شکار راداری رادارگریزهای جنجالی

ساسان شادمان منفرد_روزنامه نگار

روزگاری تصور می‌شد که با ساختن هواپیماهای نظامی رادارگریز می‌توان به آسانی و برای همیشه از شر پدافندزمینی دشمن  راحت شد، اما این نکته را نباید فراموش کنیم که برای هر آفندی، حتما یک پدافند وجود داشته یا خواهد داشت. با این وصف باید بگوییم که اتفاقی افتاده که داستان رادارگریزی جنگنده F35 هم به پایان راه خود رسیده است. یک شرکت آلمانی ادعا کرده که توانسته است این هواپیمای رادارگریز را در تور رادار خود شکار کند.

ادعای یک شرکت آلمانی
شرکت هنسولت که یک پیمانکار نظامی است می‌گوید به‌وسیله رادارهایش، جنگنده F35 را در فاصله 150کیلومتری رهگیری کرده است. اگرچه این یک شاهکار محسوب می‌شود، اما نمی‌توان گفت که با چنین کاری، ارزش‌های رادارگریزی این جنگنده 92میلیون دلاری به‌طور کامل زیر سؤال رفته است اما به هر حال نشان می‌دهد که شکار آن هم غیرممکن نخواهد بود.

رادارهای فعلی چگونه کار می‌کنند
رادارهای کنونی امواج رادیویی را پخش کرده و سپس بازتاب آنها را تجزیه و تحلیل می‌کنند. این کار اجازه می‌دهد تا اپراتور رادار، اطلاعاتی مانند سرعت هواپیما یا موشک، ارتفاع و جهت را اندازه‌گیری کند. پس از آن می‌توان با داده‌های به‌دست آمده از رادار، به مقابله با هدف پرداخت؛ موشکی را به سمتش شلیک و یا از جنگنده‌ها برای سرنگونی یا فراری دادن آن استفاده کرد. بدنه هواپیماهای رادارگریز مانند جنگنده‌های آمریکایی F-35 و جنگنده‌های چینی J-20 با دقت طراحی شده‌اند تا بازده یک رادار از هواپیما را از بین ببرند و در مجموع دامنه تشخیص را برای رادارها بسیار کاهش دهند. رادارگریزها ثابت کرده‌اند که این امکان وجود دارد تا هواپیماها را از دید رادارها مخفی نگه داشت و کشورهای مختلف صدها میلیارد دلار برای مطالعه درخصوص هواپیماهای رادارگریز و ساخت آنها صرف کرده‌اند. مثلا رادارگریزی آنقدر برای ارتش آمریکا مهم شده که آنها دیگر حاضر به پرداخت پول برای ساخت جنگنده‌های معمولی نیستند.

رادار توئین‌ویس
شرکت آلمانی هنسولت یک رادار غیرفعال به نام توئین‌ویس (TwInvis) را تولید کرده است. توئین‌ویس با مطالعه انتشار الکترومغناطیسی در فضا کار می‌کند. چیزی شبیه به سیگنال‌های رادیویی، تلویزیونی، تلفن همراه، رادارهای تجاری و غیره. این سیستم می‌تواند هواپیما را که در میان این سیگنال‌های نامرئی درحال حرکت است، با بررسی و جست‌وجوی این سیگنال‌ها تشخیص دهد. دو فروند هواپیمای F35As نیروی هوایی آمریکا برای شرکت در نمایشگاه هوایی2018 برلین به آلمان آورده شده بودند. هنسولت نیز در آن نمایشگاه حضور داشت و رادارهایش را روشن کرده بود، اما آن دو جنگنده هرگز در طول نمایشگاه به پرواز درنیامدند. با این حال، این شرکت یکی از مجموعه‌های راداری خود را در دورتر از فرودگاه مستقر و جنگنده را درحال بلند شدن از روی باند در فاصله 150کیلومتری ردیابی کرد.

نمونه‌های اولیه
درحال حاضر توئین‌ویس برای هشدارهای زودهنگام به سیستم‌های پدافندی درخصوص نزدیک شدن هواپیماهای رادارگریز کارایی دارد؛ چراکه رادار توئین‌ویس به اندازه کافی پیشرفته نیست تا از آن بتوان برای هدایت موشک‌های راداری و پرتاب آن به سمت هدف استفاده کرد؛ دست‌کم فعلا چنین است. اما به‌نظر می‌رسد که در آینده، این رادارها قادر به واکنش سریع در شلیک موشک‌هایی نظیر AIM-9X خواهند بود که در آسمان به‌دنبال اگزوز موتورهای هواپیما می‌گردد و از این طریق می‌تواند هدف را رهگیری، دنبال و منهدم کند.

راهی طولانی در پیش است
شواهد نشان می‌دهد که این فناوری می‌تواند آینده درخشانی داشته باشد. چند عامل در این رادار باعث شد تا جنگنده F35 شناسایی و رهگیری شود؛ اول اینکه آنها می‌دانستند که قرار است F35 چه زمانی به پرواز درآید و قادر بودند از سیگنال‌های فرستنده ADS-B برای شناسایی هواپیما استفاده کنند. در یک جنگ واقعی، شما نمی‌دانید که هواپیماهای دشمن چه زمانی می‌آیند و فرستنده‌های ADS-B خاموش می‌شوند. موضوع دیگر برمی‌گردد به مسئله اساسی در روش بهره‌برداری از رادار. این دستگاه به سیگنال‌های فرستنده غیرنظامی برای ردیابی هواپیماهای رادارگریز متکی است. در بسیاری از نقاط جهان، به‌ویژه در آب‌های آزاد و مناطق دور افتاده در سطح زمین، سیگنال‌های زیادی برای جمع‌آوری داده‌ها وجود ندارد.

آینده‌ای روشن
توئین‌ویس می‌تواند بخشی از یک سیستم راداری باشد و به‌عنوان مکمل در کنار آن قرار بگیرد تا به شناسایی هواپیماهای رادارگریز کمک کند. این رادار فعلا تنها راداری است که توانسته جنگنده F35 را در فاصله 150کیلومتری مورد ردیابی قرار دهد. رد کردن و نادیده گرفتن این موضوع اشتباهی اساسی خواهد بود. به‌طور حتم با توسعه این رادار و بهره‌برداری از تاکتیک‌های منحصر به فرد، توئین‌ویس می‌تواند در آینده بسیار مؤثرتر باشد.

آغاز یک دوئل هیجان‌انگیز
هواپیماهای رادارگریز همچنان دور از دسترس رادارها باقی خواهند ماند. رادار این شرکت آلمانی، بدون شک هزینه‌هایی را برای مدافعان در پی خواهد داشت و آنها را مجبور می‌کند تا سیستم‌های راداری غیرفعال بسیار گران‌قیمتی را خریداری کنند. به هرحال باید بپذیریم که خیلی زمان می‌برد تا همه کشورهای جهان رادارهای غیرفعال داشته باشند. در دوئل بین رادارگریزها و رادارهای غیرفعال، توئین‌ویس تنها یک شلیک است و تا پایان این جدال، راهی بسیار طولانی باقی مانده است.



رادارگریزهای مشهور جهان
مبحث رادارگریزی در صنایع هواپیماهای نظامی جهان سوژه بسیار مهم و داغی است و کشورهای پیشرفته در این حوزه، تلاش دارند تا نمونه‌های مختلفی را به تولید انبوه برسانند. برخی جنگنده‌ها هم‌اکنون در خدمت هستند و برخی دیگر درحال تکمیل مراحل آماده‌سازی.


جنگنده شرکت لاکهید مارتین هم‌اکنون در نیروی هوایی آمریکا به‌خدمت مشغول است. آمریکایی‌ها F22 را به هیچ کشوری نفروخته‌اند تا فناوری پیشرفته‌اش همچنان محفوظ باقی بماند. حداکثر سرعت این جنگنده به 25/2ماخ، معادل 2414کیلومتر بر ساعت می‌رسد.
  سال معارفه: 2005
  شروع تولید: 1996تا 2011
  مجموع تولید: 195فروند
  قیمت: 150میلیون دلار


چینی‌ها با تکمیل جنگنده J-XX توانسته‌اند هواپیمای رادارگریز J-20 را تولید کرده و به‌خدمت نیروی هوایی خود در‌آورند. آمریکایی‌ها ادعا کرده‌اند که چینی‌ها با هک کردن سیستم‌های آمریکا، بخشی از اطلاعات مربوط به جنگنده F35 را برای تولید J-20 دزدیده‌اند. سرعت این جنگنده چینی به بیش از 2ماخ می‌رسد.
  سال معارفه: 2017
  شروع تولید: 2009 تاکنون
  مجموع تولید: 28فروند
  قیمت: 100تا 120میلیون دلار


این جنگنده در مراحل نهایی آزمایش‌های خود قرار دارد و 
به‌زودی شاهد حضور آن در نیروی هوایی روسیه خواهیم بود. سوخوی57 دنباله جنگنده‌های موفق میگ29 و سوخوی27 است. سرعت این هواپیما 2ماخ، معادل 2هزار و 120کیلومتر بر ساعت است.
  سال معارفه: 2019 (برنامه‌ریزی شده)
  شروع تولید: 2009تاکنون
  مجموع تولید: 10فروند
  قیمت: 42میلیون دلار


پس از J-20 که جنگنده‌ای موفق بوده است، چینی‌ها پروژه‌های دیگری را نیز در راه دارند که یکی از آنها FC-31 ، ساخت شرکت شنیانگ است. این هواپیما نیز به‌زودی مراحل آزمایش نهایی خود را به پایان خواهد برد. حداکثر سرعت FC-31، 8/1ماخ، معادل 2هزار و 200کیلومتر بر ساعت است.
  سال معارفه: 2019 (احتمالا)
  شروع تولید: نامشخص
  مجموع تولید: 2فروند
  قیمت: 70میلیون دلار 


شرکت میکویان روسیه هم در کنار شرکت هواپیماسازی سوخو برنامه‌هایی برای تولید یک جنگنده رادارگریز دارد. این هواپیمای نظامی میگ41 نام دارد و هم‌اکنون مراحل تحقیق خود را سپری می‌کند. شرکت سازنده اعلام کرده که نخستین پرواز میگ‌41 به بعد از سال2025 موکول شده است. طرح‌های اولیه نشان می‌دهد که در آینده با یک شکاری بمب‌افکن عجیب و غریب روبه‌رو خواهیم بود.


در فهرست رادارگریزهای جهان نام یک جنگنده ایرانی هم به چشم می‌خورد؛ شفق. مهندسان هسا برای ساخت و تولید نخستین جنگنده رادارگریز ایرانی تلاش‌های بسیاری انجام داده‌اند. شفق، هواپیمایی نظامی است که در سال2017 میلادی نخستین پرواز خود را انجام داده است. این جنگنده درحال حاضر مراحل آزمایشی را سپری می‌کند. پنها‌ن‌کار ایرانی قاهر 313 هم دیگر جنگنده ایرانی در حال توسعه است.