در جست‌وجوی «قطعه» گمشده

فرخنده رفائی _خبرنگار

فرقی نمی‌کند با وسیله نقلیه شخصی در شهر و جاده‌ها تردد کنید یا عمومی، به هرحال بی‌آنکه بدانید مستقیم یا غیر‌مستقیم از لحاظ مالی و جانی تحت‌تأثیر شرایط حاکم بر بازار خودرو و بازارهای وابسته به آن ازجمله بازار لوازم یدکی و قطعات هستید؛ بازاری که اکنون حال و روز خوبی ندارد. برای ماشین‌دارها دیگر گران و گران‌ترشدن گاه و بیگاه لوازم یدکی خبر تازه‌ای نیست و به آن عادت کرده‌اند، تاکسی‌‌سوارها هم با افزایش کرایه‌ها و گلایه راننده‌ها، از این گرانی باخبر می‌شوند اما موضوع فقط افزایش قیمت نیست و بلای قطعات تقلبی و فیک نیز سر بار نابسامانی در بازار لوازم یدکی و قطعات مصرفی خودرو شده است. به‌نحوی که نایب‌رئیس انجمن قطعه‌سازان کشور، تاکید می‌کند که بیشتر قطعات مربوط به بدنه خودرو‌ی موجود در بازار لوازم یدکی فیک است و تامین قطعه قابل‌اعتماد، استاندارد و باکیفیت، قیمت را تا حد زیادی به حاشیه می‌برد.

علاوه بر اصل یا تقلبی‌بودن قطعات یدکی و لوازم مصرفی مورد نیاز انواع خودروهای داخلی و وارداتی، قیمت این قطعات در بازار نیز به دغدغه متقاضیان خرید قطعات و انجام تعمیرات خودرو تبدیل شده است. تنوع قطعات یدکی عرضه‌شده در بازار خودرو شرایطی را رقم زده که متقاضیان خرید اینگونه قطعات، بین خرید قطعات ایرانی یا خارجی که غالبا چینی است با قیمت و کیفیت متفاوت سردرگم می‌شوند.

قطعه ایرانی بخریم یا خارجی؟
قطعات خارجی موجود در بازار لوازم یدکی کشور عمدتا از چین وارد می‌شود. البته این بازار دوران کوتاه بدون تحریم را هم به‌خاطر دارد که واردات قطعه از کشورهای اروپایی خیال مصرف‌کننده را از لحاظ ایمنی راحت کرده بود و به قول تعمیرکاران «مشتری برنمی‌گشت»، اما بازگشت تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز باعث شد فعالیت نمایندگی‌های شناخته‌شده تولیدکننده‌های اروپایی و آسیایی در ایران متوقف شود و امروز صاحبان خودرو و تعمیرکاران باید قطعات مورد نیاز خود را از میان دوگزینه ایرانی و چینی تامین کنند. محمدرضا نجفی‌منش، رئیس انجمن قطعه‌سازان  65درصد اجناس موجود در بازار قطعه را تولید شرکت‌های داخلی و 35درصد را وارداتی می‌داند. صحبت با چند تعمیرکار خودرو نشان داد برخی برندهای تولید‌کننده قطعه در ایران توانسته‌اند اعتماد مصرف‌کننده را جلب کنند. یکی از این تعمیرکاران، می‌گوید: قطعه‌سازان ایرانی تولیدات بسیار باکیفیتی دارند که از وارداتی‌های امروز بسیار قابل اعتمادتر است، اما دو مشکل عمده وجود دارد؛ یکی اینکه تولیدکننده ایرانی برای حفظ کیفیت محصولش تلاش نمی‌کند و برندی که توانسته اعتماد مصرف‌کننده را به دست آورد پس از مدتی به قول معروف از سر و ته کار زده و تولیداتش کیفیت اولیه را ندارد، اما مشکل دوم از اولی هم خطرناک‌تر است: زیرپله‌ای‌ها یا کارگاه‌های تولید قطعات تقلبی! قطعاتی که هم بخشی از 65درصد تولید داخل را تشکیل می‌دهند و هم بخشی از 35درصد واردات را. به گفته مهدی مطلب‌زاده، نایب‌رئیس انجمن قطعه‌سازان، در زمینه قطعات دارای تکنولوژی بالا که سرمایه بیشتری برای تولید نیاز دارند کمتر موارد فیک و غیراستاندارد در بازار یافت می‌شود اما در بخش قطعات مربوط به بدنه، آمار تقلب خیلی بالاست و تا 70درصد هم می‌رسد؛ قطعاتی مثل گلگیر، سپر و اقلامی از قبیل اگزوز و فیلتر که تولیدشان به سرمایه‌گذاری بالایی نیاز ندارد.

تقلبی‌ها از کجا آمدند؟
استقبال مصرف‌کننده ایرانی از محصولات باکیفیت قطعه‌سازان اروپایی در دوران پساتحریم گردش مالی بسیار خوبی را برای این شرکت‌ها ایجاد کرد. بازگشت دوباره تحریم‌ها و خروج این نمایندگی‌ها از ایران، قطعه‌سازان مطرح ایرانی را که از قبل هم مشتر‌ی و بازار خود را داشتند به تنها گزینه موجود تبدیل کرد. این فضا در مجموع باعث شد عده‌ای به این فکر بیفتند که از شرایط موجود سوءاستفاده و از بازار 30هزار میلیارد تومانی لوازم یدکی برای خود درآمدزایی کنند. کارگاه‌هایی در حاشیه شهرهای بزرگ ایجاد شد که کارشان خرید قطعات کهنه و اوراقی، تعمیر، بازسازی و رنگ‌آمیزی قطعات و سپس آماده‌سازی آنها در بسته‌بندی‌های جدید بود. این قطعات تقلبی با عنوان محصول نو، تحت برندهای مطرح ایرانی، کره‌ای، آلمانی، آمریکایی و ... سر از بازار مصرف ایران درآوردند و بی‌آنکه بدانیم بخش بزرگی از حوادث رانندگی را رقم زدند. مطلبی‌زاده بیش از 80درصد فیلترها و اگزوزهای موجود در بازار را غیراستاندارد می‌داند و می‌گوید: حدود 200فیلترساز و  50 اگزوزساز فعال داریم اما فقط تولیدات 3تا 4واحد فیلترسازی و 2تا 3واحد اگزوزسازی کیفیت دارد.

 قاچاق بهتر است یا تقلب؟!
فعالان صنعت قطعه‌سازی می‌گویند اجناسی که از مبادی غیررسمی وارد کشور می‌شد در ابتدا اصل بودند و چون برای وارداتشان عوارض گمرکی پرداخت نمی‌شد در مقایسه با وارداتی‌های رسمی قیمت ارزان‌تری داشتند. اختلاف زیاد بین قیمت نمایندگی‌های رسمی و بازار آزاد مشتریان را به سمت بازار آزاد کشاند و این استقبال، وسوسه سوءاستفاده و تقلب را ایجاد کرد. گفته می‌شود دولت عمدا و برای کنترل بازار، مبادی ورودی را باز گذاشته تا در این بخش با مشکل و کمبود مواجه نشود، اما جدا از اینکه این ادعا درست باشد یا نادرست، امروز معلوم نیست کالاهای قاچاق در چه حجمی و با چه کیفیتی وارد کشور می‌شوند. حالا دیگر نمی‌توان گفت جنسی که به شکل قاچاق وارد کشور شده، اصل است و فقط تشریفات گمرکی را نگذرانده؛ بیشتر اجناس قاچاق فاقد استاندارد و بی‌کیفیت هستند.

مشکلات مردم در آشفته بازار قطعه
از مشکلاتی که تحریم‌ها برای قرارداد با نمایندگی‌های مطرح از یک‌سو و تامین مواداولیه برای قطعه‌سازان داخلی از سوی دیگر ایجاد کرده است نمی‌توان چشم‌پوشید، اما مشکلات ریز و درشتی که در پیامد این موضوع برای مردم ایجاد شده هم چیزی نیست که بتوان از کنار آن به سادگی گذشت. گرانی و رواج لوازم یدکی تقلبی باعث شده مردم مراجعه به تعمیرگاه برای رفع عیب خودرو را تا حد امکان به تعویق بیندازند و در شرایطی که تعویض یک قطعه می‌تواند مشکل را به‌طور کامل حل کند، این تأخیر در مراجعه باعث گسترش آسیب و در مواردی صدمه به موتور می‌شود. بعد از مراجعه به تعمیرگاه هم به قطعه‌ای که روی ماشین نصب می‌شود اعتمادی نیست و با خراب‌شدن دوباره لنت، دیسک و صفحه، تسمه‌تایم و سایر قطعات تقلبی به فاصله چند روز، مشتری به تعمیرگاه «برمی‌گردد» و دوباره و چندباره باید هزینه کند. البته مشکل فقط هزینه‌کردن نیست و در بسیاری موارد قضیه به قیمت جان افراد تمام می‌شود. نایب‌رئیس انجمن قطعه‌سازان، بیشتر تصادفات و حوادث رانندگی ازجمله چپ‌شدن‌ها را ناشی از بی‌کیفیتی قطعات می‌داند و معتقد است  که نمی‌شود در همه موارد خودروساز را مقصر دانست.
 
چه باید کرد؟
 تشکیل تیم‌های قوی نظارت و بازدید از انبارها برای کنترل قطعات، راه‌حلی است که فعالان صنعت قطعه‌سازی برای پیشگیری از ورود تقلبی‌ها به بازار پیشنهاد می‌دهند. البته رئیس انجمن قطعه‌سازان کشور از تلاش برای انعقاد یک تفاهمنامه با مؤسسه استاندارد و سازمان تعزیرات هم خبر می‌دهد که براساس آن بازرسان این انجمن بتوانند در کنار ناظران این دو نهاد برای کشف موارد تخلف و تقلب وارد گود شوند. نجفی‌ منش می‌گوید که همین چند مورد کشف‌شده هم نتیجه پیگیری خود شرکت‌های قطعه‌ساز بوده‌ و دولت باید در این زمینه کار را به نهادهای مردمی واگذار کند. واردات غیررسمی از دیرباز مشکل همه بازارهای کشور ازجمله بازار لوازم یدکی بوده و کیفیت آنها هم همیشه محل تردید، اما امروز تقلبی‌ها هم اضافه شده و به نگرانی‌ مردم دامن زده‌اند. در بی‌کیفیت و خطرناک‌بودن اینها دیگر کمترین تردیدی وجود ندارد. جلوگیری از ورود این محصولات به بازار قطعه، از هر راهی که دنبال شود کمترین کاری است که می‌تواند آرامش را به مصرف‌کننده برگرداند؛ مردمی که جست‌وجو برای تهیه لوازم یدکی و قطعه باکیفیت این روزها برایشان به دغدغه بزرگی تبدیل شده است.

نبض بازار
قطعات خارجی موجود در بازار لوازم یدکی کشور عمدتا از چین وارد می‌شود. البته این بازار دوران کوتاه بدون تحریم را هم به‌خاطر دارد که واردات قطعه از کشورهای اروپایی خیال مصرف‌کننده را از لحاظ ایمنی راحت کرده بود و به قول تعمیرکاران «مشتری برنمی‌گشت»، اما بازگشت تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز باعث شد فعالیت نمایندگی‌های شناخته‌شده تولیدکننده‌های اروپایی و آسیایی در ایران متوقف شود و امروز صاحبان خودرو و تعمیرکاران باید قطعات مورد نیاز خود را از میان دو گزینه ایرانی و چینی تامین کنند

کاهش مراجعه به تعمیرگاه
 گرانی و رواج لوازم یدکی تقلبی باعث شده مردم مراجعه به تعمیرگاه برای رفع عیب خودرو را تا حد امکان به تعویق بیندازند و در شرایطی که تعویض یک قطعه می‌تواند مشکل را به‌طور کامل حل کند، این تأخیر در مراجعه باعث گسترش آسیب و در مواردی صدمه به موتور می‌شود