفروشی انتشارات ققنوس در بازارچه کتاب امسال وارد طرح نشده است. ثبت‌نام دیرهنگام سبب شده است که بعضی از کتابفروشی‌ها از طرح جا بمانند. کتابفروشی نام‌آشنای اختران هم عضو طرح تخفیف پاییزه نیست. کتابفروشی قدیمی انتشارات توس نیز همینطور. تسویه دیرهنگام طرح‌های گذشته سبب شده که انتشارات توس در چند دوره اخیر عضو طرح نباشد.
استقبال خوب است، اگر اینترنت جواب بدهد
فتحی، کتابفروش انتشارات پیشگام در نبش پاساژ فروزنده، می‌گوید: «استقبال خوب است، اگر اینترنت جواب بدهد. امروز بهتر از روزهای دیگر بود. شلوغی، اینترنت و... همه اینها سبب شد که طرح در روزهای اول خیلی خوب نباشد، اما مهم این است که کی پولمان را به ما می‌دهند. 6ماه بعد؟»
نشر بیدگل یکی از انتشاراتی‌هایی است که در چند سال گذشته با کتاب‌های متفاوتی پا به بازار نشر گذاشته است؛ از کتاب‌های تئاتری تا کتاب‌های نظریه هنر. کیفیت کارهای نشر بیدگل، یک سر و گردن از ناشران دیگر بالاتر است. کتابفروشی کوچک بیدگل در خیابان انقلاب نیز پاتوق بسیاری از خوانندگان کتاب شده است. محمدزاده، کتابفروش انتشارات بیدگل می‌گوید: «بودجه طرح تمام‌شده اما خودمان 15درصد تخفیف می‌دهیم. همه کتاب‌ها 15درصد تخفیف دارند و کتاب‌های نشر خودمان 30درصد. تخفیفی که به ما دادند دو، سه روزه تمام شد. خودمان داریم تخفیف می‌دهیم.» بسیاری دیگر از کتابفروشی‌ها پس از تمام‌شدن بودجه اختصاص‌یافته به آنها خودشان تخفیف می‌دهند. بودجه طرح در سال‌های اخیر ثابت مانده است. شاید افزایش بودجه بتواند کمک بیشتری به کتابفروشی‌ها بکند تا دست‌کم همه روزهای طرح را از تخفیف خانه کتاب بهره‌مند شوند.
هر چه به آخرش نزدیک‌تر شدیم، بهتر شد
نشر افق نیز به نسبت در خیابان انقلاب تازه‌کار است. کتابفروشی افق چند سالی است که در نبش کوچه اسکو میزبان دوستداران کتاب است. طرح پاییزه 3سال پیش را به یاد می‌آورم. صف طولانی از خوانندگان کتاب در نشر افق شکل گرفته بود؛ انبوه آدم‌هایی که منتظر بودند تا کتاب‌های خود را در سامانه ثبت کنند و از تخفیف پاییزه بهره‌مند شوند، اما در کتابفروشی افق خبری از صف دوستداران کتاب نیست. ابوالحسنی، کتابفروش نشر افق می‌گوید: «روزهای اول استقبال مردم ضعیف بود. هر‌چه به آخرش نزدیک‌تر شدیم، بهتر شد. اوایل طرح مردم نمی‌دانستند. با توجه به اتفاقاتی که افتاد، استقبال خیلی کم بود. البته ما به همه می‌گفتیم، اما بعد بهتر شد. بودجه ما برای طرح تمام شد اما الان طرح را به‌صورت مشارکتی با خانه کتاب برگزار می‌کنیم. نصف تخفیف را ما می‌دهیم و نصف تخفیف را خانه کتاب.»
اطلاع‌رسانی ضعیف بوده
کتابفروشی‌های انتشارات مولی و انتشارات حکمت، پاتوق اهالی فلسفه‌اند و کسانی که به‌دنبال کتاب‌های حوزه اندیشه می‌گردند؛ از فلسفه و عرفان اسلامی تا فلسفه تحلیلی و کتاب‌های فلسفه به زبان ساده.
مفید، کتابفروش نشر مولی می‌گوید: «خیلی خوب بود. سه، چهار روز خیلی بد بود اما به مرور بهتر شد. امروز خیلی بهتر از همه روزهای هفته کتاب بوده. بودجه ما برای تخفیف تمام شده». کتابفروش انتشارات حکمت می‌گوید: «عضو طرح بودیم ولی اعتبارمان تمام شد. اطلاع‌رسانی این‌دفعه اصلا خوب نبود. خیلی‌ها خبر نداشتند. البته ما 2میلیون اعتبار برای تخفیف داشتیم که تمام شده. الان طرح را به شکل مشارکتی برگزار می‌کنیم ولی در سامانه ثبت نمی‌شود.»
امروز به‌طرز غیرمنتظره‌ای خوب بود
نشر رود، پس از تعطیلی کتابفروشی خود در کنار نشر چشمه، یک سالی است که به جایی دیگر در خیابان کریمخان نقل‌مکان کرده. کتابفروشی تازه نشر رود در طبقه بالای یکی از ساختمان‌های کریمخان است. جایی که در معرض دید نیست، اما مشتری‌های قدیمی کتابفروشی رود همچنان به آنجا رفت‌و‌آمد می‌کنند. محمد زارع، مدیر نشر رود از استقبال طرح پاییزه راضی است. «در طول هفته خوب بود، اما امروز به‌طور غیرمنتظره‌ای خوب بود. بسیاری از مشتری‌های ثابت ما امروز به کتابفروشی آمدند و کتاب خریدند.»
اینترنت نبود، دل و دماغی هم نبود
نشر چشمه نیز عصر پنجشنبه نسبتا شلوغی را می‌گذراند. دقایقی پیش، کاروان کتابگردی احمد مسجدجامعی به نشر چشمه آمده بود. کاوه کیاییان از مدیران نشر چشمه می‌گوید: «فرقی با روزهای هفته پیش نداشت. هر عصر پنجشنبه‌ای همین‌قدر شلوغ است. برنامه‌های زیادی گذاشته بودیم که لغو کردیم. یعنی لغو شد چون اینترنتی نبود که اطلاع‌رسانی کنیم. دل و دماغی هم نبود. برای همین برنامه‌ها لغو شد.» رضا بهرامی، مدیر کتابفروشی چشمه کریمخان نیز می‌گوید: «2روز اول استقبال صفر بود. 2روز بعد اینترنت قطع بود. الان دو، سه روز است که استقبال بهتر شده. سال گذشته بودجه طرح تخفیف را در 2روز اول تمام کردیم اما الان هنوز دوسوم بودجه مانده است. فروش کتاب در طرح پاییزه تقریبا بیش از 60درصد کاهش پیدا کرده.»
خوب بود اما نه به اندازه سال‌های قبل
کتابفروشی نشر ثالث بی‌اغراق شلوغ‌ترین کتابفروشی روز کتابگردی است. شمار مشتریان حاضر در کتابفروشی ثالث بیشتر از همه کتابفروشی‌هایی است که امروز به آنها سر زده‌ایم. رحیمی، کتابفروش نشر ثالث می‌گوید: «بد نبود. خوب بود. امروز بیشتر از روزهای گذشته بود. البته تا ساعت10 و 11 خبری نبود اما از ظهر استقبال بیشتر شد. البته با سال‌های گذشته نمی‌توان مقایسه کرد، به هر حال تورم و شرایط بد اقتصادی و گرانی کتاب در کمترشدن استقبال تأثیر داشته. در عین حال به‌دلیل شلوغی‌ها و قطعی اینترنت نتوانستیم اطلاع‌رسانی کنیم. حضور نویسندگان و مترجمان باعث می‌شود خیلی‌ها به کتابفروشی بیایند. امسال چنین اتفاقی نیفتاد اما در کل از طرح پاییزه راضی هستیم.»
ساعتی از شب گذشته است. هنوز چراغ کتابفروشی‌ها روشن است. کتابفروشی‌ها به شلوغی کتابگردی‌های گذشته نیستند اما همین جمعیت دوستداران کتاب نیز در این روزگار غنیمتی است. برف و سرما، گرانی بنزین، اعتراض‌هایی که در پی گرانی صورت گرفت و به‌تبع آن قطعی اینترنت، طرح پاییزه کتاب را مختل کرد. اما شاید مهم‌تر از قطعی اینترنت و کندی سامانه ثبت تخفیف‌ها، عدم‌دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بود. کتابگردی از برنامه‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت. عدم‌دسترسی به شبکه‌های اجتماعی سبب شد که عملا امکان اطلاع‌رسانی وجود نداشته باشد و بسیاری از برنامه‌های کتابفروشی‌ها برای روز کتابگردی لغو شوند.
اما فارغ از اینها سنت حسنه‌ای که در سال‌های اخیر برقرار شده، نیازمند حمایت بیشتری است. حمایت وزارت ارشاد برای برقراری دوباره تخفیف‌ها، تسویه زودهنگام طرح برای رضایت بیشتر کتابفروشی‌ها ازجمله کارهایی است که حتما باید برای بقای طرح پاییزه انجام شود.
طرح تخفیف پاییزه کتاب تا سه‌شنبه هفته جاری تمدید شده است.
این بار غرب نقطه آغاز بود
احمد مسجدجامعی، بانی اصلی روز کتابگردی، کتابگردی امسال خود را از غرب تهران آغاز کرد، از دفتر نشر معارف انقلاب اسلامی، ناشر کتاب‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. پس از آن به سراغ دیگر کتابفروشی‌های غرب تهران رفت؛ کتابفروشی مفید، کتابفروشی نشر آموت، کتابفروشی آفرینش در بلوار فرحزادی، کتابفروشی اندیشه مهرآرا در پونک ازجمله کتابفروشی‌هایی بودند که احمد مسجدجامعی و همراهان او از آنها بازدید کردند.
پس از آن به سراغ کتابفروشی‌های راسته خیابان انقلاب رفت. کتابفروشی نشر اسم، ترنجستان سروش، کتابفروشی انتشارات حکمت ازجمله کتابفروشی‌های راسته انقلاب بودند که مسجد جامعی به آنها سر زد. پس از آن به اتحادیه ناشران و کتابفروشان رفت و ساعتی را به گفت‌و‌گو با اعضای هیأت‌مدیره اتحادیه پرداخت.
عصر پنجشنبه نیز به کتابفروشی‌های خیابان کریمخان رفت و از کتابفروشی نشر ثالث و انتشارات اساطیر و خانه فرهنگ و هنر گویا بازدید کرد. کتابفروشی نشر چشمه در خیابان کریمخان آخرین مقصد احمد مسجدجامعی و هیأت همراه او بود.
نیکنام حسینی‌پور، محمدرضا جوادی یگانه، هومان حسن‌پور، محمود آموزگار، نادر قدیانی، سهیل محمودی، لطف‌الله ساغروانی، محمدعلی جعفریه و شماری از خبرنگاران و اصحاب رسانه، مسجدجامعی را در روز کتابگردی همراهی کردند. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران نیز در ساعتی از کتابگردی به مسجدجامعی پیوست. شمار همراهان مسجدجامعی در روز کتابگردی امسال کمتر از سال‌های گذشته بود.
وعده‌هایی که محقق نشدند
آخرین مقصد من در روز کتابگردی، یکی از کتابفروشی‌های متفاوت تهران است. کتابفروشی دیواری خیابان خیام که سال‌هاست به حیات خود ادامه می‌دهد تا یکی از نمادهای کتابفروشی تهران باشد. امیر اباذری، کتابفروش خیابان خیام مشغول گردگیری قفسه‌ها و مرتب کردن کتاب‌هاست. امسال برخلاف روزهای دیگر سر او خلوت‌تر از گذشته بوده. کسی از گروه کتابگردان به سراغ او نیامده است. لب به شکایت باز می‌کند. «پارسال که آمدند قرار شد که برای من سایبان نصب کنند اما کسی پیگیر نشد و خودم سایبان نصب کردم. آقای مسجدجامعی برای کتابفروشی اسم گذاشت و قرار شد که تابلویی در اینجا نصب شود که بعد آن کسی از شهرداری منطقه برای نصب تابلو نیامد. من هم پیگیری نکردم. امسال هم اصلاً کسی نیامده.» کتابفروشی دیواری قورخانه عنوانی بود که احمد مسجدجامعی برای کتابفروشی خیابان خیام انتخاب کرده بود اما ظاهراً کسی پیگیر نصب تابلوی کتابفروشی نشد و امیر اباذری همچنان بی‌حمایت از نهادی، کنار خیابان به کتابفروشی مشغول است.
