زیست بوم
شمشیر دو لبه گردشگری غارها
کارشناس محیط زیست: حفاظت، درآمدزایی و گردشگری غارها در دنیا تعاریف و الگوهای مشخص و خاصی دارد که برای غارهای ایران به‌خصوص یزد نیز قابل اجراست
در حالی که گردشگری غار با استقبال گردشگران علاقه‌مند به ماجراجویی برای بسیاری از کشورها درآمدزایی می‌کند، چالش اصلی این حوزه در کشور ما حفظ غارها و توجه به آموزش گردشگران برای جلوگیری از نابودی آنهاست.
به گزارش ایسنا، غارها یکی از بخش‌های دست‌نخورده طبیعت هستند که ظرفیتی بزرگ و متنوع در حوزه منابع و جاذبه‌های طبیعی محسوب می‌شوند. این سرمایه‌های عظیم در دنیا با تعریف نوع دیگری از گردشگری، منجر به پول‌سازی شده‌اند اما در ایران چالش اصلی حفظ حیات آنهاست و گویا باید این نوع گردشگری را در تعاریف دیگری چون گردشگری محتاطانه گنجاند تا حیات غارها و مردم به خطر نیفتد.
غارشناسی در گرو تامین اعتبار
«موسی شمسایی» کارشناس اداره کل حفاظت محیط‌زیست یزد با اشاره به این‌که مطالعات غارشناسی در گرو تامین اعتبار است، اظهار می کند: مطالعات غارشناسی با هدف دسته‌بندی کردن غارها برای تعریف کاربری گردشگری غار، به علت عدم تامین بودجه از سوی دولت، همچنان بلاتکیف مانده است.
وی اضافه می‌کند: البته در سطح استانی با اطلاعات غارنوردان استان و مصوبات قابل توجه کارگروه استانی، برنامه‌های خوبی اجرا شده و در دست اقدام است.
این کارشناس با بیان این‌که تخریب غارها عمدتاً ناشی از عوامل انسانی است، تصریح می‌کند: بنابر مصوبات معاونت عمرانی استانداری، حریم غارها مشخص و صدور پروانه اکتشاف به منظور فعالیت‌های معدنی تا شعاع 4 کیلومتری آنها ممنوع است.
وی درباره طرح‌هایی که منجر به محدودیت افراد در بهره‌برداری از غارها می‌شود نیز می‌گوید: هرچند هنوز عملیاتی شدن این طرح‌ها به صورت رسمی اعلام نشده، اما در نظر داریم ورود افراد به غارها را با تعیین برخی از عوامل محدود‌تر کنیم چراکه ورود افراد به غارها به صورت پراکنده و گسترده و گاهی در قالب گروه‌هایی بدون مجوز، مدیریت غارها را دشوار کرده است.
شمسایی با بیان این‌که تعریف گردشگری برای غارها همانند شمشیری دولبه است، می‌گوید: گردشگری برای غارها در نظر گرفتن همزمان فرصت و تهدید است، به عبارتی در کنار غارهایی مانند «علیصدر»، «غوری‌قلعه» و «کلکته» که فرصتی برای درآمدزایی هستند، می‌توان ماجرای غار «نباتی ندوشن» را یادآور شد که حیات و سلامت آن هرازگاهی تهدید می‌شود.
وی با بیان این‌که الگوهای بهره‌برداری به‌ویژه در زمینه گردشگری غارها در دنیا فراوان است، می‌گوید: حفاظت، درآمدزایی و گردشگری غارها در دنیا تعاریف و الگوهای مشخص و خاصی دارد که برای غارهای ایران به‌خصوص یزد نیز قابل اجراست.
این کارشناس با اشاره به وجود بیش از 60 غار در استان یزد، تصریح می‌کند: این آمار با توجه به کشف مداوم غارها در حال تغییر است که تعدادی از آنها تاکنون نقشه‌برداری و جمع‌آوری اطلاعات شده‌اند.
حفاظت از غارها
شمسایی غارها را اولین منزلگاه بشر می‌داند و می‌گوید: غارها با شواهد کشف شده دارای اولین تمدن‌های بشر بوده‌اند. در دین مبین اسلام نیز غار مکان مبعث رسول اکرم(ص) بوده و تمام این موضوعات گویای این است که بشر امروزی با محیط غارها نامأنوس نیست.
وی بیان می‌کند: غارها از میلیون‌ها سال پیش تاکنون با برخورداری از فضایی ایزوله و شرایط خاصی که به‌واسطه ورودی و خروجی مشخص و ثابتشان دارند، حائز توجه بوده‌اند.
وی اضافه می‌کند: این شرایط اکنون نیز ظرفیت گسترده‌ای را برای بشر فراهم کرده، به طوری که بسیاری از محققان در محیط غارها به دنبال کشف باکتری‌های جدید هستند که احتمال می‌دهند برخی از آنها بتوانند انقلاب عظیمی در صنعت پزشکی ایجاد کنند.
این کارشناس محیط زیست در استان با اشاره به دیگر ارزش‌های غارها، تصریح می‌کند: بسیاری از غارها دارای ارزش‌های زیباشناختی، تاریخی و باستانی هستند و حتی بسیاری از آنها مأمن گونه‌های خاصی از جانوران مانند خفاش‌ها هستند، لذا حفاظت از آنها ضروری است.
شمسایی با تاکید بر این‌که حفاظت از این اماکن تاریخی نیازمند افزایش آگاهی عمومی در مورد این ظرفیت‌هاست، خاطرنشان می‌کند: حفاظت و رسیدگی به مسائل حوزه غارها همراهی رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی عمومی را می‌طلبد.
گردشگری غارها؛ گردشگری محتاطانه
«سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد با بیان این‌که غارها نیز مانند سایر اماکن طبیعی در معرض آسیب بشر قرار دارند، تصریح می‌کند: از آنجایی که هنوز مردم و دستگاه‌ها در گردشگری طبیعی که بخشی از آن شامل غارها می‌شود، مبتدی هستند نمی‌توان این نوع گردشگری را همپای دنیا ترویج کرد.
وی با بیان این‌که گردشگری غارها نیازمند تخصص و آموزش است، می‌گوید: غارها بخش دست‌نخورده طبیعت و دارای ظرفیت‌های قابل توجهی هستند که می‌توان از آنها بهره‌برداری اقتصادی قابل توجهی در حوزه گردشگری داشت.
این مسئول از ظرفیت غارها در ژئوتوریسم و گردشگری غار که نوعی گردشگری ماجراجویانه است، یاد می‌کند و می‌گوید: این نوع گردشگری که اخیراً در دنیا هم مورد توجه قرار گرفته و طرفداران زیادی دارد، در صورتی که مدیریت نشده باشد منجر به تخریب و آسیب به غارها می‌شود، لذا بیشتر باید این نوع گردشگری را در کشورمان به‌ویژه شهر یزد که از تعدد و تنوع غارهای غنی برخوردار است در قالب گردشگری محتاطانه و با آموزش تعریف کرد.
وی گردشگری غار را بدون هماهنگی و مهارت حتی منجر به تهدید سلامت افراد می‌داند و عنوان می‌کند: این نوع گردشگری در بسیاری از غارهای یزد می‌تواند بعضاً خطرآفرین هم باشد لذا باید دفتر غارها را تا زمانی که آموزش همگانی جامعی در بین مردم صورت نگرفته، بست و آنها را با جزئیات دقیق معرفی نکرد.
فاطمی اضافه می‌کند: نمی‌توان غارها را محصور کرد یا مانع ورود مردم به آنها شد ولی می‌توان با آموزش‌های همگانی این ظرفیت مغفول را به ظرفیتی پویا و درآمدزا تبدیل کرد که این امر نیز زمان‌بر و نیازمند تعامل همه جانبه دستگاه‌هاست.