وارونگی در اجرای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش؛ تصویب اهداف دوره‌ها

علی‌اصغر کاکوجویباری
دانشیار روانشناسی دانشگاه پیام نور

سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در آذر سال1390 به تصویب نهایی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی رسید و جهت اجرا طی مراسمی از آن رونمایی شد. آن ایام، زمان اجرای سند تحول مذکور از مهر سال1390 همزمان با اجرای طرح ساماندهی زمان آموزش مرسوم به طرح تعطیلی پنجشنبه‌ها و همچنین تغییرات کتاب درس پایه اول ابتدایی، اعلام شد. به‌تدریج نظام تحصیلی 3، 3، 6  از مهر 1391، جایگزین نظام تحصیلی 4، 3، 5 شد؛ به‌نحوی که در روزهای گذشته، نخستین گروه از دانش‌آموزان نظام 3، 3، 6 با کتب درسی جدید مبتنی بر اجرای طرح تحول و برنامه درسی ملی، در کنکور سال تحصیلی (99-98) شرکت کردند. بدین مبنا، اجرای طرح تحول بنیادین نظام آموزش‌وپرورش به لحاظ تکیه بر نظام جدید 3، 3، 6 و اجرای برنامه درسی ملی در تدوین کتب درسی جدید، پایان یافته تلقی می‌شود. و اما نکته حیرت‌انگیز این است که در پایان، اعلام شده است که اهداف دوره‌های تحصیلی به تصویب شورای‌عالی آموزش ‌و پرورش رسیده و جهت اجرا با تاریخ 18/10/97، ابلاغ شده است.
در اجرای سند تحول زیر نظام برنامه درسی با نام برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران در جلسه نهایی28/6/1391 شورای‌عالی آموزش‌وپرورش به تصویب رسید. بدین‌صورت ملاحظه می‌شود که اجرای طرح تحول بنیادین آموزش‌ و پرورش از ابتدا با وارونگی در اجرا مواجه بوده است. از ابتدا، آغاز اجرای سند مهر 1390، چند ‌ماه قبل از تصویب نهایی سند اعلام شده بود. تدوین کتب درسی مبتنی بر اجرای طرح تحول بنیادین از مهر 1390، قبل از تصویب نهایی سند در آذر 1390 و قبل از تصویب برنامه درسی ملی در شهریور 1391، آغاز شده بود. و اکنون پس از پایان تدوین کتب درسی جدید نظام جدید 3، 3، 6و اجرای برنامه درسی ملی و اجرای طرح تحول بنیادین، در اقدامی وارونه، اعلام می‌شود که اهداف دوره‌های تحصیلی در راستای اجرای طرح تحول در جلسه 952مورخ10/2/97 شورای‌عالی آموزش‌وپرورش به تصویب رسید و در تاریخ 18/10/97 جهت اجرا ابلاغ شده است. این مصوبه اهداف برای 4دوره تحصیلی 3، 3، 3، 3 (و نه 3، 3، 6) و ساحت‌های شش‌گانه 1- اعتقادی، عبادی، اخلاقی 2-زیبایی‌شناسی و هنری 3- زیستی و بدنی 4- علمی و فناورانه 5- اجتماعی و سیاسی
6- اقتصادی و حرفه‌ای است. سؤال اساسی این است که این اهداف چگونه قرار است در برنامه درسی ملی و تدوین کتب درسی، پس از پایان اجرای طرح تحول و برنامه درسی ملی از این حیث، نافذ باشد.
اهداف دوره‌های تحصیلی یکی از 3 رتبه منابع تعیین‌کننده در تهیه راهنمای برنامه درسی در حوزه‌های مختلف یادگیری
- صفحه44برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران- بوده است. از مهر 1390در کتب درسی کلاس اول ابتدایی و به‌تدریج از مهر 1391در اجرای طرح نظام جدید 3، 3، 6 و تدوین کتب درسی و تهیه راهنمای برنامه درسی حوزه‌های یادگیری، چگونه بدون اهداف مصوب دوره‌های تحصیلی تدوین و پی گرفته شدند. به‌واقع، بدون در دسترس بودن اهداف دوره‌های تحصیلی با تکیه بر چه هدفی، کتاب درسی نظام جدید 3، 3، 6 تدوین شده بودند. بدون در دسترس بودن اهداف دوره‌های تحصیلی چگونه راهنمای برنامه درسی حوزه‌های مختلف یادگیری در مقاطع تحصیلی جدید، تدوین شده بودند و اکنون، پس از اتمام تألیف کتب درسی جدید و احتمالا تدوین راهنمای برنامه درسی حوزه‌های یادگیری، تصویب اهداف دوره‌ها چه فایده‌ای را حاصل خواهد کرد. این نگاشت بر این باور است که ریشه سرگردانی در برنامه اجرایی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش پس از تقریبا 8سال از تصویب آن، فقدان ضرورت توجه به تدوین نظامنامه اجرایی اجرای سند، در متن سند است. در متن سند می‌بایست به تدوین نظامنامه اجرایی سند با مراحل زمانی مشخص برای گام‌های مشخص به‌منزله نخستین گام در اجرای سند تأکید می‌شد، که بدین مهم تصریح نشده است؛ به‌نحوی که بدون تدوین نظامنامه اجرایی ازجمله پیش‌بینی تصویب اهداف دوره‌های تحصیلی، تصویب زیرنظام‌های آموزش‌وپرورش؛ به‌ویژه تصویب زیرنظام برنامه درسی ملی، آغاز اجرای نظام جدید 3، 3، 6 عملی نباشد. بر این اساس، آنچه در عمل انجام شده وارونگی است.