بازگشت شلتوک‌ها به مزارع فارس

تن تشنه زمین در خطه فارس آب ندارد و در شرایطی که از تامین مصرف آشامیدنی اهالی و شهروندان ناتوان است، کشت برنج با شدت بیشتری در سال جاری در استان رواج یافته است. 

به گزارش ایرنا، طی سال‌های اخیر همواره نام فارس در کنار اصفهان، کرمان، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان در فهرست استان‌هایی که در معرض خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار دارند دیده می‌شود اما با این وجود اهالی این خطه دست از سر شلتوک کاری و کشت محصولات پر آب‌بر برنمی دارند. 

بارش‌های مقطعی ابتدای سال جاری عاملی برای فراموشی خشکسالی ۱۰ ساله زمین در بین عموم مردم دیار فارس شد و در حالی که به گفته کارشناسان این بارش‌ها تاثیر چندانی در بهبود شرایط کم آبی نداشته اما بسیاری از اراضی این خطه زیر کشت شلتوک رفت. 

امسال در فصل شلتوک‌کاری که معمولا از نیمه خرداد به مدت یک‌ماه آغاز می‌شود، تکاپو و رقابتی در بین کشاورزان استان فارس برای کشت برنج و برداشت زودتر از موعد گندم و تبدیل گندمزارها به شلتوک کاری در گرفت. حتی کشاورزانی که در سالیان اخیر این پیشه را رها کرده و به کسب و کاری دیگر مشغول شده بودند نیز در سال جاری به سمت کشت محصول پر آب‌بر برنج روی آوردند و در این فصل زندگی نه در شهرها بلکه در مزارع کشت برنج جریان داشت. 

از اواخر بهار ۹۸ مرد و زن، پیر و جوان در بسیاری از مناطق استان فارس از جمله شهرستان فیروزآباد، شیراز، مرودشت، ممسنی، کامفیروز، رستم و... به شلتوک کاری روی آوردند و هر زمین مسطحی را که امکان کشت برنج داشت غرق آب کردند و به کشت برنج اختصاص دادند. 

درست زمانی که اهالی بسیاری از شهرها و روستاهای استان فارس و همچنین ساکنین کلانشهر شیراز با دو میلیون نفر جمعیت در تابستان جاری با مشکل کم ‌آبی و جیره بندی این مایه حیات دست به گریبان بودند، آب از بالادست این کلانشهر و از سرچشمه سد درودزن که تامین کننده آب آشامیدنی شیراز و مرودشت است به سمت آبیاری هزاران هکتار شالیزار برنج در منطقه کامفیروز مرودشت هدایت می‌شد. 


روند صعود یکباره کشت برنج 

در سال‌های اخیر به واسطه خشکسالی‌های پیاپی اقدامات ویژه‌ای برای کاهش سطح زیرکشت برنج در تمام استان‌های کشور بجز گیلان و مازندران در دستور کار دولت قرار گرفته است.

 اقداماتی که در سال گذشته به کاهش شلتوک کاری در فارس نیز منجر شده بود اما اینگونه که از شواهد و اظهارات متولیان امر پیدا است در سال جاری همه چیز به یکباره به فراموشی سپرده شده و برنجکاری افزایشی چشمگیر داشته است، مسأله‌ای که برخی مسولان و کارشناسان، گرانی قیمت برنج و رهاسازی آب سدها را عامل اصلی آن می‌دانند. 

براساس آمار رسمی، کاشت برنج در سال‌های ۹۱ و ۹۲ در استان فارس در گستره‌ای به وسعت ۴۰ هزار هکتار از اراضی این استان رواج داشته اما در سال ۹۶ و متأثر از خشکسالی، این محصول تنها در حدود ۲۸ هزار هکتار از اراضی استان کاشته شد. 

این رقم در سال ۹۷ به حدود ۱۸ هزار هکتار کاهش یافت و برنامه ریزی‌های سازمان‌های متولی در این استان حاکی از تداوم این شرایط در سال جاری نیز داشت اما به یکباره بارندگی‌های ابتدای سال ۹۸ و مهمتر از آن رهاسازی آب سدهای فارس و جاری بودن آب در رودخانه‌های این استان شلتوک کاران را ترغیب به کشت این محصول پر آب بر کرده است. 


کشت مشروط برنج

بیشترین کشت برنج در استان فارس در مناطق کامفیروز شهرستان مرودشت، بیضا در شهرستان سپیدان، شهرستان‌های ممسنی و رستم، فیروزآباد و بخش سیمکان شهرستان جهرم صورت می‌گیرد.

 بر اساس مصوبه ۹ آبان ۹۷ هیأت وزیران کاشت شلتوک به غیر از استان‌های گیلان و مازندران تابع محدودیت‌هایی است و موضوع و ملاک کاهش سطح زیر کاشت برنج است که بر اساس این مصوبه، در خارج از استان‌های گیلان و مازندران، خشکه کاری برنج مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور توسط متقاضی و یا تحویل حجمی و استفاده از حداکثر ۷ هزار مترمکعب آب در هکتار طی یک دوره کشت است. 

بر این اساس کشت برنج به جز گیلان و مازندران مشروط به آبیاری تحت فشار و نصب کنتور می‌شود و شالی کاران سایر استان‌ها با شرایط خاص مجاز به این کار خواهند بود، اینکه این موضوع چقدر در استان فارس رعایت می‌شود قطعاً هنوز به نقطه ایده آل نرسیده‌ است. 

هیأت وزیران در جلسه نهم آبان به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرد تا نسبت به معرفی کشت‌های جایگزین برنج در خارج از استان‌های گیلان و مازندران اقدام کند و با فعالیت‌های ترویجی و اعطای کمک‌های فنی و اعتباری، حمایت‌های لازم را به عمل آورد.

 همچنین ارائه هرگونه حمایت و خدمات مرتبط با کشت برنج اعم از یارانه، نهاده‌های تولید، خرید توافقی، بیمه، تسهیلات، احداث و توسعه کارخانه شالی کوبی صرفاً در استان‌های گیلان و مازندران مجاز خواهد بود. 
وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت نیز مکلف شدند کمک‌های فنی و اعتباری و تسهیلاتی لازم را برای تغییر خطوط تولیدی کارخانه‌های فعال شالی کوبی در غیر از استان‌های مازندران، گیلان و مناطق مشروط مندرج در تبصره‌ها ارائه کنند. 


تصورات درباره پایان خشکسالی

سال جاری یکی از پربارش‌ترین سال‌های آبی کشور بود به نحوی که سیل‌های زیادی در بخش‌های مختلف کشور از جمله استان فارس جاری شد به گونه‌ای که به گمان برخی پایان خشکسالی چندین‌ساله را نوید می‌داد اما اغلب کارشناسان و متخصصین امر نظری مغایر با دید مردم داشتند. یکی از این افراد پرویز کردوانی، جغرافی‌دان و فعال محیط زیست است که در این باره گفته که ایران همچنان در شرایط خشکسالی و کم‌آبی قرار دارد و بارش‌های اخیر هم اتفاقی رخ داده است. 


۸۵ درصد از جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی انباشته هستند

رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ۲۲شهریورماه ۹۸ مساحت و جمعیت تحت تاثیر خشکسالی را طی یک دهه و یک سال گذشته اعلام و تأکید کرد که بیش از ۸۵ درصد جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی بلندمدت و انباشته قرار دارد، که قریب به اتفاق مناطق استان فارس نیز شامل این خشکسالی است. 

صادق ضیاییان نیز اتمام دوره خشکسالی را رد می‌کند و می‌گوید که به طور کلی پیش‌بینی میزان بارش برای کل کشور در دهه‌های آینده روندی کاهشی است ولی ممکن است در این روند چند سال هم ترسالی داشته باشیم، اما در مجموع تعداد سال‌های خشکسال بیشتر است، شاید اصلاً ۲ یا ۳ سال ترسالی پی‌درپی را ببینیم ولی بعد از آن وارد یک دوره چندساله خشکسالی شویم.  مردم بسیاری از شهرها و روستاهای استان فارس و خصوصا اهالی کلانشهر شیراز در تابستان امسال با قطعی مداوم آب بصورت روزانه مواجه بودند اما با این وجود بسیاری از اراضی این استان و در اطراف شیراز زیر کشت برنج رفته است. 


کشت برنج باید کاهش می‌یافت

معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع انسانی استاندار فارس گفت: ابلاغیه‌ها و اقدامات زیادی از سوی کمیته ملی سازگاری با کم آبی در خصوص کاهش سطح زیر کشت محصولات پر آب‌بر خصوصا برنج در سال جاری و در فارس ابلاغ شده تا تولید این محصول به حداقل برسد. 

«یدالله رحمانی» افزود: کشت برنج تنها در چند استان شمالی کشور دارای مجوز است و در سایر نقاط کشور از جمله جنوب ایران و استان فارس ممنوع اعلام و قرار شده در برنامه زمان بندی سطح زیر کشت این محصول پر آب بر کاهش یابد تا کاملا کشت آن برچیده شود. 
رحمانی ادامه داد: زمانی که ترسالی پیش می‌آید مردم سیاست‌های موجود در این باره را عمل نمی‌کنند و آنچه در واقع کشت می‌شود بیش از آنی است که در سیاست‌های کشور آورده شده است. 


افزایش به جای کاهش

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان فارس بیان کرد: براساس سنجش اطلاعاتی که در پی‌عکس‌های هوایی و در روزهای اخیر صورت گرفته، حدود ۲۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان فارس در سال جاری به کشت برنج اختصاص یافته است. 

براساس صحبت‌های این مسئول، کشت برنج در اراضی استان فارس به نسبت سال گذشته که حدود ۱۸ هزار هکتار بوده بیش از ۴۰ درصد افزایش داشته است. 
«احمد دهقان» گفت: براساس آیین نامه‌های دولت و برنامه ریزی‌ها انجام شده مقرر شده بود که در سال جاری ۲۵ تا ۳۰ درصد از سطح زیرکشت برنج به نسبت سال گذشته کاهش یابد که نه تنها این مسئله محقق نشد بلکه افزایش چشمگیری هم در این خصوص رخ داده است. 

وی ادامه داد: وضعیت آب در کامفیروز نسبت به سال قبل بهتر است اما مشکلات ناشی از خشکسالی هنوز در این منطقه وجود دارد اما ۳۵ میلیون متر مکعب رها سازی آب از سد ملاصدرا برای کشاورزان و شلتوک کاران این محدوده تخصیص داده شده ولی در مجموع در این منطقه کماکان مشکل کمبود آب وجود دارد. 

وی حدود ۸۰ درصد آبیاری کشت برنج در منطقه درودزن را به واسطه استفاده از آب چاه عنوان و اظهار کرد: افزایش قیمت برنج در سال جاری بر افزایش سطح زیرکشت این محصول در فارس نیز تاثیرگذار بوده است. دهقان اظهارکرد: سال گذشته هیچ‌گونه رهاسازی آبی از سد ملاصدرا برای کشت برنج در منطقه کامفیروز انجام نشد و همین مساله روی کاهش سطح زیرکشت این محصول تأثیر گذاشت و کاهش چشمگیری در این باره صورت گرفت. 

وی در ادامه سخنان خود عدم توجه به کشت جایگزین برنج در منطقه کامفیروز را از سوی سازمان جهاد کشاورزی نادرست عنوان کرد و گفت: طی چند ماه گذشته اغلب کشاورزان منطقه کامفیروز اقدام به کشت گندم کردند و عملکرد و برداشت این محصول در کامفیروز نیز خوب بوده و کشاورزان کامفیروزی حدود 8 تن گندم در هر هکتار برداشت می‌کنند اما در فصل شلتوک کاری امسال بسیاری از کشاورزان این منطقه به دلیل رهاسازی آب سد و افزایش قیمت برنج اقدام به برداشت زودهنگام گندم و جایگزین کردن آن با کشت برنج کرده‌اند. 

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان فارس با بیان اینکه در سال جاری به دلیل خنکی هوا برداشت گندم نسبت به سال گذشته حدود دو هفته با تأخیر انجام شد، گفت: این تأخیر بوجود آمده در کشت گندم باعث شد که کشاورزان برای جایگزین کردن کشت برنج، برداشت زودهنگام گندم را انجام دهند.