تنوع زیستی
سفر بی‌بازگشت سنجاب‌ها از زاگرس
کارشناسان می‌گویند تشدید قاچاق سنجاب، زادآوری درختان بلوط را متوقف کرده و به جنگل‌های زاگرسی آسیب می‌رساند
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
ویدئوهایش از شیرین‌کاری سنجاب‌ها زیاد لایک خورده است. «قیمت؟ » بیشترین سؤال پرسیده شده در پایین هر صفحه است که معمولا بدون جواب مانده و هر نوع دریافت اطلاعات به تماس تلفنی یا پیغام در فضای مجازی منوط شده است.
در لابه‌لای پست‌های متعدد از سنجاب‌ها، گاهی چند پیام هشدار‌دهنده هم ارسال شده و به دوستداران سنجاب توصیه شده که به حیات وحش آزار نرسانید و البته بهترین مکان برای زندگی سنجاب و دیگر انواع گونه‌های حیات‌وحش، طبیعت است. دنبال‌کنندگان هم توصیه‌هایی درخصوص نحوه نگهداری درست از سنجاب بیان کرده‌اند و چند نفری هم در برابر انتقاد از نگهداری و خرید و فروش سنجاب گفته‌اند:« وقتی بزرگ‌تر شد در طبیعت رهایش می‌کنیم.» صفحاتی از این دست زیاد است که بدون هیچ پیگرد قانونی به خرید و فروش گونه‌های حیات‌وحش ایران همچون سنجاب می‌پردازد، راحت‌تر از آنچه در میدان تجریش تهران به فروش می‌رسد و همچنان سال‌هاست که نظارتی بر هیچ کدامشان نیست و با این ممنوعیت برخوردی نمی‌شود.
تلف شدن سنجاب‌ها در زنده‌گیری
لانه سنجاب 2سوراخ دارد و شکارچیان برای زنده‌گیری معمولا در مقابل یکی از سوراخ‌ها وسایل دودزا قرار می‌دهند و وقتی سنجاب برای رهایی از دود، از سوراخ دیگر بیرون می‌آید آن را می‌گیرند و با خود می‌برند. گاهی وقت‌ها هم سنجاب‌ها در میانه دود می‌مانند و خفه می‌شوند. قطع درخت و تله‌گذاری هم از دیگر راه‌های زنده‌گیری سنجاب‌هایی است که به‌ویژه در شهرهای بزرگ، مشتریان زیادی دارند. ناصح حسینی، عضو انجمن سبز چیا مریوان به همشهری می‌گوید:« در سال‌های گذشته شکار سنجاب توسط بومیان زیاد بود اما چند سالی‌است که با تلاش انجمن و آگاه‌سازی اهالی، این اتفاق نمی‌‌افتد و حتی خود مردم نیز درصورت مشاهده شکارچیان، با آنها برخورد کرده و یا به انجمن معرفی می‌کنند. ما نیز آنها را تحویل محیط‌زیست می‌دهیم.» به گفته برخی فعالان محیط‌زیست، ایلام و بانه ازجمله شهرهایی هستند که شکارچیان متخلف برای زنده‌گیری سنجاب زیاد به آنجا می‌روند. اما اسدالله هاشمی، مدیرکل محیط‌زیست ایلام در گفت‌وگو با همشهری حضور شکارچیان سنجاب در این استان را رد و تأکید می‌کند: درصورت مشاهده حتما پرونده قضایی برای آنها تشکیل خواهد شد.
سنجاب‌های کانادایی، ایرانی‌اند
سنجاب‌ها را کشاورزان بلوط می‌گویند. دانه‌های بلوطی که این جوندگان به‌عنوان ذخیره غذایی زمستانی در زمین دفن می‌کند و برخی‌شان را دیگر پیدا نمی‌کنند، سال بعد جوانه زده و به زایش جنگل‌های زاگرس کمک می‌کند. اما در سال‌های اخیر، فارغ از آسیبی که جنگل‌های زاگرسی به دلایل متعدد همچون تغییر کاربری، کشاورزی و آتش‌سوزی می‌بینند، شکار سنجاب‌ها هم به این آسیب‌ها افزوده شده و طبیعت زاگرس را دستخوش تهدیدات جدی کرده است.
علیرضا شهرداری، کارشناس مرکز بازپروری حیات وحش پارک پردیسان به همشهری می‌گوید: «یکی از مشکلات ما خرید و فروش سنجاب در شبکه‌های مجازی است که در بسیاری از موارد، فروشندگان و سودجویان نیز سنجاب ایرانی را با نام سنجاب کانادایی می‌فروشند تا بگویند ما مراقب طبیعتمان هستیم. در میان سنجاب‌ها نیز، نابالغ‌ها مشتریان بیشتری دارند، چون کوچک‌تر و جذاب‌ترند و با دست تغذیه می‌شوند.» آنگونه که این کارشناس می‌گوید: «سنجاب به هیچ عنوان در اسارت تکثیر نمی‌شود و این ویژگی، مسئله تهدید جمعیت این گونه را جدی‌تر می‌کند. البته سنجابی هم که در اسارت بزرگ می‌شود عملا فایده‌ای برای طبیعت ندارد.»
به گفته شهرداری، متخلفان از جعبه‌های کوچک برای انتقال سنجاب‌ها استفاده می‌کنند تا کمتر جلب توجه کند. به همین دلیل سنجاب‌های زیادی را در یک جعبه قرار می‌دهند و معمولا بچه‌سنجاب‌ها در این ازدحام جان خود را از دست می‌دهند.
شهرداری می‌گوید:« فروشندگان، سنجاب‌ها را به شیوه‌ای دردناک، رام می‌کنند. دور گردن آنها قلاده یا طناب می‌بندند و آنها را به سرعت در هوا می‌چرخانند، با این کار سنجاب تسلیم شده و رام می‌شود.» سنجاب‌هایی که به‌عنوان سنجاب رام شده در بازار فروخته می‌شوند همین سنجاب‌ها هستند.
هنوز سازمان محیط‌زیست هیچ آماری از قاچاق این جانور منتشر نکرده اما برخی صاحب‌نظران می‌گویند هر ساله هزاران سنجاب از جنگل‌های زاگرسی زنده‌گیری می‌شوند که حدود 80تا 90درصد آنها در مرحله انتقال و یا زنده‌گیری جان خود را از دست می‌دهند.
سنجاب را هر جایی رهاسازی نکنید
بسیاری از کسانی که سنجاب را به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌کنند، از نحوه درست نگهداری آن بی‌خبرند. علیرضا شهرداری می‌گوید:«خریداران تصور می‌کنند سنجاب عاشق گردو، فندق و بادام است و دائما از این دانه‌های روغنی برای تغذیه آن استفاده می‌کنند؛ درصورتی که سنجاب‌ها نباید به‌طور مداوم از این دانه‌ها تغذیه کنند. روغنی بودن این دانه‌ها موجب نرمی استخوان می‌شود که برای آنها بسیار دردآور است و امکان حرکت را از آنها سلب می‌کند. در مواقع شدیدتر حتی این نرمی استخوان موجب از بین رفتن حالت طبیعی استخوان قفسه سینه شده و به دستگاه تنفسی سنجاب فشار وارد می‌کند و حتی موجب تلف شدن حیوان می‌شود.» اما بسیاری از مردم، اطلاعی از ممنوعیت خرید و فروش آن ندارند. همین ناآگاهی موجب می‌شود بعد از مواجه شدن با پیامدهای منفی جداکردن این حیوان از طبیعت یا دشواری‌های نگهداری، اقدام به رهاسازی آن در مناطقی کنند که هیچ‌گاه زیستگاه این گونه نبوده است که این امر آسیب‌های بیشتری برای اکوسیستم به‌دنبال داشته است. به گفته شهرداری، پارک‌های جنگلی چیتگر و سرخه‌حصار تهران دقیقا به همین دلیل پر از سنجاب شده است. به گفته این کارشناس، در همین سال‌ها نیز تعداد کسانی که سنجاب‌هایشان را تحویل سازمان محیط‌زیست داده‌اند رو به افزایش است. او می‌گوید: «سال گذشته 250تا 300سنجاب تحویل پارک پردیسان شد که این آمار در مقایسه با سال‌های قبل افزایش داشته و البته تنها متعلق به تهران است. کارشناسان محیط‌زیست نیز سنجاب‌ها را به جنگل‌های زاگرسی منتقل می‌کنند، اما همین انتقال نیز کاملا علمی انجام نمی‌شود؛ چون تفاوت‌های ژنتیکی بین سنجاب‌های هر استان با استان دیگر وجود دارد که به راحتی قابل تشخیص نیست و رها کردن سنجاب در هر بخشی از زاگرس هم می‌تواند باعث اختلاط ژنی شود.»
در همینه زمینه :
