جایی برای «همه»

وحید مهدوی معجز/کارشناس‌ارشد روانشناسی

شروع فرهنگ کافه‌نشینی در دنیا مقارن با کشف قهوه بود. براساس تحقیقاتی که در طول تاریخ صورت گرفته به‌نظر می‌رسد شروع دورهمی‌ها در فضایی که کافه نامیده می‌شود برای نوشیدن قهوه به قرن 16میلادی برمی‌گردد و کافه‌نشینی از کشور فرانسه، مهد فرهنگ اروپا، آغاز شد. قهوه‌خانه‌ها جایی بودند که مردم می‌آمدند تا خبر بگیرند و کار جدیدی دست و پا و تبادل نظر کنند. قهوه‌خانه در جامعه مأمن تساوی و برابری بود. در آنجا لازم نبود یک فقیر صندلی‌اش را به یک ثروتمند بدهد و تسلیم عقایدش بشود؛ در واقع قهوه‌خانه یک جور آزمایشگاه دمکراسی بود.
تاریخ کافه‌نشینی در اروپا بیش از 300سال نیست درحالی‌که فرهنگ نوشیدن قهوه در کشورهای عربی به قرن 14میلادی هم می‌رسد. در ایران نیز فرهنگ قهوه‌خانه و قهوه‌خوری از زمان سلسله صفویه شکل گرفت اما عملا برخلاف نگاه متمدنانه اروپایی، یک جامعه مردسالار را به‌خود جذب کرد و قشر خاصی از مردها برای نوشیدن قهوه، چای و کشیدن قلیان در این مکان‌ها حضور می‌یافتند. اما اوایل سال1300 با برگشتن نخستین دانشجویان بورسیه شده از اروپا در زمان پهلوی، فرهنگ کافه‌نشینی، سبک و سیاق غربی به‌خود گرفت و با تاسیس کافه نادری در تهران در سال1306 برگ جدیدی در تاریخ علوم اجتماعی ایران رقم خورد. کافه‌ها برخلاف قهوه‌خانه‌های سنتی به‌معنا و مفهوم واقعی خود شکل گرفتند. کافه در فرهنگ معین به‌معنای «همه» معنی می‌شود. چنین معنایی عملا مرزبندی‌های مردسالارانه و در انحصار عده‌ای خاص‌بودن قهوه‌خانه‌ها را از میان برد تا چنین مکان‌هایی محلی برای فرهیختگان جامعه اعم از مرد و زن باشد.

کم‌کم با گذشت زمان کافی‌شاپ‌ها با کارکردی متفاوت‌تر در کنار کافه‌ها ایجاد شدند تا پذیرای مردم و جامعه‌های کوچکی باشند که به این مکان‌ها می‌آیند. فضای کافی‌شاپ‌ها فانتزی، تجاری و دم‌دستی بود و برخلاف کافه‌ها که از گذشته مخاطب‌محور بودند، این مکان‌ها با هدف مشتری‌محور‌بودن در مکان‌های عمومی با دسترسی آسان برپا شدند و کم‌کم توسعه یافتند. بحث کافه‌داری نیز در طول این سال‌ها تغییر و تحولاتی را پشت سر گذاشت. در این محل‌های مخاطب‌محور، همه‌‌چیز کاملا تخصصی است و به نسبت موضوعاتی که در داخل این کافه‌ها غالب است مشتری‌های خاص جذبش می‌شوند. کافه‌های لوکس معمولا با طراحی‌های خاص پذیرای قشر ثروتمند جامعه هستند و نیمه لوکس‌ها خرده‌فرهنگ را در خود جای می‌دهند و این مکان‌ها عموما پاتوق هنرمندان، نویسندگان، ورزشکاران و... است. کافه‌های دانشجویی که تعدادشان نیز بسیار زیاد است پذیرای مخاطبانی از قشر تحصیل‌کرده و فرهنگی جامعه شده‌اند.