زندگی به «بیشه‌دالان» بروجرد برمی‌گردد

فاطمه حافظی | بروجرد- خبرنگار:


وجود تالاب‌های یازده‌گانه پلدختر، تالاب بیشه‌دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود و دریاچه گهر دورود موجب شده است لرستان، همچون استان‌های شمالی و جنوبی کشور در این حوزه، مورد توجه قرار بگیرد. این تالاب‌ها ظرفیت خدادادی عظیمی هستند که می‌توانستیم بهترین و بیشترین استفاده اقتصادی را از آنها ببریم. اما طی سال‌های گذشته بخش زیادی از تالاب‌های لرستان به دلیل نبود نظارت درست، بی‌برنامگی، برداشت بی‌رویه کشاورزان از آب آنها، تصرف اراضی آنها و تغییرات کاربری‌شان، بروز پدیده گرد و غبار و... خشک شده است.

یکی از این تالاب‌ها که در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، بیشه‌دالان بروجرد است که به دلیل تصرف اراضی آن، برنج‌کاری، استفاده از موتور پمپ برای پمپاژ آب آن و هزار و یک دلیل دیگر تا چندی پیش خشک شده و عملا از دست رفته بود.
اما اداره کل منابع طبیعی لرستان به داد این تالاب رسید و  700 هکتار از آن را در اختیار اداره کل محیط‌ زیست این استان قرار داد تا آن را احیا کند. البته احیای این تالاب بدون همکاری و مشارکت کشاورزان و افراد بومی منطقه قطعا غیرقابل انجام خواهد بود. آنها نیز باید منافعشان تامین شود تا بتوانند در جهت حفظ و احیای این تالاب کمک کنند.


بیشه‌دالان در بستر بیماری

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست لرستان در این زمینه به خبرنگار همشهری می‌گوید: یکی از تالاب‌های مهم استان بیشه‌دالان بروجرد است که تحت تغذیه مستقیم رودخانه گله‌رود یا همان سیلاخور و آب‌گرمه بروجرد و ارتفاعات حوضه آبخیز بالادست قرار دارد.

«نبی‌الله قائدرحمتی» می‌افزاید: متاسفانه طی سال‌های گذشته، به دلیل استفاده نادرست کشاورزان از این تالاب، مشکلات زیادی برای آن ایجاد شد. کشاورزان با ایجاد باغ‌های گسترده و قرار دادن موتورپمپ‌ها در تالاب‌ بیشه‌دالان برای آبیاری اراضی خود و این باغ‌ها، کشت برنج و... موجب شدند این تالاب در وضعیت بسیار بدی قرار بگیرد و حتی در مواقعی از سال خشک شود. وی می‌گوید: برخی از کشاورزان نیز ادعای مالکیت بخش‌هایی از تالاب را داشتند و همین موضوع کنترل و مدیریت آن را سخت می‌کرد، به خصوص سطح آب تالاب بسیار پایین رفته و خشک شده بود.


حال وخیم بیشه‌دالان

قائدرحمتی اظهار می‌کند: تالاب بیشه‌دالان همچنین طی 20 سال گذشته دچار تصرف اراضی بوده و بخش زیادی از آن هم توسط منابع طبیعی به اداره کل شیلات برای اجرای پروژه‌های پرورش ماهی واگذار شده که موفقیت چندانی هم حاصل نشده است.

وی می‌گوید: اکنون از این تالاب تنها حوضچه‌هایی باقی مانده‌اند که هنگام بارندگی پرآب می‌شوند و پرندگان مهاجر در آنها به صورت موقت اسکان می‌کنند، وگرنه هیچ شرایط آبی مناسبی ندارد. معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌ زیست لرستان می‌افزاید: تالاب بیشه‌دالان هنگام بارندگی پرآب است اما در تابستان، به دلیل کشاورزی‌ و زهکش‌ها، آب آن تخلیه می‌شود. برداشت‌های غیرمجاز هم وضع آن را وخیم کرده است. بنابراین باید برنامه‌های فوری و مهمی برای احیای این تالاب در دستور کار قرار بگیرد.


احیای تالاب‌ها و استفاده از ظرفیت آنها

مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست لرستان نیز در این زمینه به همشهری می‌گوید: یکی از راهبردهای اصلی‌ ما احیای تالاب‌های استان است که مطالعات لازم در خصوص علل خشک شدن و چگونگی احیای آنها انجام ‌شده است. «مهرداد فتحی بیرانوند» می‌افزاید: در سطح کشور نیز سازمان حفاظت محیط‌ زیست برنامه مدیریت ‌زیست‌بومی حدود 11 تالاب کشور را در دستور کار دارد که 2 برنامه آن به لرستان مربوط است زیرا تالاب‌های این استان از نوع کوهستانی بوده و از ارزش اکولوژیکی بسیار بالایی برخوردار هستند. وی می‌گوید: در حال حاضر مطالعات فاز اول پروژه مذکور انجام‌ و برنامه ‌زیست‌بومی‌ وارد فاز اجرایی شده است، یعنی به چگونگی احیای تالاب‌ها و استفاده از ظرفیت آنها پرداخته می‌شود.


چیزی از بیشه‌دالان باقی نمانده است

فتحی بیرانوند با اشاره به این‌که یکی از این برنامه‌ها نیز در تالاب بیشه‌دالان اجرا می‌شود، اظهار می‌کند: در گذشته وسعت تالاب بیشه‌دالان حدود هزار هکتار بود اما به دلایلی مثل برداشت بی‌رویه کشاورزان از آب آن و نیز تصرف اراضی آن فقط 90 هکتار از این تالاب باقی‌ مانده است.

وی می‌گوید: اما، با توجه به پیگیری‌های زیادی که با همکاری منابع طبیعی استان صورت گرفت، منابع طبیعی 700 هکتار از بیشه دالان را به محیط ‌زیست برای احیا واگذار کرده است. مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست لرستان عنوان می‌کند: به منظور جلوگیری از ورود شکارچیان یا متصرفان منابع طبیعی به منطقه نیز پاسگاهی در این منطقه احداث کرده‌ایم تا بتوانیم میزان ایجاد خطر را در آن به حداقل یا صفر برسانیم.


توافق با کشاورزان برای احیای تالاب‌ها

این مسئول همچنین بیان می‌کند: تالاب بیشه‌دالان در سال‌های گذشته، به دلیل استفاده‌های غلط، تغییرات اقلیمی و... خشک و همین مساله باعث شد برخی از کشاورزان به دنبال تصرف اراضی آن باشند. حتی برخی از آنها اسنادی برای اثبات ادعای خود داشتند. وی می‌افزاید: اما به هر حال تالاب یکی از بخش‌های محیط ‌زیست است و مالکیت آن باید در اختیار محیط‌ زیست باشد تا بتواند از آن حفاظت و حتی آن را احیا کند. فتحی بیرانوند می‌گوید: خوشبختانه توانستیم بسیاری از این کشاورزان را راضی کنیم و تقریبا 90 درصد اراضی را که در تصرف داشتند در اختیار محیط ‌زیست قرار دهند.


تامین منافع بومی‌ها

مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست لرستان ادامه می‌دهد: البته تحویل اراضی تالاب بیشه‌دالان به محیط‌ زیست به این شرط صورت گرفته که منافع کشاورزان از آن تامین شود و آنها بتوانند درآمد و عایدی خوبی داشته باشند و در عین حال محیط ‌زیست نیز بتواند تالاب را در اختیار داشته باشد و در جهت احیای آن تلاش کند.

فتحی بیرانوند اظهار می‌کند: کشاورزان با اقداماتی مانند ماهیگیری و اکوتوریسم می‌توانند به منافع خود دست پیدا کنند و در این راه نیز محیط‌ زیست تمام تلاش خود را برای برآورده شدن منافع آنها بدون ایجاد خسارت و آسیب دیدن تالاب به کار خواهد بست.


مشارکت کشاورزان؛ تنها راه احیای تالاب‌ها

مدیرکل حفاظت محیط ‌زیست لرستان در بخش دیگری از صحبت‌هایش به موضوع مشارکت مردم در حفظ تالاب‌ها اشاره و و بیان می‌کند: محیط‌ زیست بدون همراهی مردم، به‌ویژه جوامع بومی و محلی و سایر دستگاهای تاثیرگذار مانند امور آب، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، استانداری و مراجع قضایی و به تنهایی نمی‌تواند تالاب‌ها را احیا و حفاظت کند. «مهرداد فتحی بیرانوند» می‌گوید: مناسبات اجتماعی جوامع بومی و محلی و وضعیت اقتصادی، ویژگی‌های فرهنگی و حتی سیاسی آنها در حفاظت از تالاب‌ها نقش بسزایی دارند. وی اضافه می‌کند: افزایش آگاهی عمومی و اطلاع‌رسانی به مردم و مسئولان درباره نقش آنها در حفاظت از تالاب‌ها از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار بگیرد.