چند دهه انتظار تا مرمت و احیا

پریسا امیرقاسم‌خانی/خبرنگار

طبق آمار حدود 10هزار اثر تاریخی در شهر تهران وجود دارد که بسیاری از این آثار به‌صورت ناشناخته باقی مانده‌اند و فقط حدود 350اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. از میان آثار ثبت شده تعداد قابل‌توجهی بیش از چند دهه است که برای مرمت و احیا بلاتکلیف هستند. آمار مشخصی از این آثار وجود ندارد، ولی به‌طور قطع ادامه چنین روندی نمی‌تواند سرنوشت مطلوبی را برای هویت تهران رقم بزند. اگر بخواهیم بخشی جزئی از تهران را درنظر بگیریم،  امروز فقط در خیابان لاله‌زار تهران شاهد 2 اثر تاریخی با ثبت آثار ملی هستیم که در چنین وضعیتی به‌سرمی‌برند.

بعد از 40سال تعطیلی،  امسال هم در تئاتر نصر گشوده نمی‌شود



اگر امروز از دور هم تئاتر نصر را ببینید،  می‌توانید نشانه‌های بلاتکلیفی را در آن مشاهده کنید؛ نشانه‌هایی که ناخودآگاه دلتان را می‌گریاند. تئاتر نصر به‌عنوان یکی از نخستین سالن‌های تئاتر که در تهران راه‌اندازی شد و محل حضور بسیاری از بزرگان و هنرمندان سرزمینمان بود،  بنایی تاریخی است که با وجود ثبت آثار ملی در اوایل دهه 80بیش از 40سال است در بلاتکلیفی رها شده و به‌نظر می‌رسد دیگر فرشته سفید سردر ورودی آن تاب این بلاتکلیفی را ندارد. تئاتر نصر از قبل از دهه 60با پیوستن خیابان لاله‌زار به صنوف تجاری چراغ‌برق جزو نخستین بناهای تاریخی در این خیابان بود که کاربری خود را از دست داد و به مرور تعداد مخاطب‌های آن کم شد و به تعطیلی رسید. بعدها تغییرات مدیریت شهری و مالکیت خصوصی داشتن آن باعث شد که بدون تعیین کاربری مشخص و قطعی و در نهایت مرمت و احیا رها شود تا اینکه به‌تازگی و در سال 1396به قیمت 7میلیارد تومان توسط سازمان زیباسازی شهر تهران خریداری شده است. به گفته مسئولان از سال 1396برای طراحی و مرمت تئاتر نصر مشاور گرفته شد و پاکسازی و مرمت اضطراری آن آغاز شد. بعد از مرمت اضطراری  به‌منظور بازگشایی اولیه حدود یک‌ماه در تئاتر نصر روی مردم باز بود. هم‌اکنون تا 2‌ماه آینده طرح مرمت نهایی انجام شده و سپس برای اجرا به مناقصه گذاشته می‌شود و تا سال 1399در تئاتر نصر به‌عنوان موزه تئاتر روی مردم گشوده خواهد شد.

یک‌ماه مانده تا پایان 2دهه بلاتکلیفی خانه اتحادیه




خانه اتحادیه در دوره قاجار که لاله‌زار باغ بزرگی بود،  خانه امین‌السلطان صدراعظم ناصرالدین‌شاه به شمار می‌رفت. این خانه سال 1384به ثبت آثار ملی رسید،  ولی از سال 1372تا 1394به‌علت اختلافات بین مالک و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و تعداد زیاد وراث که به بیش از 160نفر می‌رسیدند،  عملا به‌صورت بلاتکلیف رها شده بود. مالک خانه اتحادیه می‌خواست در بخشی از حیاط خانه یک ساختمان 6 طبقه تجاری بسازد تا اینکه سال 1394خانه توسط سازمان زیبا‌سازی‌ شهرداری تهران به قیمت 28میلیارد و 500میلیون تومان خریداری شد.
 به گفته مسئولان، حدود یک‌سال فقط جمع‌آوری ضایعات و نخاله‌های ساختمانی و پاکسازی بنا طول کشید. خانه اتحادیه مدت‌ها محل تجمع کارتن‌خواب‌ها و معتادها شده بود. بعد از پاکسازی کار مطالعه و مرمت و احیا آغاز شد. قرار است خانه در 2 فاز افتتاح شود؛ فاز اول آن احیا و مرمت بخش تاریخی با عنوان خانه تهران است و در فاز دوم بخش زیرزمینی یعنی موزه مشاهیر افتتاح خواهد شد. در خانه تهران تا یک ماه دیگر روی مردم گشوده می‌شود.

خانه نیما یوشیج در آغاز پروژه مرمت و احیا


نیما یوشیج خانه‌اش را سال 1327در محله دزاشیب خریداری کرد. این خانه تاریخی که بعد از مرگ نیما یوشیج مالک شخصی داشت،  سال‌ها به‌صورت ویران و مخروبه درآمد و پاتوق معتادان و کارتن‌خواب‌ها بود؛ درحالی‌که سال 1380به ثبت آثار ملی رسیده بود تا اینکه سال 1396توسط مدیریت شهری جدید  به قیمت 13میلیارد تومان خریداری شد و به‌تازگی کارهای مقدماتی برای پاکسازی و مرمت آن آغاز شده و قرار است به موزه ادبیات و شعر معاصر تبدیل شود. اینکه پروژه مرمت و احیای آن تا کی طول خواهد کشید و آیا برای انجام پروژه دستخوش تغییرات مدیریت شهری خواهد شد یا خیر؟ سؤالی است که باقی می‌ماند.


مشکلات اقتصادی بر دوش هویت تهران

وقتی از مدیران شهری درباره مرمت و احیای آثار تاریخی که سال‌ها بدون تکلیف رها شده است،  می‌پرسیم مشکلات متعددی را مطرح می‌کنند که مالکیت شخصی داشتن و تامین هزینه برای تملک و در مرحله بعد تغییرات مدیریت شهری از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود. 
هم‌اکنون فقط در خیابان لاله‌زار 16سینما و خانه‌ باارزش تاریخی مانند خانه بوشهری،  خانه پیرنیا و... وجود دارد که مدت‌ها با وجود مالکیت شخصی رها شده و برای احیا و مرمت‌شان بدون شرط تملیک،  حداقل هزینه 20میلیارد تومانی را تخمین می‌زنند؛ هزینه‌ای که در بودجه سال 98مدیریت شهری لحاظ شده است،  ولی کاملا واضح است این بودجه با وجود مشکلات اقتصادی پیش رو نمی‌تواند حتی بخش جزئی از هزینه تملک این آثار را تامین کند.