آتشی که سرد نخواهد شد

مرتضی کاردر|خبرنگار:

از همان بدو ورود عکس‌ها بازدیدکنندگان را به روزهای جنگ می‌برد. خیل رزمندگان جوان که آماده اعزام به جبهه‌اند، با پیشانی‌بندهای یا ثارالله، ‌‌الله‌اکبر، لااله‌الا‌الله، یا اباالفضل و عکس‌های امام که بر بالای پیشانی‌بندها نصب کرده‌اند. عکس‌هایی که جهانگیر رزمی، عکاس پیشکسوت دفاع‌مقدس و تنها ایرانی برنده جایزه پولیتزر آنها را گرفته است.

عکس‌های بعدی عکس‌های روزهای اشغال خرمشهر است؛ عکس‌هایی که بعضی از آنها را جهانگیر رزمی و بعضی دیگر را جاسم غضبان‌پور، عکاس خرمشهری که شماری از عکس‌های معروف دوران دفاع‌مقدس از آن اوست، به‌ثبت رسانده‌اند.

30سال از پایان جنگ گذشته، ولی آتش جنگ هنوز سرد نشده است. نمایشگاه آتش سرد گزیده‌ای است از 100عکس جنگ 9عکاس ایرانی، مهرزاد ارشدی، شهید سعید‌ جانبزرگی، محمد‌حسین حیدری، جهانگیر رزمی، جاسم غضبان‌پور، علی فریدونی، بهرام محمدی‌فرد، ساسان مویدی و عربعلی هاشمی که به انتخاب احمدرضا نوری و جاسم غضبان‌پور گرد آمده است. شماری از عکس‌های نمایشگاه نخستین‌باری است که به نمایش درمی‌آید.

عکس‌ها را یکی‌یکی رد می‌کنم. روزهای جنگ ورق می‌خورد و جلو می‌رود. هر چه جنگ پیش‌تر می‌رود، عکاسان ایرانی عکس‌های متنوع‌تری را به ثبت رسانده‌اند؛ عکاسانی که بسیاری از آنها عکاسی را با جنگ آغاز کردند و عکس‌هایشان در جنگ به بلوغ رسید.

میدان مین، عملیات رمضان

چهره‌ای آشنا مشغول تماشای عکس‌هاست؛ علی فریدونی، عکاس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در سال‌های جنگ که بسیاری از عکس‌های مشهور دوران دفاع‌مقدس از آن اوست؛ مثل عکس کارت شناسایی و لحظه شهادت که در این نمایشگاه هم بار دیگر به نمایش درآمده است. فریدونی در مقابل عکسی می‌ایستد؛ لانگ‌شاتی از میدان مین در عملیات رمضان. در جلوی عکس پیکر رزمنده شهیدی دیده می‌شود و تا دورترها پیکرهای دیگری نیز در میدان مین افتاده‌اند.

فریدونی درباره این عکس می‌گوید: «نخستین‌بار است که این عکس منتشر می‌شود. خیلی از بچه‌ها در میدان مین گیر افتادند و شهید شدند. دشت بود و هیچ خاکریزی نبود. روز که شد بچه‌ها همه قتل‌عام شدند. این عکس یکی از عجیب‌ترین عکس‌هایی است که در طول سال‌های جنگ گرفته‌ام. بچه‌های زیادی در این میدان مین تکه‌تکه شدند.» بغضش را فرومی‌خورد و ادامه می‌دهد: «یکی از صحنه‌هایی که من کربلا را در طول جنگ به چشمم دیدم، همین صحنه بود. تصویرهایی که از کربلا برای ما گفته‌اند در این لحظه برایم تداعی شد. به هر گوشه میدان که نگاه می‌کردی شهیدی افتاده بود.»

فریدونی درباره عکاسی در سال‌های جنگ می‌گوید: «ما آن زمان بیشتر از عکس‌های سیاه و سفید استفاده می‌کردیم. شاید اگر عکس‌ها رنگی بودند خیلی‌هایشان قابل نمایش نبودند.»

ساسان مؤیدی، دیگر عکاس نام‌آشنای جنگ نیز در گوشه‌ای از نمایشگاه مشغول گفت‌وگو با بازدیدکنندگان است. عکس‌های زیادی از مویدی نیز در این نمایشگاه به نمایش درآمده است.

یکی از ویژگی‌های این نمایشگاه این است که عکاسان کمترشناخته‌شده جنگ نیز در این نمایشگاه حاضرند؛ عکاسانی مثل مهرزاد ارشدی، ‌بهرام محمدی‌فر، عربعلی هاشمی و ‌محمدحسین حیدری.

اما جای خالی بعضی از عکاسان دیگر دوران دفاع‌مقدس نیز در این نمایشگاه مشهود است؛ مثل زنده‌یاد کاوه گلستان، آلفرد یعقوب‌زاده، سعید صادقی، محسن راستانی و... جاسم غضبان‌پور که گردآوری عکس‌ها را عهده‌دار بوده است درباره غیبت شماری از عکاسان جنگ در این نمایشگاه می‌گوید: «طبیعتاً هیچ نمایشگاهی نمی‌تواند نمایشگاه جامعی باشد. در این نمایشگاه هم عکس‌های عکاسانی که سلیقه‌هایشان نزدیک به هم است و می‌توانستند در کنار هم قرار بگیرند، گرد آمده است.»

از مدرسه‌ها تا اتاق فرماندهی جهان

در میان عکس‌ها پرتره‌های بسیاری از سربازان و رزمندگان ایرانی دیده می‌شود. از سربازان جوان و رزمندگان نوجوان تا پیرمردهایی که در روزهای کهنسالی و ناتوانی نیز جبهه را ترک نکرده‌اند و اسلحه بر دوش دارند.

عکس‌هایی از فرماندهان روزهای نخست و نیز ستادهای فرماندهی جنگ نیز در نمایشگاه عرضه شده است که در نوع خود جالب توجه است؛ ازجمله عکس‌هایی از شهید دکتر مصطفی چمران و عکس معروف زنده‌یاد آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در کنار دکتر حسن روحانی و عکسی دیده نشده از حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که در روز نخست نمایشگاه 5نسخه از آن به فروش رفته است.

متن‌هایی که عکس‌ها را محدود می‌کنند

برای بعضی از عکس‌ها متن‌هایی نیز نوشته شده است. متن‌ها گاه قابلیت تأویل و تفسیر عکس‌ها را محدود می‌کند و گاه بعضی از آنها قدری شعاری به‌نظر می‌رسد. جاسم غضبان‌پور درباره متن‌ها می‌گوید: «کپشن‌ها و متن‌ها کار گالری و آقای نوری بوده است. من خیلی با نوشتن متن برای عکس‌ها موافق نیستم؛ برای هیچ عکسی.»

نمایشگاه آتش سرد تصویری جامع از روزهای طولانی جنگ هشت‌ساله به نمایش می‌گذارد؛ از روزهای نخست جنگ و حمله‌های ارتش صدام به ایران، روزهای اعزام نیروها به جبهه، اشغال خرمشهر و ویرانی شهرها، روزهای پیروزی، عملیات‌های مختلف در جبهه غرب و جنوب، جنگ شهری و سنگربندی شهرها هنگام حمله‌های هوایی، پرتره‌های رزمندگان، عکس‌هایی از ستاد‌های فرماندهی جنگ و...؛ مجموعه کاملی که در حقیقت تاریخ جنگ تحمیلی به روایت عکس است. نمایشگاه آتش سرد تا بیست‌وهفتم بهمن‌ماه ادامه دارد.