تب داغ رشته پزشکی

فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار

سال ٩٥ وقتی محمد احمدی رتبه دوم کنکور سراسری ریاضی سال ٩٢، بار دیگر در کنکور علوم تجربی شرکت کرد و رتبه یک آورد تا پزشک شود، روند بی‌میلی به رشته‌های دانشگاهی علوم ریاضی چند سالی است شروع شده اما مسئولان نظام آموزشی کشور و طرفداران این رشته زیر بار آن نمی‌رفتند یا حداقل واقعیت را پنهان می‌کردند اما در عمل آمارها همه‌‌چیز را همچون روز روشن نشان می‌دهد. طبق آمارهای سازمان سنجش برای شرکت در کنکور سراسری هفته آینده (98) یک میلیون و 118هزار و 739داوطلب ثبت نام کرده‌اند که از بین آنها ۱۶۴‌هزار و ۲۷۸ نفر داوطلب گروه ریاضی و فنی، ۲۸۲ هزار و ۱۵۱ نفر داوطلب گروه علوم انسانی، ۶۳۷‌هزار و ۹۴ نفر داوطلب گروه تجربی، ۱۰۳ هزار و ۶۶۵ نفر داوطلب گروه هنر و ۱۶۵ هزار و ۵۳۳ نفر داوطلب گروه زبان‌های خارجی هستند؛ اعداد و ارقامی که نشان می‌دهد تعداد شرکت‌کنندگان هفته آینده کنکور در رشته تجربی (پزشکی) بیش از 50درصد کل شرکت کنندگان، بیش از 5برابر تعداد شرکت‌کنندگان رشته ریاضی و حدود 3برابر تعداد شرکت‌کنندگان رشته علوم انسانی است؛ آمارهایی که به خوبی نشان می‌دهد با تب داغ پزشک شدن و تحصیل در رشته‌های مرتبط با پزشکی در کشور روبه‌رو هستیم.
چندی پیش محمد که متولد سال 1373در تربت‌جام و دانشجوی ترم هفتم مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف بود، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری مهر خیلی صریح از آینده مبهم و کم‌درآمد رشته‌های مهندسی در مقابل شغل پردرآمد و با پرستیژ پزشکی سخن گفت و توضیح داد: «درباره آینده شغلی مهندسی تحقیق کردم. با کلی از مهندسان برق حرف زدم، چه کسانی در داخل کشور هستند و چه کسانی که در خارج از کشور هستند و با اینکه ۳۰ واحد بیشتر از درسم باقی نمانده بود، انصراف دادم.»
رشته ریاضی که در دهه ٦٠ و ٧٠در صدر انتخاب تحصیلی دانش‌آموزان بود و فارغ التحصیلان دانشگاهی آن در طبقه نخبه جامعه تعریف می‌شدند، آنچنان در اواسط دهه 80 میدان را برای رشته علوم تجربی خالی کرد که حتی رشته علوم انسانی -که به اشتباه در کف انتخاب رشته تحصیلی قرارش داده بودند- هم در این سال‌ها از آن پیشی گرفته و بعد از علوم تجربی دومین انتخاب دانش‌آموزان شده است.
اما واقعا چه بلایی سر علوم ریاضی که بیشترین دانشگاه‌ها و رشته‌های دانشگاهی را به‌خود اختصاص داده بود، آمده که حتی مشاوران هدایت تحصیلی با ترفندهای مختلف و در نهایت به اجبار سعی در فرستادن دانش‌آموزان به این رشته را دارند؟ رشته‌ای که تا همین دهه پیش برای ورود به آن دانش‌آموزان باید بالاترین معدل و نمرات را در کارنامه‌اش کسب می‌کردند.

دانش‌آموزان چه می‌گویند؟
سامان و ٢٤ همکلاسی دیگر او امسال به پایه دهم می‌روند و در روزهای آخر تصمیم‌گیری برای انتخاب رشته تحصیلی خود هستند. برگه هدایت تحصیلی در دست‌شان است و منتظر گفت‌وگو با مشاور مدرسه کمال‌الملک در حیاط مدرسه نشسته‌اند. از این جمع ٩ نفر قصد رفتن به رشته علوم تجربی، ٧ نفر علوم انسانی، ٥ نفر رشته ریاضی و 3 نفر رفتن به هنرستان فنی حرفه‌ای را دارند. سامان که خود قرار است به رشته ریاضی برود توضیح می‌دهد که خانواده‌اش مخالف این انتخاب هستند و رشته تجربی را پیشنهاد می‌کنند. « میگن برو تجربی که پزشکی یا دندون پزشکی یا داروسازی قبول بشی» او خودش زیر بار نرفته اما می‌گوید: دوستانش به‌خاطر همین تفکر، تجربی را انتخاب کرده‌اند. « حالا من و مشاورمون دائم با عدد و رقم و نمودار نشون بدیم که امکان قبولی از بین 640هزار نفر برای ٥ هزار صندلی اصلی این رشته کمه، بازم میگن ما می‌خواهیم شانسمون رو امتحان کنیم.»

داوطلبان تجربی 3 برابر ریاضی
آمار و ارقام نظر سامان را تأیید می‌کنند. آمارهای سازمان سنجش و آموزش کشور نشان می‌دهد، در کنکور سال گذشته هم تعداد شرکت‌کنندگان کنکور تجربی، از 3 برابر شرکت‌کنندگان کنکور ریاضی بیشتر بوده. بر این اساس سال گذشته 642هزار نفر در کنکور گروه تجربی، ۲۰۵ هزار نفر در کنکور گروه انسانی و ۱۴۴ هزار نفر در کنکور گروه ریاضی با هم رقابت کردند. این یعنی رشته ریاضی که در دهه‌های 60و 70پیشتاز جلب توجه داوطلبان کنکور بود، حالا به کم‌اقبال‌ترین گروه در کنکور تبدیل شده است.
بیشتر بودن تعداد داوطلبان کنکور تجربی البته فقط یک روی ماجراست و روی دیگر آن، اعداد و ارقام معنادار ظرفیت‌های پذیرش در علوم تجربی و سایر رشته‌هاست. جالب است بدانید که در کنکور 97، برای 642هزار شرکت‌کننده رشته تجربی، 174هزار صندلی وجود داشت که این به‌معنای شانس قبولی 30درصدی داوطلبان این رشته است. این شانس البته با درنظر گرفتن اینکه بخش اعظم ظرفیت اعلامی مربوط به رشته‌های کم‌طرفدار و بخش کوچکی از آن مربوط به رشته‌های پرطرفدار بوده، در عالم واقعیت کمتر هم هست. در سوی مقابل برای 144هزار نفر داوطلب رشته ریاضی، بیش از 236هزار صندلی دانشگاهی در دسترس بود که از شانس قبولی 176درصدی در این رشته حکایت دارد، به معنی دیگر تعداد موقعیت‌های تحصیلی دانشگاهی در رشته ریاضی در سراسر کشور بیشتر از تعداد متقاضیان کنکور این رشته است. اوضاع در رشته علوم انسانی هم چندان با ریاضی متفاوت نیست و از ۲۰۵ هزار شرکت‌کننده گروه انسانی ۳۰۸ هزار نفر پذیرش می‌شوند و شانس قبولی در این گروه ۱۶۴ درصد است. بیشتر بودن تعداد ظرفیت‌ها از تعداد داوطلبان در رشته‌های ریاضی و انسانی، در سال‌های گذشته سبب شده تعداد قابل توجهی از صندلی‌ها در دانشگاه‌های کشور در این دو رشته خالی بماند. به‌عنوان مثال، در کنکور گذشته، تقریبا نیمی از حدود 764هزار ظرفیت اعلام شده، پر نشد و حدود 354هزار صندلی دانشگاهی خالی ماند. 40درصد از صندلی‌های خالی مربوط به رشته‌های مرتبط با گروه علوم ریاضی، کمتر از 2درصد مربوط به گروه علوم تجربی و مابقی مربوط به علوم انسانی و زبان و هنر بوده است. بر همین اساس، می‌توان پیش‌بینی کرد که بخش اعظمی از 600هزار داوطلبی که در کنکور در رشته مورد علاقه خود قبول نشدند، متعلق به رشته علوم تجربی باشند.

کارشناسان چه می‌گویند؟
احد نویدی، عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و دارای دکتری روانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی که اخیرا روی هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پژوهشی را انجام داده و در فصلنامه تعلیم و تربیت هم به چاپ رسیده است، درباره علل تحول و دگرگونی در انتخاب رشته تحصیلی و گرایش افراطی دانش‌آموزان به رشته علوم تجربی به همشهری می‌گوید: «متأسفانه 2 پژوهشی که در 2‌بازه زمانی 3 ساله داشتیم، نشان می‌دهد که هدایت تحصیلی دقیق و اصولی در مدارس ایران انجام نمی‌شود و دانش‌آموزان یک تصور عامیانه و غلط از ادامه تحصیل و اشتغال دارند که آن را سینه به سینه به هم منتقل می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: « الان مشاوران تحصیلی در مدارس یک فرم استعدادیابی و علاقه را به دانش‌آموز برای انتخاب رشته می‌دهند که کاملا سلیقه‌ای و بدون درنظر گرفتن پارامترها دقیق و علمی پر می‌کنند و با چند دقیقه حرف زدن سرنوشت دانش‌آموز را رقم می‌زنند که می‌بینید حاصل آن‌چه شده است. دانش‌آموزانی که اغلب آنها دچار آشفتگی تحصیلی هستند و نمی‌دانند دقیقا چه می‌خواهند.»
این عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با بیان اینکه گرایش افراطی به رشته تجربی و کاهش علاقه دانش‌آموزان به رشته ریاضی علل دیگری نیز دارد، گفت: بحران در حوزه تولید و صنعت کشور طی سال‌های گذشته و تعطیلی و کاهش کار کارخانه‌ها در این مدت، اشتغال در بخش فنی-مهندسی را کم رونق کرد و همین باعث شد بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی بیکار بمانند. بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که این فرایند تا چه اندازه روی انتخاب نسل‌های بعد هم تأثیر می‌گذارد. خلاصه کلام اینکه مناسبات سیاسی و اقتصادی تأثیر مستقیمی روی انتخاب رشته‌های تحصیلی از پایه تا دانشگاهی دارد و اگر سپهر اقتصادی کشور در برخی رشته‌ها نامساعد باشد نتیجه این می‌شود که ٦٠ درصد دانش‌آموزان در رشته منتهی به پول یعنی علوم تجربی جمع می‌شوند در شرایطی که کشور برای توسعه نیازمند تربیت نیروهای فنی و مهندسی قوی و تکنیسین‌های فنی است که هیچ‌کدام در سیستم کنونی تربیت نمی‌شوند.

رشته‌های زیربنایی مهندسی خالی است
محمدرضا جمالی، دکتری مدیریت آموزش عالی هم همچون نویدی دلیل تب رو به افزایش رشته پزشکی و بی‌میلی نسبت به انتخاب رشته ریاضی و فنی را نبود بازار کار می‌داند. « هم‌اکنون حدود ٦٠ درصد ظرفیت دانشگاه‌های فنی-مهندسی خالی مانده به‌خصوص در رشته‌هایی مانند فیزیک، ریاضی محض و کاربردی، مهندسی معدن، مهندسی کشاورزی که رشته‌ای زیربنایی محسوب می‌شوند.»
او سپس درباره افزایش گرایش به رشته علوم انسانی به نسبت ریاضی در ایران اینطور توضیح داد: «رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه در کشورهای اروپایی و آمریکا در صدر انتخاب‌ها و توجه علمی قرار دارند و بعد از آن ر شته‌های پزشکی و مهندسی به‌عنوان مشاغل خدماتی تعریف شده‌اند. علوم انسانی مدار توسعه در این کشورهاست و بهای زیادی به آن می‌دهند اما در ایران به‌دلیل اینکه علم به کالای کم‌ارزش تقلیل پیدا کرده و ثروت جای آن را گرفته، علوم انسانی نتوانسته جایگاه خود را چه در دانشگاه و کرسی‌های نظریه پردازی و چه در قدرت پیدا کند.»
جمالی صحبتش را اینطور ادامه می‌دهد:« متأسفانه همین نگاه سخیف به علوم انسانی باعث شده که برخی از رشته‌های آن در دانشگاه‌ها در حد مدرک‌گرایی تقلیل پیدا کند تا این حد که افرادی متأسفانه بدون مطالعه علمی و تلاش لازم مدرک دکتری خود را از دانشگاه‌های سطح پایین با پایان‌نامه تقلبی، مقاله علمی نا‌معتبر دریافت می‌کنند و بعد هم به این واسطه پست‌های سازمانی و حتی مدیریت می‌گیرند. اصلا چرا این همه مؤسسه پایان‌نامه نویسی و رزومه نویسی برای دکتری در کنار دانشگاه‌ها شکل گرفته؟ مگر غیراز توسعه نگاه مدرک گرایی دلیل دیگری هم دارد؟»
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ایران بعد از ایالات متحده آمریکا بالاترین تعداد مهندسان را دارد، گفت: « هم‌اکنون دانشگاه‌های آزاد و مؤسسات غیرانتفاعی در شهرهای دور افتاده دانشجوی فنی- مهندسی تربیت می‌کنند درحالی‌که در همان منطقه یک کارگاه فنی پیدا نمی‌شود. خب، با این تعاریفی که کردم از وضعیت علوم انسانی و ریاضی در ایران چه توقعی هست؟»


بیش از 50درصد کل شرکت‌کنندگان کنکور سراسری امسال، بیش از 5برابر تعداد شرکت‌کنندگان گروه ریاضی و حدود 3برابر تعداد شرکت‌کنندگان گروه علوم انسانی؛ داوطلبان گروه تجربی هستند