موزه پمپ‌بنزین دروازه‌دولت افتتاح شد
روزگار سپری‌شده یک پمپ‌بنزین
نیلوفر ذوالفقاری
روزهای بلند تابستان بهترین فرصت برای دیدن دیدنی‌هایی است که همین نزدیکی‌ها، در محله‌های مختلف شهرمان قرار‌دارند اما ما یا از وجودشان بی‌خبریم یا هنوز موفق نشده‌ایم زمانی را برای رفتن به اینطور مکان‌ها اختصاص دهیم. محله‌های مرکزی در بافت قدیمی تهران پر است از فضاهای نوستالژیک و جاذبه‌های تاریخی که از پس سال‌ها، از ساخت‌و‌سازها جان سالم به در برده و هنوز سرپا مانده‌اند. موزه پمپ‌بنزین دروازه دولت یکی از این مکان‌هاست؛ جایی که یکی از پمپ‌بنزین‌های قدیمی شهر با ذوق و سلیقه سازندگان به یک جاذبه تفریحی و گردشگری تبدیل شده است. قدمت این جایگاه و بنای زیبایی که دارد باعث شد به ثبت میراث فرهنگی برسد. این سومین موزه صنعت نفت در کشور و البته اولی در تهران است. یک بعدازظهر تابستانی یا یک روز تعطیل را به بازدید از این موزه جالب اختصاص دهید. البته خیالتان راحت باشد، اینجا خبری از بوی تند بنزین نیست!
پمپ‌بنزین از کار افتاده
تهران در اوایل دوره پهلوی‌اول صاحب جایگاه‌های سوخت یا همان پمپ‌بنزین شد. نخستین پمپ‌بنزین سال1310 در تقاطع خیابان‌های مولوی و ولیعصر(پهلوی) ساخته شد و به‌ترتیب جایگاه‌های دیگری در نقاط مختلف ایجاد شد تا سال 1317که جایگاهی در خیابان سعدی، نرسیده به خیابان انقلاب ساخته شد؛ جایگاهی که فقط یک سکو داشت و بنای آن مطابق ذوق و سلیقه معماری ایران با آجرها، طاق‌نما و کاشی‌های‌هفت‌رنگ و معرق ساخته شد.پمپ‌بنزین دروازه‌دولت تنها بازمانده پمپ‌بنزین‌های زمان خود است که بنای آن با ویژگی‌های معماری سنتی همچنان حفظ شده است. این پمپ‌بنزین به‌عنوان جایگاه سوخت6 ثبت شده اما در واقع سومین پمپ‌بنزینی است که در تهران ساخته شده است. طبق سند و بنچاق موجود، این مکان در سال1317 فروخته شده و می‌توان حدس زد همان سال‌ها ساخت پمپ‌بنزین در آن شروع شده است. پمپ بنزین دروازه دولت بعد از بیشتر از 50سال فعالیت، بالاخره در سال1371 به‌طور کامل تعطیل شد. فضای آن به‌مدت 15سال در اختیار شهرداری بود تا اینکه مسئولان تصمیم گرفتند این فضای قدیمی را به مکانی برای بازدید شهروندان تبدیل کنند. مرمت و باز‌سازی پمپ‌بنزین دروازه‌دولت از سال1395 شروع شد و بالاخره این موزه در نخستین روز تابستان امسال افتتاح شد.
صف ماشین‌های نوستالژیک
از شلوغی اطراف ایستگاه متروی دروازه دولت که رد شویم، چند قدم پایین‌تر در خیابان سعدی به نرده‌های آهنی حیاط موزه می‌رسیم. در گوشه‌ای از حیاط انواع دستگاه پمپ‌بنزین و تلمبه (دیسپنسر) قرار گرفته و چیدمان به شکلی است که سیر تکاملی آنها را نشان می‌دهد.
6 ویترین شیشه‌ای در کف زمین قرار داده شده تا بازدیدکنندگان مسیر لوله‌ها از مخزن و تانک سوخت‌رسان به جایگاه و پخش فراورده‌ها را به خوبی ببینند. سال‌ها قبل در پمپ‌بنزین‌ها قسمتی به نام شعبه نفت وجود داشت که در واقع شبیه فروشگاه بود. در این قسمت نفت، روغن و امشی (دارویی از مواد نفتی برای دفع حشرات) فروخته می‌شد. در موزه پمپ‌بنزین این اتاقک به همان شکل قدیم در گوشه حیاط قرار دارد. کف اتاق هم 2مخزن نفت سفید درون محفظه شیشه‌ای دیده می‌شود. در کنار این اتاقک پیکرهایی قرار گرفته که از روی عکس و فیلم‌های قدیمی و ژست‌هایی که مردم در پمپ‌بنزین می‌گرفتند، ساخته شده‌اند. بخش دیگری که توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند، خودروهای نوستالژیکی است که به شکل نمادین در پمپ‌بنزین هستند. چند اتومبیل قدیمی مثل فولکس قورباغه‌ای، بنز 190که تاکسی‌های قدیم تهران از این نوع و با رنگ سفید و مشکی بودند و پژو 504 متعلق به شهید تندگویان (وزیر نفت زمان جنگ) در حیاط موزه قرار گرفته است. البته چند موتورسیکلت قدیمی هم در صف پمپ‌بنزین ایستاده‌اند.
ساختمان قدیمی موزه
فضای بسته همان ساختمان قدیمی پمپ‌بنزین است که در سال1319 ساخته شده و شامل 3اتاق کوچک است. در هر کدام از اتاق‌ها به موضوع مشخصی پرداخته شده است. اتاق اول در مورد اهمیت تاریخی دروازه‌دولت و این پمپ‌بنزین است. در این اتاق یک فیلم کوتاه 10ثانیه‌ای برای بازدیدکنندگان نمایش داده می‌شود که از پمپ‌بنزین دروازه‌دولت در سال 1320گرفته شده است. از مهم‌ترین اشیای این اتاق و البته کل موزه، دفترچه‌ای قدیمی است که نشان می‌دهد این پمپ‌بنزین در فهرست جایگاه‌های شهر تهران در سال1330 ثبت شده است. یکی دیگر از اشیای ارزشمند و جالب این اتاق هم ظرفی شیشه‌ای حاوی آخرین نمونه بنزین باقی‌مانده در لوله‌های زیرین جایگاه پمپ‌بنزین است. اتاق دوم، انواع فراورده‌های بنزینی را به بازدیدکنندگان معرفی می‌کند. 2خط زمانی یکی مربوط به ایران و دیگری مربوط به جهان در این اتاق وجود دارد که انواع رخدادها و اولین‌های مربوط به صنعت نفت و سوخت را نشان می‌دهد. یک صفحه‌نمایش لمسی هم در این اتاق وجود دارد که روی آن عکس‌ها و فیلم‌های مربوط به 17موزه پمپ‌بنزین مختلف در دنیا به نمایش گذاشته شده است. اتاق سوم کمی تخصصی‌تر است و به پروسه سوخت‌رسانی از نظر فنی و قطعات داخلی ماشین که درگیر این مرحله هستند می‌پردازد. انواع نازل و تلمبه، صفحه آمپر (گیج) اتومبیل‌های مختلف و نازل هلی‌کوپتر در این اتاق دیده می‌شود. سندهای موجود در این بخش شامل کوپن نفت، تمبر با موضوع نفت، نقشه جایگاه در سال1330، اسناد مربوط به آمار فروش بنزین، گازوییل و سایر فراورده‌های نفتی این جایگاه در دهه‌های 1340و 1350و اسنادی راجع به میزان لیتر مخازن در سال‌های مختلف، چراغ‌های نفتی و آگهی‌های روزنامه اطلاعات با موضوع نفت مربوط به اوایل دهه 1300 است.
بنزین یا آب دهان شیطان!
روزگاری در تهران تعداد اتومبیل‌ها به تعداد انگشتان دست بود؛ اتومبیل‌هایی که برای شاه و در یکی،دو سفارتخانه بودند و کم‌کم بعضی از مقامات تراز اول مملکت توانستند برای خودشان اتومبیلی داشته باشند. با این حال وضع بنزین سر و سامانی نداشت. جالب اینکه به بنزین، آب دهان شیطان می‌گفتند چون با یک جرقه، آتش به پا می‌کرد. البته همان روزها به دوچرخه هم می‌گفتند پسر شیطان چون باورشان نمی‌شد کسی بتواند روی 2چرخ تعادلش را حفظ کند! با این حساب کسی حاضر به فروش بنزین نمی‌شد. تا اینکه شرکت نفت انگلیس، با قرار پنجاه پنجاه، بنزین را در پیت‌های حلبی 15لیتری در اختیار فروشندگان بنزین گذاشت. فروشندگان بنزین در ابتدا نفت‌فروش‌های دکاندار بودند و بعد از آن دربان‌های کاروانسراها که به‌تدریج به‌صورت گاراژ درمی‌آمدند. کم‌کم سر و کله بنزین در عطاری‌ها و بقال‌‌ها پیدا شد. قهوه‌چی‌ها و کاروانسرادارها هم بنزین می‌فروختند. شرکت نفت انگلیس، تلمبه را-که بعدها نام پمپ گرفت - به جاده‌ها و بعد به شهر آورد. تلمبه‌ها عبارت بودند از 2شیشه استوانه‌ای شکل 5لیتری که کنار هم روی تلمبه نصب شده بودند و با زدن تلمبه توسط یکی پر و با باز کردن شیر، داخل باک اتومبیل تخلیه می‌شد. با خالی شدن یکی، دیگری پر می‌شد. تلمبه‌های روسی یک شیشه 5لیتری داشت.
گشت و‌گذار دلپذیر
یکی از مهم‌ترین موضوعات هنگام بازدید از یک موزه، وجود راهنمای آگاه و اطلاعات کامل از بخش‌های مختلف موزه است. خوشبختانه در موزه پمپ‌بنزین راهنماها اطلاعات خوبی دارند و با حوصله درباره هر بخش توضیح می‌دهند. جدا از این در کنار هر بخش یا وسیله روی یک لوح، توضیحات کامل نوشته شده است. وسایل درون ساختمان مرتب و منظم و بعضی هم درون محفظه‌های شیشه‌ای قرار گرفته‌اند. هوا و تهویه ساختمان هم خوب است و می‌توانید با خیال راحت در این گرمای تابستان ساعتی را در فضای خنک موزه سپری کنید .هزینه بلیت این موزه 5هزار تومان است . کافی است با مترو خودتان را به ایستگاه دروازه دولت برسانید.
