التیام زخم حاشیه شهر

 حاشیه‌نشینی در کلان‌شهر سه‌ونیم میلیون نفری مشهد به دلیل موقعیت ویژه آن، حساسیت بیشتری دارد، به طوری که اقدام جهادی و عزم همه مدیران شهری، استانی و ملی برای التیام این زخم جزم شده است. به گزارش ایرنا، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که در پی رشد سریع شهرنشینی بدون توجه به شاخص‌های لازم برای رشد پایدار شهری سر برآورد؛ این پدیده در ایران از سال ۱۳۰۰ شمسی و در پی افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها ظهور کرد و از سال ۱۳۳۴ پررنگ‌تر شد و جمعیت مهاجر که از نظر اقتصادی توان زندگی در شهرها را نداشتند، در خارج از محدوده‌های شهری به زندگی آلونکی و زاغه‌نشینی روی آوردند. 

بر اساس آمار در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیون ایرانی در 3 هزار منطقه حاشیه‌نشین سکونت دارند؛ سکونتی که همواره با معضلات و آسیب‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و فرهنگی همراه بوده و اینک به چالش جدی برای دولت‌ها و حاکمیت‌های محلی تبدیل شده و دست‌اندرکاران امر برای جلوگیری از گسترش این پدیده در تلاش هستند. طبق آمار رسمی، مشهد در کنار زاهدان، کرج، کرمانشاه و شیراز در صدر شهرهای دارای جمعیت زیاد حاشیه‌نشین در کشور قرار دارد. حدود یک‌سوم از جمعیت کلان‌شهر سه‌ونیم میلیون نفری مشهد در ۶۶ پهنه حاشیه شهر سکونت دارند. دولت تدبیر و امید، مدیریت شهری و شورای پنجم شهر مشهد نیز طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به حاشیه شهر مشهد داشته و با شعار توسعه متوازن اتفاقات خوبی در این مناطق رقم خورده، اما هنوز تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله بسیار است. 


لزوم همکاری همه نهادها

استاندار خراسان رضوی در این زمینه گفت: طی سال‌های گذشته به‌رغم هزینه‌های فراوان برای ایجاد امکانات و زیرساخت‌ها در روستاها، بسیاری از خانوارهای روستایی به حاشیه شهرها مهاجرت کردند، به طوری که امروز بر اساس اعلام معاون وزیر راه و شهرسازی، بیش از ۲۵ میلیون نفر در کشور پیرامون شهرها سکونت دارند. «علیرضا رزم‌حسینی» بی‌توجهی به اقتصاد خانوار روستایی را عامل تشدید مهاجرت به حاشیه شهرها دانست و افزود: باید رویه نادرست گذشته را اصلاح کرد و برای معکوس شدن روند مهاجرت از روستا به شهر، از ظرفیت شرکت‌های توسعه‌گرا در راستای توانمندسازی مردم روستاها بهره گرفت.

در حال حاضر ۸۰ درصد درآمد کشاورزی کشور متعلق به ۲۰ درصد افراد جامعه است و کشاورزان زحمتکش به دلیل نبود بسترهای کسب و کار در روستاها، به حاشیه شهرها مهاجرت کرده‌اند. وی الگوی مثلث توسعه اقتصادی و فرهنگی در استان را از طرح‌های کارآمد و مهم برای توانمندسازی مردم روستا دانست و گفت: به دنبال بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های توانمند اقتصادی در مسیر تحقق این مهم هستیم و تاکنون گام‌های ارزشمندی نیز در این راستا برداشته شده است. استاندار خراسان رضوی افزود: برای کنترل حاشیه‌نشینی باید موضوع اقتصاد خانوار روستایی و بازآفرینی شهری با هم دنبال شود تا در آینده بافت ناکارآمد دیگری پیرامون بافت‌های موجود ایجاد نشود. 

وی گفت: محوریت بازآفرینی سکونتگاه‌های غیررسمی مشهد بر عهده مدیریت شهری است. شهرداری مشهد به عنوان معین اقتصاد مقاومتی این شهرستان، مسئولیت توسعه محلی و راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری در محلات حاشیه شهر را عهده‌دار است و دیگر دستگاه‌ها باید با مدیریت شهری در مسیر تحقق اهداف ترسیم‌شده مشارکت کنند. 


طرح نجات

استاندار خراسان رضوی ادامه داد: ساماندهی حاشیه شهر مشهد همواره از دغدغه‌ها و ماموریت‌های اساسی در استان بوده است و از آنجا که مواد مخدر و اعتیاد نیز در راس آسیب‌های اجتماعی قرار دارند، از این رو طرح نجات به عنوان طرح ماندگار، پایدار و مستمر با کاربردهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی تهیه و وظیفه هر دستگاه هم در آن مشخص شده است. وی با بیان این‌که 8 دفتر تسهیلگری نیز در محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی زیر پوشش «طرح‌ نجات و مشهد، شهر بدون معتاد» قرار گرفته‌اند، اظهار کرد: 3 هزار نفر جامعه آماری هدف طرح نجات هستند و ستاد مبارزه با مواد مخدر و مسئولان اجرایی نیز برای عملیاتی شدن این طرح باید اقدامات شایسته‌ای انجام دهند. 

وی گفت: این طرح حداکثر تا مهر امسال اجرا می‌شود و اداره کل امور اجتماعی استانداری نیز به عنوان مدیر اجرایی طرح نجات، دفتری در حاشیه شهر مستقر خواهد کرد تا به صورت حضوری و میدانی کار دنبال شود. رزم‌حسینی به برنامه‌ریزی‌ها برای کاهش آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه اعتیاد در حاشیه شهر مشهد اشاره کرد و افزود: به دلیل اهمیت کاهش آسیب‌ها در سکونتگاه‌های غیررسمی، یکی از مهم‌ترین اقدامات شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر کمک به اجرای پروژه نجات است که در آینده نزدیک آغاز خواهد شد. در اجرای طرح نجات که به منظور کاهش آسیب‌های اجتماعی اجرایی می‌شود، برای اولین بار یکی از دفاتر مدیران کل استانداری در این مناطق ایجاد خواهد شد تا این پروژه به نحو مطلوب مدیریت شود. 


تغییر چهره مناطق کم‌برخوردار

رئیس شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این باره گفت: توسعه عدالت‌محور از اولویت‌های شورای پنجم و مدیریت شهری است و هم‌اکنون شاهد تغییر چهره مناطق کم‌برخوردار در این کلان‌شهر هستیم. «محمدرضا حیدری» افزود: با توجه به اهمیت موضوع ساماندهی حاشیه شهر و مناطق کم‌برخوردار از ابتدای فعالیت شورای پنجم، کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار در شورا شکل گرفت و اقدامات مختلف توسط این کمیسیون پیگیری شد. وی اظهار کرد: پیگیری تشکیل سازمان بازآفرینی فضاهای شهری، پیگیری تشکیل جلسات ستاد بازآفرینی شهرستان و طرح مسائل حاشیه شهر در این ستاد از جمله این اقدامات است. 

وی گفت: آسفالت و تاسیس سرویس‌های بهداشتی در مدارس حاشیه شهر، پیگیری برش بودجه‌ای محدوده و محلات هدف و حریم شهر مشهد به منظور هدفمند کردن هزینه‌ها در حاشیه شهر و پیگیری رفع موانع اختصاص اراضی ۵۰ هکتاری زکریا به منظور ساماندهی اراضی پرخطر واقع‌شده در حاشیه شهر از دیگر اقدامات پیگیری‌شده طی ۲ سال گذشته بوده است. حیدری افزود: شیب اجرای پروژه‌های عمرانی و زیرساختی نیز به سوی مناطق کم‌برخوردار است،

به طوری که در سال جاری در محدوده شهید رجایی و شهید باهنر مشهد، حدود ۶ میلیارد تومان پروژه عمرانی عملیاتی و افتتاح شده و بازگشایی بلوار شهید بسکابادی به شهرک طرق نیز دیگر اقدامی است که اخیرا شاهد آن بوده‌ایم. آسفالت ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار مترمربع از معابر شهر مشهد که ۵۰ درصد آن در مناطق کم‌برخوردار است، از دیگر اقدامات در این زمینه است. وی گفت: روند مبتنی بر تناسب و توسعه متوازن و عدالت‌‌محور مناطق پیرامونی و کم‌‌برخوردار مشهد در مدیریت شهری با قوت ادامه خواهد یافت و مدیریت شهری و شورای شهر و شهردار با قوت و جدیت بر آرمان‌ها و شعارهایی که داده‌اند، ایستاده‌‌اند.


مکث

تسریع در اجرای پروژه‌های بنیادین 

رئیس کمیسیون مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این باره گفت: ریزدانگی، تراکم جمعیت و کمبود سرانه، مردم ساکن پهنه‌های هشت‌گانه حاشیه شهر مشهد را به‌شدت آزار داده است. حاشیه شهر مشهد یک‌شبه شکل نگرفته که بتوان مشکلات و معضلات آن را در مدت کوتاه برطرف کرد و این مهم نیازمند عزم همگانی است. «رمضانعلی فیضی» افزود: توسعه متوازن و عدالت‌محور از رویکردهای شورای پنجم و مدیریت شهری است و باید بکوشیم در فرصت باقیمانده از زمان خدمت، ساخت پروژه‌های بنیادین و محرک توسعه در حاشیه شهر نظیر طرح‌‌های بازآفرینی، توسعه شبکه فاضلاب تا روستاهای حریم مشهد، ایجاد راه دسترسی به جمعه‌بازار و حل مشکل ترافیکی را تسریع بخشیم. استانداری خراسان رضوی، آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد باید برای تحقق توسعه عدالت‌محور در مناطق کم‌برخوردار دست به دست هم دهند تا نتیجه مطلوب حاصل شود. 

وی گفت: بهبود شرایط ‌زیست و ارتقای کیفیت کالبدی و محیط در پهنه‌های سکونتگاه‌های غیررسمی از طریق پیگیری حل معضلات محدوده و محلات حاشیه شهر و بافت‌های فرسوده از رویکردهای کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخودار این شوراست که با جدیت دنبال می‌شود. فیضی افزود: برای جلوگیری از پیشروی حاشیه شهر، سیاست پیشگیرانه اتخاذ کرده‌ایم و طرح ساماندهی و مدیریت اراضی بزرگ‌مقیاس این مناطق را برای پیشرفت ساخت‌وسازهای استاندارد و جلوگیری از ایجاد منازل غیراستاندارد ناپایدار و ارتباط مستقیم با مناطق سیزده‌گانه در دستور کار قرار دادیم.

پیگیری درج پروژه‌های حمایتی برای محلات کم‌برخودار در برنامه عملیاتی شهرداری در قالب ۷۲ مگاپروژه، پیگیری حل مشکلات منازل مسکونی ساخته‌شده در گود‌های کوره‌پزخانه‌های قدیم از جمله گود محمدعلی فخار، پیگیری حل مشکل دفع آب‌های سطحی و فاضلاب در حاشیه شهر، پیگیری ساخت منازل مسکونی بادوام در حاشیه شهر و پیگیری تهیه آلبوم شناسنامه محدوده و محلات حاشیه شهر از دیگر اقدامات این کمیسیون طی ۲ سال گذشته بوده است. وی گفت: روکش آسفالت معابر سطح شهر با اولویت حاشیه شهر، اولویت‌بندی ایجاد فضای سبز در محلات کم‌برخوردار حاشیه شهر، پیگیری تعریف پروژه‌های پیشگام و الگوی توسعه در محدوده و محلات هدف بازآفرینی، راه‌اندازی گرمخانه برای افراد فاقد سرپناه و کارتن‌خواب در حاشیه شهر، تخصیص اتوبوس زیارتی در محلات کم‌برخوردار طی آخر هفته و پیگیری ایجاد فضای گفتمان یا خانه‌محله در مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار از دیگر اقدامات است. 

فیضی افزود: همچنین برای ثبات در رشد کالبدی سکونتگاه‌ها و جلوگیری از افزایش تعداد هسته‌های اسکان غیررسمی در حاشیه شهر، اقداماتی نظیر پیگیری طرح احیا، ساماندهی و طراحی بستر و حریم رودپارک کشف در بستر رودخانه کشف‌رود به منظور جلوگیری از ساخت واحدهای مسکونی در این بستر، پیگیری تسریع در اجرای پروژه کمربند سبز شمالی، پیگیری طرح راهبردی عملیاتی حریم کلان‌شهر مشهد و سند پهنه‌بندی حریم کلان‌شهر مشهد، جلوگیری از ریزدانه شدن اراضی بزرگ‌مقیاس در پیرامون شهر از طریق تصویب لایحه ساماندهی اراضی واقع در محدوده حاشیه شهر و پیگیری آن و پیگیری نظارت شهرداری در حریم شهر مشهد و همکاری با روستاهای واقع در حریم از طریق تشکیل کمیته صیانت و مدیریت هماهنگ حریم صورت گرفته است. وی اظهار کرد: توسعه پایدار، متوازن و عدالت‌محور یکی از مهم‌‌ترین برنامه‌هاست، لذا باید همه اجزای این کلان‌شهر متوازن، پایدار و عدالت‌محور رشد کند و هرگونه خدمتی که ارائه می‌شود باید در همه مناطق صورت گیرد.