جای خالی 921 هزار همکلاسی

سیده زهرا عباسی/ خبرنگار

بر اساس اعلام وزارت آموزش ‌و پرورش و معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۱۴۱ هزار کودک ۶ تا ۱۱ ساله از تحصیل بازمانده‌اند؛ ۱۴۱ هزار کودکی که اغلب ساکن استان‌های سیستان ‌و بلوچستان، تهران، خراسان‌ رضوی، خوزستان، فارس، آذربایجان‌ غربی و کرمان هستند.
طبق آمار اعلام‌شده، در سال جاری 34 هزار و 89 نفر در سیستان‌ و بلوچستان، 22 هزار و 531 نفر در استان تهران، 13 هزار و 55 نفر در خراسان‌ رضوی، 11 هزار و 429 نفر در خوزستان، 6739 نفر در فارس، 6543 در آذربایجان‌ غربی و 5863 نفر در کرمان جزو‌ آمار بازماندگان از تحصیل قرار گرفته‌اند. معلولیت، فقر مالی، مشکلات فرهنگی و دوری از مدرسه مهم‌ترین دلایل برای ترک تحصیل در میان بازماندگان از تحصیل سال‌های قبل ذکر شده است؛ دلایلی که کمابیش در همه استان‌ها یکسان است.

مشق فقر در سیستان ‌و بلوچستان 
با وجود این‌که معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مهم‌ترین دلیل بازماندگی ‌از تحصیل را طبق خوداظهاری خانواده‌ها، معلولیت عنوان می‌کند، اما در سیستان‌ و بلوچستان همچنان فقر حرف اول را می‌زند. فقر و محرومیت به‌ویژه در شهرستان‌های جنوبی و مرزی این استان 34 هزار و 89 نفر در گروه سنی 6 تا 11 سال و بیش از 60 هزار نفر در گروه 12 تا 17 سال را از مدرسه دور نگه داشته است.
مدیر کل آموزش و پرورش سیستان ‌و بلوچستان هم با تایید این آمار از جمعیت بیش از 100 هزار نفری کودکان و نوجوانان دور از مدرسه در استان خبر می‌دهد و به همشهری می‌گوید: این آمار مربوط به افراد شناسایی شده است که نام آنها در فهرست ما قرار دارد. از این تعداد حدود 61 هزار نفر امسال جذب می‌شوند.
حمیدرضا رخشانی با بیان این‌که سال گذشته هم حدود 60 هزار نفر از بازماندگان از تحصیل جذب مدارس شدند، می‌افزاید: متاسفانه شاهد ثابت ماندن عدد بازماندگی از تحصیل هستیم به طوری که هر سال تعداد مشخصی به بازماندگان اضافه می‌شود و به همین دلیل این آمار ثابت می‌ماند.
او مهم‌ترین دلایل بازماندگی از تحصیل یا ترک مدرسه در میان دانش‌آموزان سیستان ‌و بلوچستان را مشکلات مالی خانواده‌ها، بدسرپرستی و بدون سرپرست بودن عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: کارهای زیادی برای کاهش مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و فرهنگ‌سازی صورت گرفته. حتی روحانیون اهل سنت و تشیع درباره ازدواج زودهنگام بسیار صحبت کردند، اما هنوز این مشکلات رفع نشده است.

 چرخ فقر با دوری از مدرسه می‌چرخد
گرچه بازماندگی از تحصیل بیش از هر چیز مولود فقر است، اما به اعتقاد کارشناسان، خود زمینه‌ساز چرخه‌ای باطل و تولید فقر در آینده خواهد بود؛ اتفاقی که در اغلب مناطق محروم تکرار می‌شود. نرخ آموزش و مطالعه با میزان زایش خشونت و آسیب‌های اجتماعی رابطه معکوس دارد و به همین دلیل بازماندگی از تحصیل به عنوان یک آسیب اجتماعی مهم مورد توجه قرار گرفته است.  سرپرست آموزش و پرورش خوزستان هم این نکته را تایید می‌کند. مهدی رفیعی حتی در میان شهرستان‌های استان هم این آمار را بیشتر متوجه شهرستان‌های محروم می‌داند و به همشهری می‌گوید: جمعیت بازمانده از تحصیل این استان شامل 11 هزار و 429 نفر در مقطع ابتدایی، 8945 نفر در دوره اول متوسطه و 6513 نفر در دوره دوم متوسطه است.
وی ضمن اشاره به طرح شناسایی دانش‌آموزان با کمک آموزش و پرورش و ان‌.‌جی.اوها از برنامه‌ریزی برای پیشگیری از بازماندگی از تحصیل می‌گوید و توضیح می‌دهد:‌ به اعتقاد ما باید شرایط دانش‌آموزان به صورت مداوم رصد شود تا هر زمان مشکلی پیش آمد به او کمک کنیم نه این‌که وقتی از مدرسه رفت.  به همین دلیل امسال برنامه‌ریزی ما این است که نقش آموزشگاه‌ها را تقویت کنیم و از همه مدیران خواسته‌ایم شرایط خانوادگی، مالی، سواد والدین، جمعیت خانواده و شغل آنها را رصد کنند تا به صورت ویژه روی مناطق، مدارس و دانش‌آموزان لازم‌التوجه تمرکز کنیم. سرپرست آموزش و پرورش خوزستان همچنین از توجه به توان خیران برای بازگرداندن کودکان به مدرسه می‌گوید و می‌افزاید: امسال با کمک استانداری 1250 نفر از دانش‌آموزان مناطق محروم بورس تحصیلی شدند تا مشکل مالی مانعی برای تحصیلشان نباشد. رفیعی از طرح‌های مشترک برای رفع آسیب‌های اجتماعی با بهزیستی و مراکز مشاوره، انجمن اولیا و مربیان، استانداری و سایر نهادهای مرتبط خبر می‌دهد تا شاهد کاهش آمار بازماندگان از تحصیل در این استان باشیم. 

حمایت بدون اعتبار 
هرچند در همه استان‌ها طرح‌های مختلفی برای بازگرداندن بازماندگان از تحصیل در دست اجراست، اما اغلب اداره‌های آموزش و پروش تاکید می‌کنند اعتبار مجزایی برای این کار ندارند. رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش هم البته این موضوع را پیش‌تر در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام و درخواست کرده بود بودجه‌های سرگردان سایر سازمان‌ها در اختیار آموزش و پرورش قرار گیرد. مدیر کل آموزش و پرورش آذربایجان‌ غربی این موضوع را در استان خود تاثیرگذار می‌داند و به همشهری می‌گوید: امسال اعتبار خاصی برای جذب بازماندگان از تحصیل در نظر گرفته نشده و همه هزینه‌­ها از سوی مدارس و منابع داخلی آموزش و پرورش تأمین شده است.
ابراهیم محمدی بیشترین بازمانده از تحصیل را مربوط به شهرستان‌های چالدران، خوی، ماکو، سردشت، سلماس و پیرانشهر می‌داند و می‌افزاید: آخرین آمار بازماندگان از تحصیل در استان 21 هزار و 396 نفر شامل 6874 نفر در مقطع ابتدایی و 14 هزار و 522 نفر در مقطع متوسطه اول و دوم است. از این تعداد 3120 پسر و 3754 دختر در مقطع ابتدایی و 6995 دختر و 7547 پسر در گروه متوسطه اول و دوم هستند. خوشبختانه امسال 3432 بازمانده از تحصیل جذب و به چرخه آموزش و پرورش بازگردانده شده‌اند.
وی با بیان این‌که آمار بازماندگان از تحصیل نسبت به سال گذشته 2 درصد کاهش نشان می‌دهد،‌ اظهار می‌کند: کلاس‌های چند پایه اول، طرح تدبیر و تعالی (برنامه­‌ریزی برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان)، توانمندسازی حرفه‌­ای معلمان، برنامه ویژه مدرسه، طرح تکالیف مهارت‌محور، کانون‌های اصلاحی - ترمیمی برای دانش‌آموزان نیازمند به تقویت بنیه علمی در طول تابستان در دوره ابتدایی و متوسطه از برنامه‌هایی است که برای ماندگاری دانش‌آموزان در مدرسه اجرا می­‌شود. همچنین این دانش‌آموزان از سوی مدارس حمایت مالی می‌­شوند.

راه سخت تا کلاس درس 
معلولیت و فقر و محرومیت گرچه مهم‌ترین دلایل بازماندگی از تحصیل یا ترک مدرسه هستند، اما دوری از مدرسه هم نکته‌ای است که اغلب استان‌های مرزی و پهناور را دچار مشکل کرده است. کرمان با وسعت بسیار زیاد نسبت به جمعیت یکی از استان‌هایی است که نه فقط در زمینه آموزش بلکه در بسیاری از شاخص‌های توسعه به همین دلیل از قافله عقب مانده است. اغلب مناطق محروم کرمان روستاهای دورافتاده در جنوب این استان هستند که کودکانشان یا مدرسه ندارند یا نزدیک‌ترین مدرسه به آنها فاصله بسیار زیادی با محل زندگی‌شان دارد.  این نکته‌ای است که مدیر کل آموزش و پرورش کرمان هم بر آن مهر تایید می‌زند و به همشهری می‌گوید: ضعف بنیه فرهنگی و اقتصادی خانواده‌ها ، پراکندگی جغرافیایی و صعب‌العبور بودن راه‌ها ومناطق روستایی وعشایری، وجود کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست، جذب زودهنگام برخی از دانش‌آموزان به بازار کار به‌ویژه در مناطق جنوبی، بیماری صعب‌العلاج کودکان و ازدواج زودهنگام دختران از مهم‌ترین دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان این استان است.   احمد اسکندری آمار بازماندگان از تحصیل را در دوره ابتدایی 6605 نفر شامل 3027 دختر و 3578 پسر و در دوره متوسطه 3109 نفر شامل 1498 دختر و 1651 پسر می‌داند و می‌افزاید: در دوره ابتدایی شهرستان‌های جیرفت، کرمان شامل (چترود، راین، شهداد، گلباف، ماهان و نواحی یک و دو)، رودبار جنوب، قلعه‌گنج، ریگان، عنبرآباد، بم و کهنوج و در دوره متوسطه شهرستان‌های جیرفت، قلعه‌گنج، کهنوج، ریگان، رفسنجان، نرماشیر، منوجان، عنبرآباد، فهرج، ریگان، زرند، چترود و مناطق عشایری بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل را دارند. 
وی ‌ ادامه می‌دهد: دوره آموزشی برای دختران بازمانده از تحصیل، پیگیری قرار دادن مناطق جنوب و شرق کشور در طرح کتب رایگان، تشکیل مدارس شیفتی در مناطق دورافتاده، جست‌وجوی خانه به خانه در مناطق روستایی، اجرای طرح توسعه پیش‌دبستانی به‌ویژه در مناطق محروم، تخصیص 170 نفر راهبر آموزشی، درخواست انجمن حمایت از زندانیان برای ثبت‌نام فرزندان زندانیان و ارسال اسامی به صورت محرمانه،  توسعه مدارس شبانه‌روزی برای جذب کودکان طبقه‌های کم‌درآمد از اقدامات صورت‌گرفته برای جذب و ماندگاری دانش‌آموزان در مدرسه است. 

جای خالی مددکار اجتماعی در مدارس 
آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد والدین و مشکلات خانوادگی‌ هم از عواملی است که هرچند با درصد کمتر اما بر تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان تاثیر گذاشته و موجب ترک مدرسه شده است؛ اتفاقی که معمولا در کنار فقر تکرار می‌شود، اما قابل پیشگیری است. نکته‌ای که رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران که در گذشته مدیر کل دفتر امور آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم بوده است بر آن تاکید می‌کند. 
سید حسن موسوی معتقد است اگر مدارس ما مددکار اجتماعی می‌داشت، مطمئنا بسیاری از مشکلات کودکان بازمانده از تحصیل حل می‌شد و کار به ترک مدرسه نمی‌رسید. البته او همچنان امیدوار است این نقش در مدارس دیده شود و تاکید می‌کند که هنوز هم می‌توان با حضور مددکاران اجتماعی در مدارس کاری کرد که بازماندگی از تحصیل کمتر اتقاق بیفتد و حتی می‌توان در بازگشت کودکان هم از این ظرفیت استفاده کرد.  موسوی البته به تبعات بازماندگی از تحصیل و ترک مدرسه هم اشاره می‌کند و به همشهری می‌گوید: یکی از محیط‌هایی که کمک می‌کند کودکان رشد بهتری داشته باشند، محیط مدرسه است و وقتی به هر دلیلی از این فضا دور می‌شوند دچار آسیب‌های روحی و اجتماعی زیادی در آینده خواهند شد.  وی می‌افزاید: اولین اثر منفی این است که کودک از محیط سالمی به نام مدرسه دور می‌شود. دوم این‌که اگر در سن کار یعنی بالای 15 سال باشد، ممکن است در خیابان یا در کاری که با شرایط روحی و جسمی‌اش همخوانی ندارد، مشغول شود. از سوی دیگر به هر حال مدرسه نظارت حداقلی روی بچه‌ها و رفتارشان دارد و وقتی بچه در مدرسه نباشد نظارتی صورت نمی‌گیرد و اگر این کودک خانواده ناب‌سامانی هم داشته باشد این رهاشدگی بیشتر خواهد بود. 

آن‌ها نیامدند، ما برویم
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این‌که در همه دنیا مهم‌ترین استراتژی برای حمایت از کودکان آموزش به‌ویژه آموزش رسمی است، اظهار می‌کند: وقتی فرد از فرایند آموزش و محیط مدرسه خارج می‌شود، نه الزاما، اما آسیب‌پذیرتر است و به همین دلیل هم پیشنهاد ما این است که مدرسه را به جایی که بچه‌ها هستند، ببریم؛ مثلا محیط کار کودکان و حتی در خیابان یا برگزاری کلاس درس برای کودکی که فقط آخر هفته می‌تواند درس بخواند از کارهایی است که در دنیا انجام می‌شود.  رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این‌که سیستم آموزش در ایران بر خلاف کشورهای دیگر به جای آموزش‌محور بودن مدرسه‌محور است، تصریح می‌کند: ما باید سیاست‌هایمان را تغییر دهیم، زیرا اگر کودکی حتی یک ساعت آموزش ببینید بهتر از این است که کاملا رها شود.  او همچنین بهانه کمبود اعتبار را از سوی دولت نمی‌پذیرد و معتقد است اعتبار مورد نیاز برای بازگرداندن 141 هزار بازمانده از تحصیل به اندازه‌ای نیست که دولت نتواند آن را پرداخت کند. 

«اعتبار» همه چیز نیست
به صفر رسیدن آمار بازماندگی از تحصیل شاید یک رویا نباشد، اما چندان در دسترس نیست. ۱۴۱ هزار کودک ۶ تا ۱۱ ساله به عنوان بازمانده از تحصیل و 780 هزار دانش‌آموزی که در گروه سنی 12 تا 17 سال ترک تحصیل کردند نشانمان می‌دهند که با عددهای کوچکی رو‌به‌رو نیستیم. 
گرچه هر سال دانش‌آموزان زیادی به مدرسه بازمی‌گردند، اما به همان نسبت و شاید در گستره‌ای بیشتر کودکان و نوجوانانی از سیستم آموزشی جدا می‌شوند. در این شرایط همان‌طور که کارشناسان تاکید می‌کنند، تغییر سیاست‌گذاری‌ها شاید بهترین راهکار باشد. تشکیل مدارس سیار در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور، پیشگیری از ترک تحصیل با اقدامات حمایتی، تسهیل ثبت‌نام و آموزش رایگان و فراهم کردن زمینه آموزشی معلولان در همه استان‌ها بخشی از اقداماتی است که نهادهای حمایتی و وزارتخانه‌های ذی‌ربط باید به فکر آن باشند.





34 هزار و 89 نفر در سیستان‌ و بلوچستان، 22 هزار و 531 نفر در تهران، 13 هزار و 55 نفر در خراسان‌ رضوی، 11 هزار و 429 نفر در خوزستان و 6739 نفر در فارس جزو‌ آمار بازماندگان از تحصیل قرار گرفته‌اند


 معلولیت، فقر مالی، مشکلات فرهنگی از مهم‌ترین دلایل برای ترک تحصیل در میان بازماندگان از تحصیل سال‌های قبل ذکر شده که کمابیش در همه استان‌های کشوراز سوی خانواده‌ها مطرح می‌شود