هنر احیا شده گره چینی در مرکزی

یک دهه از احیای هنر سنتی گره چینی در استان مرکزی می‌گذرد و باتوجه به ضرورت ترویج معماری ایرانی و ایجاد اشتغال، نیاز است که باتقویت جنبه‌های کاربردی این هنر زمینه ماندگاری آن فراهم شود.

به گزارش مهر، گره چینی یکی از هنرهای ارزشمند در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود و پیشینه آن متعلق به دوره سلجوقی و صفوی است. دامنه این هنر بسیار گسترده و وسیع است، به نحوی که در بناهای گوناگون مذهبی، کاخ‌ها و سراهای بزرگ، جلوه‌های این هنر سنتی به چشم می‌خورد و ظرافت آن در پنجره‌ها و درهای چوبی، توأم با به کاربردن شیشه‌های رنگی بسیار کوچک نمایان می‌شود.

در آثار گره چینی از طرح‌های هندسی مانند مثلث و لوزی استفاده می‌شود که در همگی آنها قطعات چوب، سنگ، آجر، کاشی یا آینه به اشکالی هندسی برش داده می‌شود. هنر گره چینی علاوه بر معماری، در اغلب هنر‌های دستی و سنتی ایران مانند سنگ‌تراشی، درودگری، منبت‌کاری و... مشاهده می‌شود و از جنبه کاربردی نیز برخوردار است.

در استان مرکزی هنرمندان بسیاری در این رشته مشغول به فعالیت هستند، البته این هنر چون در گذشته از کارایی لازم برخوردار بوده، مدتی منسوخ شده بود و دوباره چند سالی است که در استان احیا شده است.

رونق رشته‌های مختلف صنایع دستی در توسعه اقتصادی و اشتغال هر کشوری موثر است. از طرفی نباید از توجه به رشته‌های سنتی غافل بود. رشته‌های احیا شده‌ای مانند گره چینی زمانی مهجور مانده بود و اکنون از جایگاه نسبی خوبی برخوردار است. باید توجه داشت که با تأمین مواد اولیه این هنر-صنعت و صادرات آن به خارج از مرزها، می‌توان ارزآوری را برای کشور و استان به همراه آورد.

برای احیا و رونق این هنر در زمینه حفظ یک هنر سنتی و دستی و همچنین اشتغال و درآمدزایی، بیش از گذشته نیاز است از آن حمایت شود تا فروش این محصولات در بازار و مجموعه‌های نمایشگاهی صنایع دستی با رونق و استقبال بیشتری همراه باشد.


نیاز به سرمایه اولیه 

یک استاد هنر گره چینی استان مرکزی درباره نحوه فعالیت خود در این حوزه اظهار کرد: ۳۰ سال قبل یک کارگاه نجاری تأسیس کردم و کارهای عمومی خراطی و نجاری انجام می‌دادم. با توجه به این‌که هنر گره چینی در استان منسوخ شده بود، در سال ۸۲ برای احیای این هنر اقدام کردم. کم کم آثار متنوعی را در این حوزه ساختم و فعالیت من تاکنون به قوت خود باقی است.

«محمد علی نوری» بیان کرد: گره چینی بر اساس هندسه چیدمان کارهای چوبی است که شامل زاویه‌های مختلف از قبیل صفر درجه، 5/2 درجه و... است. همچنین هنر گره چینی شامل سبک‌های ایرانی، عربی و ترکی است و هر کدام خود شامل چند نوع هستند.

این هنرمند استان اظهار کرد: هر استان و شهری از چوب بومی منطقه خود به عنوان مصالح گره چینی استفاده می‌کند. به طور مثال در شهرهایی نظیر اصفهان، کاشان و یزد بیشتر از چوب چنار استفاده می‌کنند و در استان مرکزی استفاده از چوب گردو کاربردی‌تر است.
قیمت تمام‌شده محصولات گره چینی بالاست و بخشی از مردم توانایی خرید آثار آن را ندارند. از سوی دیگر هنوز هم آن طور که باید این هنر بین مردم جا نیفتاده است.

نوری عنوان کرد: در گذشته گره چینی در امامزاده‌ها و اماکنی از این قبیل کاربرد بیشتری داشته است، اما امروزه استفاده کاربردی‌تری پیدا کرده، به طوری که با معماری جدید تلفیق پیدا کرده است و با هم کاربردی‌تر می‌شوند.

وی گفت: گره چینی را به خاطر عشقی که به این هنر دارم انجام می‌دهم و در واقع درآمد چندانی از آن ندارم و تولید بسیاری از آثار را با هزینه شخصی خود انجام می‌دهم. همچنین تاکنون به 100 نفر در کارگاه‌های مختلف آموزش داده‌ام.

استاد هنر گره چینی استان اظهار کرد: قیمت تمام‌شده محصولات گره چینی بالاست و بخشی از مردم توانایی خرید آثار آن را ندارند. از سوی دیگر هنوز هم آن طور که باید این هنر بین مردم جا نیفتاده است.

نوری بیان کرد: اگر آثار گره چینی را با معماری امروز تلفیق کنیم، می‌توان علاوه بر رونق‌بخشی به این هنر، حتی زمینه صادرات محصولات آن را فراهم آورد. البته نسبت به چند سال قبل، وضعیت هنر احیاشده گره چینی در استان مرکزی بهبود یافته است، اما باید حمایت بیشتری صورت پذیرد.

وی اضافه کرد: اگر فردی بدون کسب مهارت لازم و برای تأمین هزینه زندگی یا تأسیس کارگاه به این رشته ورود پیدا کند، این هنر را به او پیشنهاد نمی‌دهم. زیرا فرد در وهله اول باید از توان مالی مناسب برخوردار باشد و از طرفی کار با دستگاه‌های گره چینی و چوب دشوار است.


آمادگی برای آموزش هنر گره چینی 

مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان مرکزی اظهار کرد: گره چینی از جمله هنرهای سنتی ارزشمندی است که در برهه‌ای نه فقط در استان، بلکه در سایر استان‌های کشور مغفول واقع شده و روبه فراموشی بوده است. با این حال، در سال‌های اخیر با توجه به بعد زیبایی و اصالت بخشی به فضاهای مذهبی و اقامتی، مورد توجه قرار گرفته است.

«علیرضا ایزدی» افزود: اداره کل میراث فرهنگی با مشارکت هنرمندان گره چینی در صورتی که ادارات کل فنی و حرفه‌ای و زندان‌ها فضای مناسب آموزش را فراهم سازند، از آمادگی برای ارائه آموزش‌های لازم این هنر برخوردار است.

وی گفت: مجموعه اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی با توجه به وجود اساتید اهل فن رشته هنری گره چینی در استان، چند سالی است که با هدف احیای این هنر و ایجاد اشتغال، در بحث آموزش هنر سنتی گره چینی ورود پیدا کرده است.

ایزدی اظهار کرد: همچنین اداره کل میراث فرهنگی با مشارکت هنرمندان فعال این حوزه در صورتی که اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای و اداره کل زندان‌ها فضای مناسب آموزش این رشته را برای افراد متقاضی فراهم سازند، از آمادگی برای ارائه آموزش‌های لازم در رابطه با هنر گره چینی برخوردار است تا زمینه اشتغال و درآمدزایی برای جوانان جویای کار، علاقه‌مندان به هنر و سایر اقشار فراهم شود.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بیان کرد: همچنین هنرمندان این رشته می‌توانند برای رونق بیشتر در کسب و کار خود، از تسهیلات اشتغال کم‌بهره استفاده کنند که این نیز زمینه‌ای برای رونق بیشتر این هنر و اشتغال در این حوزه است.

به نظر می‌رسد تاکنون به زیبایی ظاهری آثار هنری گره چینی و جنبه تزئینی آن توجه شده، در حالی که باید این هنر با شرایط روز تلفیق پیدا کند و تولید شود و به عنوان مثال در معماری منازل به کار گرفته شود. هنر گره چینی علاوه بر ایجاد اشتغال در داخل، با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم می‌تواند یک ظرفیت منحصر به فرد صادراتی باشد که این موضوع نیازمند توجه و حمایت مسئولان از این هنر است.


کاربردی شدن گره چینی در معماری 

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی گفت: هنر گره چینی در استان مرکزی از پیشینه عمیقی برخوردار است و بقعه امامزادگان سهل بن علی(ع)، ۷۲ تن ساروق و سید اسحاق(ع) ساوه، از جمله بناهایی هستند که در ساخت ضریح و بخشی از در و پنجره‌های آنها، جلوه‌های هنر گره چینی مشاهده می‌شود. «قاسم کاظمی» ادامه داد: خانه تاریخی بهادری در روستای اسفندان، خانه‌های روستای تاریخی وفس در کمیجان و همچنین در شهر تاریخی نراق، زیباترین نمونه‌های آثار گره چینی وجود دارد. این رشته هنری سال‌ها منسوخ شده بود و سال ۸۷ با کمک هنرمندانی که با چوب و این هنر آشنایی داشتند این رشته را در استان احیا کردیم و پس از گذشت یک دهه، ۱۵ هنرمند در 4 کارگاه موجود در شهر اراک در این رشته فعالیت می‌کنند.

وی اظهار کرد: امروز از این هنر در بخش تزئینات در معماری هم استفاده می‌شود و جنبه کاربردی آن در آپارتمان‌ها، ویترین‌های مغازه‌ها، میز و مبلمان و... است و مردم هم توانسته‌اند با این هنر سنتی ارتباط برقرار کنند.

کاظمی گفت: به گره چینی نباید فقط به لحاظ تزئینی نگاه کرد، بلکه باید به صورت کاربردی مورد استفاده مردم باشد، چراکه مهم‌ترین کارکرد گره چینی کاربردی بودن آن در زندگی امروز است.

وی افزود: استفاده از بسته‌های حمایتی و تسهیلات بانکی می‌تواند به هنرمندان و ایجاد اشتغال در این زمینه کمک کند و بحث فروش محصولات آنها باید با حمایت بخش دولتی و مردم صورت پذیرد