جشن سال نو تبری

اشکان جهان‌آرای | ساری-خبرنگار


در تقویم بومی مازندرانی‌ها امروز آغاز سال 1531 تبری است، به همین خاطر آنها رسوم و آیین‌هایی برای استقبال از سال نو برگزار می‌کنند. تقویم تبری شامل 12 ماه 30 روزه است که به ترتیب فردینه ما، کِرچه‌ما، هره‌ ما، تیرِ ما، مردالِ ما، شروینه ما، میرِ ما، اونهِ ما، ارکه ما، دِ ما، وهمنه ما و نوروز ما نام دارند. 5 روز باقیمانده سال نیز معمولا ابتدای سال خورشیدی با نام «پیتک» یا «پنجک» جدا از سایر ماه‌ها محاسبه می‌شد و در سال‌های کبیسه که اسفند در تقویم خورشیدی 30 روزه است، پیتک را «شیشک» می‌نامیدند.

به گفته بسیاری از پژوهشگران فرهنگ عامه، تقویم تبری برگرفته از تقویم ساسانی و بر مبنای پادشاهی قباد و حاکمیت کیوس بر تبرستان از 133 سال پیش از تقویم هجری شمسی پایه‌گذاری شده و کماکان برقرار است. عده‌ای هم بر این باورند که این تقویم می‌تواند تقویمی خراجی محسوب شود.

«علی حسن‌نژاد» کارشناس فرهنگ عامه مازندران در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که تقویم تبری تقویمی بر مبنای حاکمیت کیوس در زمان ساسانی است، گفت: به استناد معادلات مختلف خراجی بودن این تقویم مردود است. یا به عبارت بهتر این تقویم نمی‌تواند تقویمی صرفا خراجی باشد، زیرا ابتدای مرداد به جز گندم و جو محصول دیگری برای خراج دادن در مازندران وجود نداشت.


بهره‌گیری از هویت تقویم بومی

وی افزود: این تقویم به هر حال قرن‌هاست که در زندگی بومیان مناطق زیادی از شمال ایران وجود دارد و به کار گرفته می‌شود. این پیشینه باعث می‌شود ارزش و اهمیت حفظ و اشاعه آن به عنوان یکی از اجزای فرهنگی زندگی بومیان این منطقه بیشتر از ریشه‌یابی موجودیت و مبدا آن باشد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه تصریح کرد: نکته‌ای که امروز بیشتر از بحث بر سر مبدا بودن تقویم باید مورد توجه باشد، بهره‌گیری از این فرصت برای احیای بسیاری از آیین‌های متکی به تقویم تبری است که هر کدام می‌توانند جاذبه‌ای فرهنگی و اجتماعی برای گردشگران داخلی و خارجی باشند و علاوه بر آن به تقویت داشته‌های بومی ما کمک کنند.

سرپرست گروه آیینی زندگی مازندران ادامه داد: در بسیاری از کشورهای دنیا بر اساس همین داشته‌های فرهنگی و بومی که قدمتی بسیار کمتر هم دارند، جشنواره‌های فرهنگی و اجتماعی متعددی تدارک می‌بینند و با تبلیغات گسترده از همان پایه فرهنگی، در کنار معرفی فرهنگ و پیشینه خود، درآمد زیادی نصیب جامعه میزبان می‌کنند.

حسن‌نژاد اظهار کرد: امروز زمان آن است که از مناسبت‌هایی مانند سال نو تبری و جشن «فردینه‌ما شو» برای تقویت گردشگری فرهنگی استفاده کنیم. خوشبختانه آیین‌هایی مانند سال نو تبری در روستاها و به‌ ویژه ییلاقات سراسر مازندران هنوز شناخته شده هستند. طی سال‌های اخیر برنامه‌های متعددی هم برای معرفی آنها برگزار شده است. استمرار این فعالیت‌ها بر پایه اصالت و نوآوری‌هایی که خدشه‌ای به اصل آیین وارد نمی‌کنند، هم به نشاط اجتماعی کمک می‌کنند، هم گردشگران بیشتری جذب خواهند کرد و هم می‌توانند بخشی از فرهنگ گذشته را تقویت کنند.


نوروز دوم

نوروز تبری در مازندران صرفا مراسمی یک روزه نیست بلکه مانند سال نو خورشیدی از چند روز قبل برای آن تدارکاتی دیده می‌شود. 28 تیر که مصادف با 26 نوروز ماه در تقویم تبری است یکی از پیش‌جشن‌های نوروز تبری است که در آن مازندرانی‌ها با این باور که پیروزی فریدون بر ضحاک در این روز رقم خورد، همراه خانواده‌ و سایر اهالی به آرامگاه‌ها می‌روند، غذاها و شیرینی‌هایی که به مناسبت این روز آماده کرده‌اند با خود می‌برند و خیرات می‌کنند. 

حتی مرسوم است یک وعده غذایی را در کنار آرامگاه‌ها صرف می‌کنند. 26 عید ماه برای مازندرانی‌ها آماده شدن به منظور فرارسیدن سال نو است. پس از برگزاری مراسم 26 عید ماه، 6 روز فرصت می‌ماند تا سال نو تبری آغاز شود و در این 6 روز معمولا بسیاری از کارهایی که پیش از سال نو خورشیدی و نوروز ایرانی مرسوم بود را انجام می‌دهند.

تمیز کردن خانه‌ و حیاط‌، پوشیدن لباس نو، تجدید دیدار و پخت غذاهای محلی و شیرینی‌ها از رسومی است که بین مازندرانی‌ها به‌ویژه در مناطق کوهستانی برای آغاز سال نو مورد توجه قرار داشته است. چند سال است که این کارها باز هم مورد توجه قرار گرفته و سمن‌های فعال در حوزه فرهنگ بومی تلاش می‌کنند این میراث کهن و ارزشمند اجتماعی را با هدف افزایش نشاط جامعه و حفظ داشته‌های فرهنگی دوباره ترویج کنند.


نگاه نو به سال نو تبری

امسال اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران جدی‌تر از گذشته وارد عمل شده و سعی کرده تا با برگزاری 2 مراسم که امروز و فردا برگزار می‌شود، نوروز تبری را بیشتر به جامعه شهری معرفی کند. به گفته مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران به مناسبت آغاز سال نو تبری برنامه‌های مختلفی در سراسر استان تدارک دیده شده که یکی از آنها برپایی کاروان فرهنگی همراه با اجرای موسیقی و آیین‌های بومی برای گرامیداشت سال نو تبری است.

«عباس زارع» در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که یکی از وظایف اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ترویج فرهنگ‌های بومی و نشاط‌آفرینی بر اساس هویت ایرانی اسلامی است، اظهار کرد: آیین‌های بومی ما ریشه در فرهنگ ایرانی ما دارند که طی قرن‌ها با اعتقادات مذهبی ما آمیخته شده‌اند. آنچه امروز از گذشته به عنوان آیین‌های بومی به ما رسیده، اکسیری از بهترین رفتارهای اجتماعی است که به هویت فرهنگی جامعه می‌تواند کمک زیادی کند.

وی حلول سال نو تبری را فرصتی مناسب برای پاسداشت فرهنگ و سنت‌های بومی عنوان کرد و افزود: امسال تصمیم گرفته شد با تشکیل ستاد برپایی جشن سال نو تبری متشکل از تعدادی فعالان فرهنگی و پژوهشگران و افراد دغدغه‌مند در زمینه فرهنگ عامه، سال نو تبری را به صورت برجسته در بخش‌هایی از جامعه و به‌ویژه مرکز استان جشن بگیریم تا اقشار مختلف با بخشی از هویت بومی خود دوباره آشتی کنند. باور ما این است که مازندرانی‌ها در هر جایی که هستند باید زیر سایه تقویم رسمی کشور، سال نو تبری هم در خاطرشان باشد.


جشنی برای همه

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران اظهار کرد: عصر امروز از ساعت 18 تا 19 کاروان جشن سال نو تبری در ساری از میدان ابن شهرآشوب (دروازه بابل) تا بوستان ولایت ساری بخشی از آیین‌ها و موسیقی شاد محلی را برای مردم اجرا می‌کند. از همه مردم و علاقه‌مندان به فرهنگ بومی دعوت می‌کنیم که در این جشن اجتماعی و فرهنگی حضور یابند تا سال 1531 تبری را با شکوه بیشتری آغاز کنیم. 

«عباس زارع» گفت: فردا نیز از ساعت 18 در سالن زنده‌یاد سلمان هراتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران ویژه‌برنامه‌ای با حضور هنرمندان و چهره‌های فرهنگی استان به مناسبت آغاز سال نو تبری برگزار می‌شود. علاوه بر اجرای موسیقی، شعرخوانی، رونمایی از چند جلد کتاب و آلبوم موسیقی و پذیرایی با خوراکی‌های محلی نیز در این ویژه‌برنامه انجام می‌شود.