رادیولوژی؛ ضرورت یا منفعت؟

باران پورکاظم| قزوین ـ خبرنگار:


قدم اول برای درمان، تشخیص درست بیماری است. امری که به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی ساده‌تر و دقیق‌تر شده است. با این حال پیشرفت تکنولوژی 2 چهره دارد و مانند تیغ دو لبه عمل می‌کند یعنی از یک سو می‌تواند کار پزشک را آسان کند و باعث تشخیص بهتر شود و از سوی دیگر برای بیمار عوارضی در پی داشته باشد. ارجاع بی‌مورد به مراکز تصویربرداری، نظارت ضعیف و کمبود نیروی رادیولوژیست از مشکلاتی است که در این بخش مشاهده می‌شود. 


گلایه بیماران

سینا 28 ساله که به دلیل سردرد به یکی از مراکز تصویربرداری پزشکی مراجعه کرده است به همشهری گفت: با تب و سردرد به پزشک مراجعه کردم و پزشک در کمال ناباوری دستور انجام ام‌آر‌آی داد و زمانی که علت را جویا شدم جواب قانع‌کننده‌ای دریافت نکردم. 

مهرانه غیاثی که برای گرفتن عکس از شکم کودک 9 ساله‌اش به این مرکز مراجعه کرده است، با گلایه از این‌که در یک شب مجبور به 2 بار عکس‌برداری شده است از روند تشخیص غلط برخی پزشکان در مراکز درمانی استان به شدت انتقاد کرد. 

وی افزود: هر پزشکی می‌داند این اشعه چقدر می‌تواند خطرناک باشد ولی پزشکان به جای تشخیص‌های بالینی، بیماران را به دم دست‌ترین نوع تشخیص که عکس‌برداری است، ارجاع می‌دهند. در صورت چند بار بیماری در طول سال این روش تشخیص بیماری می‌تواند برای افراد مخاطرات بسیاری ایجاد کند. 


استفاده زیاد از دستگاه

به گفته شیما مومنی، روماتولوژیست، ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن روش‌های پیشرفته‌ای است که فقط باید در صورت نتیجه نگرفتن روش‌های تشخیصی و درمانی معمول برای بیمار تجویز شود در حالی که تعداد این دستگاه‌ها در کشور ما حداقل 8 تا 10 برابر بیشتر از بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیاست. وی بیان کرد: هرچند بعضی از متخصصان برای این‌که خیال بیمار را راحت کنند او را به مراکز تصویربرداری ارجاع می‌دهند، اما گاهی هم با این مراکز روابط مالی دارند. 

این روماتولوژیست ادامه داد: بیش از 90 درصد ام‌آر‌آی‌هایی که به‌ ویژه برای دیسک کمر تجویز می‌شود بی‌مورد است، چون با معاینه و مشاهده علائم بالینی بیمار می‌توان بیماری را تشخیص داد و فقط زمانی که پزشک تصمیم می‌گیرد بیمار را جراحی کند، باید نتیجه ام‌آرآی را ببیند.

متاسفانه می‌بینیم در سال‌های اخیر پزشکان وقت کمتری برای معاینه بیماران می‌گذارند در حالی که براساس اصول علمی پزشکی، پزشک باید برای معاینه بیمار وقت بگذارد و بعد از معاینه اگر نیازی به خدمات پاراکلینیکی بود، بیمار را به این مراکز ارائه خدمات پاراکلینیکی بفرستد. 


فرهنگ استفاده از پرتو

یک کارشناس رادیولوژی در خصوص مشکلات این حوزه گفت: کار رادیولوژی مبتنی بر کاربرد اشعه است و این اشعه همان‌قدر که برای کار ما مفید است و تشخیص 60 درصد از بیماری‌ها را ممکن می‌سازد، می‌تواند به مقدار زیادی آسیب‌رسان نیز باشد.

عکس‌برداری با پرتو یکی از راه‌های تشخیص بیماری است که به عقیده من در حال حاضر حدود 80 درصد از عکس‌برداری‌های ما چه در سی‌تی‌اسکن و چه در رادیولوژی بی‌مورد انجام می‌شود. حتی گاهی می‌بینیم که بیمار برای اطمینان از وضعیت سلامت خود از پزشک درخواست عکس‌برداری می‌کند که این یک روند کاملا غلط و نگران‌کننده است.

سمیرا بخشی‌فرد ادامه داد: با وجود این‌که بعضی از افراد خود درخواست عکس‌برداری دارند، اما بسیاری از پزشکان نیز برای مسائل ساده و قابل تشخیص دستور عکس‌برداری می‌دهند. با این‌که یک پرتوکار باید درنهایت تسلیم خواسته پزشک شود، اما بعضی از همکاران ما سعی می‌کنند به بیمار آگاهی بدهند که انجام این آزمایش‌ها نیز خالی از آسیب نیست. با همه اینها باید گفت فرهنگ استفاده از پرتو بین بیماران و پزشکان وجود ندارد و به جز کتاب‌های تخصصی این رشته هیچ نهادی درباره اشعه ایکس اطلاع‌رسانی نمی‌کند. 


ترس از استیضاح

این کارشناس رادیولوژی اظهار کرد: همچنین یکی دیگر از مشکلات ما ناآگاهی برخی از پزشکان درباره چگونگی عکس‌برداری است یعنی اگر پزشک دقیقا بداند چه‌چیزی از یک گرافی می‌خواهد، کارشناس نیز می‌تواند به این تشخیص برسد که تصویر را از چه نمایی بگیرد که کمترین دُز پرتو به بیمار برسد و تشخیص بهتری انجام شود. به دلیل این‌که بعضی از بیماری‌ها به طور کاملا اتفاقی از روی همین تصویربرداری‌ها تشخیص داده می‌شود بعضی از پزشکان فقط به تشخیص خود تکیه نمی‌کنند و سعی می‌کنند پرتوبرداری را نیز که ضرورتی ندارد تجویز کنند. 

بخشی‌فرد افزود: در کشورهای دیگر برای انجام گرافی کمیسیون پزشکی تشکیل می‌شود و آنها سعی می‌کنند تا جای ممکن از این روش تشخیصی کمتر استفاده کنند. یکی از عواملی که پزشکان را مجبور به درخواست انجام آزمایش‌های غیرضروری می‌کند ترس از استیضاح در پزشکی قانونی است تا اگر اتفاقی برای بیمار افتاد پزشک بتواند بگوید اقدامات لازم را انجام داده است. در واقع باید گفت پزشک نیز با یک سری محدودیت‌ها در حوزه کاری خود مواجه است. 


نگاه مادی به بخش رادیولوژی

این رادیولوژیست گفت: امروزه نگاه کسانی که وارد این رشته می‌شوند یا به طریقی با این رشته در ارتباط هستند مادی است. واگذاری این بخش‌ها به گروه‌های خصوصی نیز این نگاه را پررنگ‌تر می‌کند. داشتن نگاه مادی به این حوزه آسیب‌های جدی را در پی دارد در حالی که این بخش برای درآمدزایی نیست و نباید به آن صرفا به عنوان منبع درآمد نگاه کرد.

وی توضیح داد: در این بین افرادی نیز هستند که کمترین سررشته‌ای از این کار ندارند اما در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند و با خرید چند دستگاه‌ ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن با بعضی از پزشکان قرارداد می‌بندند و بیماران را مدام در معرض تشعشع قرار می‌دهند یا حتی بعضی از پزشکان آزمایش‌های بیمار را هرچند اگر جدید هم باشد قبول نمی‌کنند و بیمار را به مراکزی می‌فرستند که خودشان معرفی می‌کنند. 


نظارت ضعیف 

این پرتوکار خاطرنشان کرد: با وجود این‌که تمام مراکز رادیولوژی زیر نظر معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی قرار دارند، نظارت بر این بخش بسیار ضعیف است یا اگر تخلفی گزارش شود به آن رسیدگی نمی‌شود.

برای مثال طبق قانون انجام عکس‌برداری با اشعه باید توسط پزشک، کاردان یا کارشناس رادیولوژی انجام شود اما در درمانگاه‌های دندان‌پزشکی استان این کار را منشی یا دستیار پزشک انجام می‌دهد. همچنین شاهدیم متخصصان زنان نیز بدون گذراندن دوره و دریافت مدرک از دستگاه‌های سونوگرافی در داخل مطب خود استفاده می‌کنند که خلاف قانون است. 


کلاس‌های آموزشی

این کارشناس رادیولوژی گفت: علم رادیولوژی پیچیده‌تر از این است که با گذراندن چند ماه دوره آموزشی بتوان به درستی وارد آن شد، اما پیشنهاد می‌دهم دانشگاه علوم پزشکی و معاونت درمان برای دانشجویان رشته پزشکی و پزشکانی که سالیان درازی است طبابت می‌کنند درخصوص اشعه و خطرات آن دوره‌های آموزشی برگزار کنند تا از این طریق آگاهی پزشکان در این زمینه بالا برود.

مسلما برگزاری این گونه جلسات می‌تواند موثر باشد، اما مساله این است که کمتر پزشکی برای این موارد وقت می‌گذارد. با مراجعه به بیمارستان‌ها متوجه می‌شوید در کلاس‌های آموزشی که برای همه پرسنل برگزار می‌شود، پزشکان حضور کمرنگی دارند. 


کمبود نیروی متخصص 

رئیس انجمن علوم پرتونگاری کشور بیان کرد: یکی از عمده‌ترین مشکلات حوزه تصویر‌برداری این است که در سال جاری در برخی از واحدهای تصویربرداری شهر قزوین افرادی که مدرک تحصیلی دانشگاهی ندارند مشغول به کار شده‌اند. حتی در دانشکده دندان‌پزشکی قزوین نیز برخی اوقات شاهد به‌کارگیری نیروهای غیرمتخصص در بخش عکس‌برداری بوده‌ایم که این خود تهدیدی برای سلامت مردم است. با وجود پیگیری‌های ما تاکنون با این تخلفات برخوردی نشده است. 

به گفته مرتضی افراه، سونوگرافی دولتی در قزوین فقط در مرکز سهند ارائه می‌شود و سایر مراکز دولتی خدمات سونوگرافی ندارند. به دلیل این‌که تعداد متخصصان رادیولوژی کم است این مراکز فقط می‌تواند گزارش عکس‌های بیماران بستری را بدهد و این برای استان یک معضل است. مرکز سهند نیز از دانشجویان با مهر پزشکان متخصص استفاده می‌کند. اگر ما به اندازه کافی پزشک متخصص در این حوزه داشتیم، همه مراکز می‌توانستند سونوگرافی داشته باشند یا جواب عکس‌ها زودتر آماده شود. 


کمبود بعضی از داروها 

رئیس انجمن علوم پرتونگاری کشور گفت: بعد از تحریم‌ها با کمبود شدید داروهای خوراکی سی‌تی‌اسکن مواجه شده‌ایم. بیماران باید زمان طولانی را برای پیدا کردن داروهای خوراکی مانند مگلومین صرف کنند و چون پیدا نمی‌شود مجبور می‌شوند هزینه بیشتری برای داروی تزریقی بدهند که سخت‌تر نیز هست.

به همین دلیل ایجاب می‌کند که پزشکان به تجویز خود توجه بیشتری داشته باشند و تا می‌توانند تشخیص را بر پایه معاینات بالینی بگذارند. متاسفانه پزشکان بسیار به پاراکلینیک‌ها وابسته شده‌اند. از سوی دیگر عکس‌برداری فقط یک بار شامل پوشش بیمه است و اگر پزشک دیگری آزمایش جدید از بیمار بخواهد فرد باید این کار را آزاد انجام بدهد. 


تصاویر پزشکی روی سی‌دی

رئیس انجمن علوم پرتونگاری کشور گفت: با توجه به حذف شدن فیلم (کلیشه) در اکثر کشورهای جهان و این‌که تامین کلیشه برای مراکز تصویربرداری بسیار مشکل‌ساز شده است، تصاویر پزشکی روی سی‌دی ذخیره می‌شوند. متاسفانه اکثریت پزشکان استان قزوین به دلیل زمانبر بودن مشاهده تصاویر از روی سی‌دی، حاضر به پذیرش بیمارانی که تصاویر پزشکی‌شان روی سی دی ذخیره شده است، نیستند و همین باعث بروز معضل بزرگی برای بیماران شده است.

مرتضی افراه بیان کرد: استفاده از کلیشه برای مراکز دولتی بسیار گران تمام می‌شود و بیمارستان‌های ما نیز از سی‌دی استفاده می‌کنند بنابراین ما از پزشکان انتظار داریم سی‌دی را قبول کنند و فقط برای گرفتن کلیشه بیمار را راهی مراکز خصوصی نکنند.