نقش متفاوت، حس تفاوت

زهرا رستگارمقدم/روزنامه‌نگار

سال‌هاست در مدارس دخترانه ابتدایی ایران با آمار فزاینده چاقی و اضافه وزن روبه‌رو هستیم. این در حالی است که معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش می‌گوید که چاقی دختران دانش‌آموز متوقف شده و 3/0 درصد چاقی پسران دانش‌آموز هم کاهش یافته است. مهرزاد حمیدی معتقد است که حفظ سلامت و امنیت دانش‌آموزان خط قرمز آموزش و پرورش به‌حساب می‌آید. با این‌حال او گزارش می‌کند که 13میلیون نفر در ایران چاق هستند و نخستین راه درمان چاقی تغییر سبک زندگی و تغذیه است. آمار دو دهه گذشته نشان می‌دهد که تعداد کودکان چاق 2 برابر گذشته شده و اضافه وزن نوجوانان 3برابر پیش است. اما در این میان آموزش و پرورش چه سهمی در روند رو به رشد چاقی ایفا می‌کند و چه برنامه‌هایی برای کاهش آن دارد؟ اصلا چگونه می‌توان از جسم و روان دانش‌آموزان مراقبت کرد؟

آموزش خالی از بار منفی
برنامه‌ریزی هفتگی، راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموز و والدین، توجه مثبت و مطلوب، تشویق به فعالیت بدنی، ایجاد حس مسئولیت نسبت به وزن، سپردن نقش‌های رهبری به دانش‌آموز چاق و... می‌تواند آموزش‌هایی باشد که در کاهش چاقی یا تغییر سبک زندگی مؤثر واقع می‌شود. گاهی معلم‌های ورزش و تربیتی با ایجاد حس مسئولیت‌پذیری و راه‌های خودمراقبتی سعی می‌کنند روند خودتخریبی را در دانش‌آموز کاهش دهند. این معلم‌ها تلاش می‌کنند آداب، رفتار یا گفتار خاصی در موضوع سلامت و وزن، اقدام موقت و دائم به فعالیت بدنی و پیشگیری از اضافه وزن با تأکید بر عادت‌های خوردن براساس نشانه‌هایی چون تأکید و تکرار کلمات و عبارات و حرکات که فاقد بار معنایی منفی نسبت به مسئله چاقی شاگردان‌شان توجه کنند. این درست است که بعضی از معلم‌ها چاقی را در دسته ناتوانایی‌ها قرار می‌دهند، اما عده‌ای این تفکیک را به رسمیت نشناخته و معتقدند باید نقش متفاوت به دانش‌آموز داد، نه احساس متفاوت.

آموزش و پرورش و تلاش‌هایش
فاطمه رنجبر -کارشناس و پژوهشگر- براساس پژوهشی که در پایان دهه80 درباره چاقی دانش‌آموزان انجام داده به این نتیجه رسیده که با ایجاد انگیزه و تحرک و ورزش‌های سبک مثل طناب‌زنی، لی‌لی و پرش در ساعاتی از روز و تغییر خوراک بچه‌ها پس از 5ماه به نتایج مطلوبی دست پیدا کرده است. نبود شرایط و فضای مناسب در خانه و بی‌تحرکی در مدرسه رشد دانش‌آموزان را گلخانه‌ای کرده. کمبود غذاهای حاوی کلیسم در دانش‌آموزان دختر، باعث شکستگی دست و پای آنان می‌شود. از طرف دیگر بازی‌های رایانه‌ای برای دانش‌آموزان، به‌خصوص در دوره ابتدایی بزرگ‌ترین معضلی است که علاوه بر بی‌تحرکی، مشکلات خلقی و روحی ایجاد می‌کند. پیش از این در دوره‌ای آموزش و پرورش زنگ‌های ورزش را از 2 ساعت به 3 ساعت افزایش داد، اما عملا به‌علت آلودگی هوا و نبود امکانات ورزشی مدارس این طرح بی‌فایده شد. از این‌رو بعضی متخصصان الگوهای درست خوردن مثل «مای پلیت» (یا بشقاب من) را پیشنهاد کردند. هرچند آموزش و پرورش نیز برنامه‌هایی چون المپیادهای ورزشی درون مدرسه‌ای، اجرای طرح حیاط پویا در دوره ابتدایی و راه‌اندازی کانون‌های ورزشی را به‌عنوان مکمل درس تربیت بدنی برای جبران فعالیت حرکتی و پویایی دانش‌آموزان درنظر گرفت اما هنوز این مشکل به کلی رفع نشده است.