تصویرهای انقلاب

روبرت صافاریان:

این روزها سالگرد پیروزی انقلاب است و تصویرهای روزهای پرتلاطم سال ۵۷ از تلویزیون پخش می‌شود. بیشتر این تصویرها را بارها و بارها دیده‌ایم. آیا تصویرهای دیگری از تظاهرات آن سال‌ها وجود ندارد؟ اصولاً چه مقدار فیلم از آن روزها موجود است؟ واقعیت این است که تصویرهای متحرکی که از رویدادهای سال پرجوش‌وخروش 1357برای ما باقی مانده بسیار اندک است؛ دو فیلم مهم، چند فیلم کم‌اهمیت‌تر و مقدار نامعلومی فیلم تدوین نشده. «طپش تاریخ» محمود بهادری، منوچهر مشیری و اصغر فردوست و «برای آزادی» حسین ترابی (1358-1357) دو فیلم بلند تدوین‌شده‌ای هستند که از رویدادهای این دوره به‌دست ما رسیده اند؛ دو فیلمی که هم صحنه‌های مشابه زیاد دارند و هم تفاوت‌های جدی با یکدیگر. «طپش تاریخ» حاصل کار سه فیلمبردار از کارمندان تلویزیون دولتی است که از سر همدلی با حرکت مردمی که در خیابان‌ها در جریان بود، دوربین‌های خود را از تلویزیون بیرون آوردند و به فیلمبرداری از این رویدادها پرداختند.

رابطه‌ این سه با هم در هماهنگی کلی بود که کی به کجا برود و فیلم بگیرد تا حتی‌الامکان رویدادها پوشش کامل‌تری داشته باشند. هیچ تصوری از فیلمی که قرار بود از این تصویرها ساخته شود در ذهن نبود، کما اینکه اصلاً معلوم نبود سرانجام این حرکت به کجا می‌انجامد. به‌هر روی بعد از پیروزی انقلاب، داوود کنعانی تصویرهای گرفته‌ شده را تدوین کرد و فیلم همراه تمام راش‌ها (تکه‌فیلم‌هایی که در فیلم تدوین‌ شده از آنها استفاده نشده) به تلویزیون تحویل داده شد. «طپش تاریخ» در سال‌های اخیر چند بار از تلویزیون پخش شد‌ اما کوشش منوچهر مشیری به نیابت از سازندگان فیلم (بهادری از دنیا رفته و فردوست در خارج از کشور زندگی می‌کند) برای پیدا کردن راش‌های فیلم در آرشیوهای تلویزیون به نتیجه نرسیده است. بسیاری از صحنه‌های انقلاب، ازجمله تصویرهای آزادی زندانیان سیاسی در جلوی زندان قصر، تنها در این فیلم موجود است. گفتار روی تصویرهای «طپش تاریخ»  که با لحن و روحیه‌ شعاری همان دوره نوشته و خوانده شده، خود به شیوه‌ای دیگر سندی است از روحیه‌ غالب روزگار خود.

تهیه‌کننده‌ «برای آزادی» وزارت فرهنگ و هنر است و فیلم با استفاده از دوربین و امکانات این وزارتخانه ساخته شده. این فیلم نیز تدوین شده و چند سال پیش در نمایش فیلم‌هایی که رویدادهای تاریخی مهم قرن را به تصویر کشیده‌اند، یکی از 10 فیلم از اینگونه بود که در فهرست «مؤسسه‌ فیلم بریتانیا» قرار گرفت و در برنامه‌ مخصوصی با همین عنوان در لندن به نمایش درآمد. فیلم گفتار ندارد و کار خود را با موسیقی و ترتیب زمانی صحنه‌ها پیش می‌برد. «برای آزادی» می‌کوشد بیشتر از موضع ناظری بی‌طرف به رویدادها بنگرد و فاقد لحن شعاری فیلم «طپش تاریخ» است.

درصد قابل توجهی از تصویرهایی که در کلیپ‌ها، برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های دیگر از انقلاب می‌بینید از این دو فیلم برداشته شده‌اند و مستندسازان از این بابت جداً مدیون سازندگان آنها هستند. در جایگاه کسی که برای ساخت دو فیلم مستند درباره‌ تصویرهای انقلاب مدتی را به جست‌وجو و تماشای این تصویرها گذرانده، می‌توانم بگویم ‌ بعد از زمان کوتاهی، تصویرها همه تکراری می‌شوند و به‌راحتی می‌توانید بگویید این تصویری که در تلویزیون یا در این یا آن فیلم مستند می‌بینید، از «طپش تاریخ» گرفته شده یا از «برای آزادی» و حتی از کدام فصل فیلم. فیلم‌های دیگری نیز در این روزها گرفته و تدوین شده‌اند؛ ازجمله «به سوی آزادی» مسعود جعفری‌جوزانی و «لیله القدر» محمدعلی نجفی. نسخه‌هایی که از این فیلم‌ها دیده‌ام هیچ‌یک در حد مطلوب برای استفاده در فیلم دیگری نیستند.

در میان مردم عادی نیز کسانی با دوربین‌های سوپر هشت از رویدادها فیلم گرفته‌اند و این فیلم‌ها باید موجود باشند. به‌یقین تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌های خارجی نیز مقداری فیلم از رویدادهای سال 57 دارند. تاکنون هیچ تلاش جدی از سوی مسئولان سینمایی کشور برای جمع‌آوری این فیلم‌های پراکنده صورت نگرفته و تا چنین کوششی به عمل نیاید، معلوم نمی‌شود که این فیلم‌ها اصولاً وجود خارجی دارند یا خیر‌ و مقدارشان چقدر است. نسخه‌های اصلی این دو فیلم باید در آرشیو تلویزیون و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موجود باشد.چرا دی‌وی‌دی این فیلم‌ها منتشر نمی‌شود؟ امروز، فیلمسازان می‌توانند با دیدن این فیلم‌ها دریابند نسل گذشته‌ که انقلاب را تجربه کرده‌اند، آن را چگونه می‌دیدند و همینطور می‌توانند از آنها به‌صورت مواد خام فیلم‌های جدیدی استفاده کنند و نشان بدهند خودشان، از فاصله‌ 30 سال ‌و اندی، انقلاب را چگونه می‌بینند.