چرخ دور دوم خصوصی‌سازی‌ به حرکت درآمد

با آغاز واگذاری 31شرکت متعلق به تأمین اجتماعی و واگذاری 10هزار میلیارد تومان از دارایی بانک‌ها، دور دوم خصوصی‌سازی‌ در ایران آغاز شد. پیش‌بینی می‌شود تعداد کل واگذاری‌ها در یک برنامه میان‌مدت به 1000شرکت و در بلندمدت به بیش از این رقم تجاوزکند.

به گزارش همشهری، بعد از سخنان حسن روحانی، رئیس‌جمهور که ‌ماه قبل ‌آشکارا خواستار واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه نهاد‌های عمومی وابسته به دولت شد، 2شرکت صندوق تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی برنامه‌های واگذاری‌شان را اعلام کردند و بانک‌ها نیز تحت‌تأثیر فشار بانک مرکزی 10هزار میلیارد تومان از دارایی‌هایشان را فروختند. اکنون چرخ دور دوم خصوصی‌سازی‌ در چند بخش ازجمله صنعت بانکداری، بیمه وصندوق‌های بازنشستگی عملا به جریان افتاده است اما هیچ خبری از پرنفوذترین نهاد‌های عمومی غیردولتی که ساختار اقتصاد ایران را در دست دارند نیست. برآوردهای همشهری نشان می‌دهد رقم کل واگذاری نهاد‌های عمومی وابسته به دولت 1000شرکت است اما تعداد کل شرکت‌هایی که در دست نهادهای شبه‌دولتی به دولت وابسته نیستند، مانند آستان قدس رضوی، ستاد اجرایی فرمان امام، نهاد‌های نظامی، انتظامی و همینطور خیریه‌ها و بقاع متبرکه به بیش از ده‌ها هزار شرکت به ارزش چند صدمیلیارد دلار می‌رسد. این نهاد‌ها که بخش اصلی اقتصاد ایران را در اختیار دارند هنوز هیچ برنامه‌ای برای واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه‌شان ارائه نکرده‌اند.

بنا بر اطلاعات دریافتی تاکنون بیش 10هزار امامزاده و بقاع متبرکه در کشور وجود دارد که اگر 30تا 40درصد از آنها مالک حداقل یک شرکت باشند، تعداد شرکت‌های این گروه دست‌کم به چندهزار شرکت خواهد رسید. برخی برآورد‌های تأیید نشده نیز حکایت از آن دارد که حداقل 3تا 5هزار شرکت هم در بخش نهاد‌های نظامی و انتظامی فعال هستند. مطابق اصلاحیه ماده 6قانون اصل 44این شرکت‌ها دست‌کم باید اطلاعاتی در مورد ساختار مالی‌شان به سازمان بورس ارائه کنند.

آغاز واگذاری در صندوق‌های بازنشستگی 

برخلاف آنکه هنوز هیچ خبری از اصلاح ساختار اقتصادی برخی نهادهای شبه‌دولتی در دست نیست اما مطابق با دستور رئیس‌جمهور برای واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه نهاد عمومی وابسته به دولت، برنامه واگذاری در این بخش به‌طور جدی آغاز شده است. سازمان تأمین اجتماعی در روزهای اخیر سهام 31شرکت از زیرمجموعه‌های خود را برای فروش عرضه کرده و قرار است صندوق بازنشستگی نیز فرایند واگذاری‌ها را آغاز کند. 31شرکت متعلق به تأمین اجتماعی فقط بخش کوچکی از یک فهرست بلند و بالا هستند که باید در طول زمان واگذار شوند. مطابق آمار‌ها، صندوق تأمین اجتماعی هم‌اکنون سهام 400شرکت و صندوق بازنشستگی کشوری سهام 185شرکت را در اختیار دارد. همچنین آنطور که خبر‌ها نشان می‌دهد قرار است سهام صندوق بازنشستگی کارکنان نفت و فولاد هم در کنار صندوق تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری برنامه واگذاری‌شان را ارائه کنند. طرح واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه صندوق‌های بازنشستگی به‌دلیل بحرانی که در چند سال گذشته در این شرکت‌ها برای پرداخت حقوق و مزایای بازنشسته‌ها به‌وجود آمد، اجرا می‌شود و یک کمیته، مسئول رسیدگی به بحران صندوق‌های بازنشستگی است.

براین اساس شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی هم‌اکنون سهام شرکت‌های توسعه صنایع لاستیک (نخ‌تایر)، سرام‌آرا، فارسیت اهواز، گچ ماشینی فارس، تهران بتن، چوب و خزر کاسپین، کاغذ‌سازی‌ کاوه، لوازم خانگی پارس، کلرپارس، فرایند گستر تأمین، پتروشیمی آبادان، پتروشیمی غدیر، چوکا، چوب اسالم، کرمانیت، لعابیران، سیمان درود، داروسازی زاگرس فارمد پارس، تکین‌کو، لاستیک یزد، کاشی الوند، فیرمکو پارس، آلومینیوم دورال، سیمان سفید نی‌ریز، سیمان زنجان، سیمان قائن، سیمان ارومیه، کاشی سعدی، کارتن البرز، داتک و فرابردداده‌های ایران را برای فروش عرضه کرده که برآورد می‌شود ارزش کل واگذاری سهام آنها به چندین هزار میلیارد تومان برسد. تأمین اجتماعی همچنین از چندی قبل و از طریق شرکت سرمایه‌گذاری صدر تأمین که از هلدینگ‌های زیر مجموعه تأمین اجتماعی است، برنامه واگذاری 1.7درصد از سهام فولاد مبارکه اصفهان را به اجرا درآورده است. شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی در 5حوزه نفت، گاز و پتروشیمی (تاپیکو)، بیمه و بانک، IT، دارو به‌ویژه داروهای هایتک (تیپیکو) و صنایع معدنی و فلزی فعالیت‌های خود را متمرکز خواهد کرد و در این راستا کمیته‌ای تشکیل شده است. قبل از این معاون اقتصادی و برنامه‌ریزی سازمان تأمین اجتماعی گفته بود: تأمین اجتماعی سهامدار 400شرکت است که از این تعداد در مدیریت 150شرکت به‌صورت مستقیم دخالت دارد و در مابقی شرکت‌ها کمتر از 50درصد سهم دارد.

 به گفته محسن نجات امینی شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی شستا 35هزار میلیارد تومان دارایی دارد و 10درصد ارزش کل بازار بورس متعلق به شستاست. مرتضی لطفی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا) هم در تازه‌ترین اظهارنظر خود گفت: تاکنون 157شرکت شناسایی شده‌اند و واگذاری آنها تا 2سال آینده انجام می‌شود. او تأکید کرد:تعداد هلدینگ‌های تأمین اجتماعی از 9به 5هلدینگ نفت، دارو، بانک، بیمه و فناوری نوین کاهش پیدا خواهد کرد. او برنامه مهم شستا را جذب سرمایه‌گذاری خارجی اعلام کرد و گفت: تعدادی از شرکت‌های ترکیه برای سرمایه‌گذاری ابراز تمایل کرده‌اند. او دارایی‌های فعلی شستا را 800هزار میلیارد ریال اعلام کرد و گفت: شستا در 3دهه گذشته با سرمایه اولیه 39هزار میلیارد ریال تأسیس شد. همچنین در ادامه واگذاری‌ها در بخش صندوق‌های بازنشستگی قرار است در روز‌های آینده 19.5درصد از سهام شرکت آلومینیوم ایران از سوی صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد روانه میز فروش در بورس تهران شود.

آغاز واگذاری دارایی بانک‌ها 

مطابق دستور رئیس‌جمهور و همینطور برنامه‌های شورای پول و اعتبار برای واگذاری اموال مازاد بانک‌ها، واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه بانک‌ها نیز آغاز شده است. طبق اخبار اعلام شده از سوی بانک مرکزی بانک‌ها از زمان اجرای طرح تاکنون دست‌کم 10هزار میلیارد تومان از دارایی‌هایشان را فروخته‌اند و قرار است ظرف روز‌های آینده فهرست واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه‌شان را هم اعلام کنند. بنابر ماده 16قانون رفع موانع تولید، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری موظفند سالانه حداقل 33درصد اموال خود اعم از منقول، غیرمنقول و سرقفلی را که به تملک آنها و شرکت‌های تابعه آنها درآمده است و به تشخیص شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی مازاد است، واگذار کنند. با این مصوبات از 3سال پیش بانک مرکزی تلاش کرد درگام نخست بانک‌ها را ملزم کند تا گزارش‌های حسابرسی‌شان را براساس استاندارد‌های بین‌المللی ارائه کنند و در رویکرد دوم، واگذاری شرکت‌های زیر مجموعه بانک‌ها را آغاز کند. هنوز هیچ برآورد دقیقی از ارزش کل سهام شرکت‌های زیرمجموعه بانک‌ها و همینطور مقدار کل دارایی بانک‌ها در دست نیست اما برآورد می‌شود تعداد این شرکت‌ها به ده‌ها میلیارد دلار برسد. به گزارش وزارت اقتصاد، بانک‌ها بخش عمده‌ای از دارایی‌های مازاد را 20روز پس از صدور دستور رئیس‌جمهور و نیز پیگیری وزیر اقتصاد، واگذار کردند که این حجم از واگذاری‌ها در مدت زمان مذکور بی‌سابقه بوده است. واگذاری شرکت امید و نیروگاه جهرم متعلق به بانک سپه، شرکت‌های گروه توسعه ملی و شرکت سرمایه‌گذاری توسعه ملی متعلق به بانک ملی ازجمله مهم‌ترین فروش دارایی‌های مازاد بانک‌هاست. تعدادی از بانک‌ها نیز اقداماتی درخصوص مهم‌ترین شرکت‌های تابعه که بخش عمده واگذاری‌ها را شامل می‌شود، انجام دادند. در تازه‌ترین رویداد قرار است 24بهمن بانک صنعت و معدن سهام سرمایه‌گذاری صنعت و معدن را برای فروش در بورس تهران عرضه کند. در همین رابطه ابوالفضل نجار، مدیر امور مجامع و شرکت‌های بانک صنعت‌و‌معدن به بورس‌پرس گفت: کلیه شرکت‌های زیرمجموعه این بانک طبق برنامه‌ریزی مدون به بخش خصوصی واگذار می‎شود. او افزود: برای اجرایی‌شدن سیاست‌های دولت، کلیه شرکت‌های زیرمجموعه این بانک در یک برنامه‌ریزی مدون به بخش خصوصی واگذار می‎شود.

ترکیب سهامداری بانک‌ها

اطلاعات آماری از ترکیب سهامداری بانک‌ها نشان می‌دهد مالک اصلی بیشتر بانک‌ها،‌ نهاد‌های شبه‌دولتی‌ها، نهاد‌های نظامی و انتظامی‌اند. هم‌اکنون مالک اصلی بانک سینا بنیاد مستضعفان، بانک قوامین نیروی انتظامی(ناجا)، بانک حکمت ایرانیان بنیاد تعاون ارتش، بانک مهر اقتصاد صندوق بسیجیان و بانک سرمایه سرمایه‌گذاری فرهنگیان هستند و بین 70تا 100درصد از سهام این بانک‌ها در اختیار این مالکان شبه‌دولتی است. این ترکیب سرمایه‌گذاری عرصه تصمیم‌گیری در نظام بانکداری ایران را منحصرا در اختیار نهاد‌های شبه دولتی قرار داده است. براساس قانون اصل44 هر شخصیت حقوقی به شرط آنکه سهامی عام باشد فقط می‌تواند مالک 10درصد از سهام یک بانک باشد، این قانون همچنین تصریح می‌کند شخصیت‌های حقیقی و حقوقی (سهامی خاص) فقط می‌توانند حد اکثر تا 5درصد از سهام یک بانک را بخرند. این اتفاق‌ها بعد از آن افتاد که بانک‌های ایران در یک دوره همه به بانک‌های تجاری تغییر ماهیت دادند و بعد از آن در طول دوران وقوع رکود تورمی در حاشیه سکوت بانک مرکزی دست به اقدامات عجیبی زدند؛ آنها ملک خریدند، ساخت و ساز کردند، در بورس سرمایه‌گذاری کردند، اوراق قرضه خریدند و دارایی‌هایی را که از مردم می‌گرفتند به جای اینکه به‌خود مردم و بخش‌های مورد نیاز وام بدهند صرف انباشت ثروت در دست عده‌ای خاص کردند. حالا که تورم کاهش یافته و بازار مسکن هم کماکان در رکود است، بانک‌ها پول ندارند و دمل‌های اقتصادی‌شان بیرون زده است. در چنین شرایطی بانک مرکزی در تلاش است سامانه بانکی را از طریق اصلاح شاخ و برگ‌های عملکردشان نجات دهد.

واگذاری بیمه‌ها، کفش بلا و تولیدکننده‌های سیمان

بررسی دقیق‌تر برنامه واگذاری شرکت‌های دولتی بعد از دستور رئیس‌جمهور نشان می‌دهد برخی دیگر از شرکت‌های وابسته به دولت برنامه‌های مختلفی را برای فروش سهام شرکت‌های زیرمجموعه خود آغاز کرده‌اند، در این میان قرار است ظرف روز‌های آینده سهام دولت در 3شرکت بیمه البرز، آسیاو بیمه از طریق بورس فروخته شود؛ همچنین بانک ملی برنامه فروش 100درصد از سهام گروه صنعتی بلا را که سال‌هاست بنیان‌های اقتصادی‌اش را از دست داده اعلام کرد. به موازات این واگذاری‌ها بانک مسکن همزمان تاریخ واگذاری 10.5درصد از سهام سیمان تهران و 8.7درصد از سهام سیمان صوفیان را اعلام کرد. قراراست سهام سیمان تهران دوم اسفند در بورس تهران عرضه شود.