فصل پایانی کاوش معبد سلوکیان در نهاوند

سجاد سیف | نهاوند - خبرنگار


فصل چهارم و نهایی کاوش‌های باستان‌شناسی برای کشف معبد باستانی لائودیسه در منطقه دوخواهران نهاوند آغاز شد. در 3 فصل گذشته گمانه‌زنی‌ها و کاوش به دلیل نبود اعتبار نیمه‌تمام باقی مانده بود. معبد لائودیسه (شهر سلوکی نهاوند) بخش مهمی از تاریخ کهن نهاوند است که زیر خروار‌ها خاک پنهان مانده است و با توجه به ارزشمند بودن این اثر تاریخی و فرهنگی ضرورت دارد با مطالعات و کاوش‌های گسترده باستان‌شناسی زنده و احیا شود. این موضوع حمایت مقامات استانی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری کشور را می‌طلبد که در توسعه گردشگری و اشتغال‌زایی شهرستان سهم بسزایی خواهد داشت. 


بافت فرسوده

رئیس میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری شهرستان نهاوند در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: تاکنون 3 فصل کاوش در منطقه صورت گرفته اما به دلیل نبود اعتبار مورد نیاز این کاوش‌ها از سال ۹۱ نیمه‌تمام باقی مانده است. سال گذشته با حمایت و پیگیری‌های نماینده شهرستان و مساعدت فرماندار و مدیرکل میراث، اعتبار لازم برای خرید و تملک املاک شناسایی‌شده تخصیص پیدا کرد. 

محسن جانجان با اشاره به این‌که در محله دوخواهران با یک چالش بزرگ مواجهیم، می‌افزاید: با توجه به این‌که منطقه دوخواهران در بافت فرسوده است ساخت‌وساز در این منطقه ممنوع و با محدودیت‌هایی روبه‌رو است و این برای اهالی منطقه وخانه‌های قدیمی آن یک تهدید به شمار می‌رود. 

تعیین تکلیف محله دوخواهران با توجه به قرار گرفتن این منطقه در بافت فرسوده شهر و گسل زلزله لازم و ضروری است. وی با اشاره به ضرورت ادامه کاوش در منطقه مذکور ادامه می‌دهد: با توجه به برآوردهای اولیه برای ادامه کاوش 200 میلیون تومان اعتبار نیاز است که این اعتبار برای فصل نهایی کاوش تامین شده است. 


حضور گروه کاوش 

رئیس میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان نهاوند می‌گوید: گروه کاوش به سرپرستی مهدی رهبر برای اتمام نتایج کاوش‌های قبلی از چند روز گذشته وارد نهاوند شدند و با حضور نماینده، فرماندار، مدیرکل میراث فرهنگی استان و سایر مسئولان شهرستان رسما فصل نهایی کاوش لائودیسه آغاز شد. 

جانجان تصریح می‌کند: با توجه به اهمیت کشف این معبد که می‌تواند شهرستان نهاوند را صاحب یک نشان کشوری و جهانی کند و در گردشگری آن تحولی بزرگ به وجود آورد، انتظار داریم اهالی منطقه و مسئولان نهایت همکاری و مساعدت را با گروه کاوش داشته باشند. وی توضیح می‌دهد: ما از دوره یونانی (بعد از دوره اسکندر هنگامی که هنر یونان گسترش پیدا می‌کند) تقریبا چیزی در ایران نداریم و اگر این معبد کشف و بازسازی شود اعتباری برای ایران و حتی یونان خواهد بود. 


ثبت آثار

رئیس میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان نهاوند اظهار می‌کند: با توجه به احتمال بسیار قوی وجود معبد لائودیسه در این منطقه، محله دوخواهران و قلعه یزدگرد در سال ۱۳۲۷ به ثبت آثار باستانی رسید. از این سال تا سال ۱۳۸۴ هیچ‌گونه حفاری و کاوشی برای کشف و شناسایی معبد فوق صورت نگرفت. 

وی می‌گوید: در سال ۸۴ از مهدی رهبر برای گمانه‌زنی در محله دوخواهران دعوت شد، چون تا آن زمان برای شناسایی محل لائودیسه اقدامی انجام نشده بود. ۵۲ گمانه آزمایشی در 3 فصل کاوش به دلیل مسکونی بودن منطقه و محدودیت‌ها در سال‌های ۸۴، ۸۹ و ۹۱ انجام شد. بعد از 3 فصل کاوش، احتمالات باستان‌شناسان برای کشف محل اصلی معبد لائودیسه سبب دستیابی یه یافته‌های تازه‌ای شد. 

جانجان توضیح می‌دهد: اگرچه در 3 فصل کاوش و گمانه‌زنی، محل معبد کشف نشد اما کشف کتیبه بزرگ نهاوند در نزدیکی امامزاده دوخواهران و کشف مجسمه‌های کوچک مفرغی خدایان یونان، کشف ستون، سرستون و ته‌ستون، تکه‌سنگ‌ها، پایه‌ستون‌ها و میان‌ستون‌هایی که به دوره یونانی تعلق دارد از دلایلی است که می‌توان براساس آنها محدوده امامزاده دوخواهران و خانه‌های اطراف را محل وجود معبد لائودیسه دانست. 


گفته‌های سرپرست هیأت کاوش

مهدی رهبر، سرپرست هیأت کاوش، با توجه به شواهد موجود از پایه ‌ستون‌ و سرستون‌ها و قطعات سفال‌های منقوش احتمال می‌دهد محل اصلی معبد لائودیسه در نزدیکی و اطراف و خود بقعه دوخواهران در محله دوخواهران باشد. وی می‌گوید: ساخت‌وسازهای انبوه در این محل که از محله‌های فقیرنشین نهاوند است، گمانه‌زنی را با مشکل روبه‌رو ‌کرد به همین دلیل مجبور شدیم در محل‌هایی که معارض نداشت مثل محل‌های مخروبه یا کنار پیاده‌‌رو‌ها گمانه‌زنی کنیم. حتی برخی از ساکنان به آنها اجازه دادند برای گمانه‌زنی داخل حیاطشان بروند. وضعیت بهداشتی نامناسب محل گمانه‌زنی‌ها از جمله مشکلات هیأت کاوش بود. 

سرپرست هیأت کاوش می‌افزاید: در منطقه نهاوند نتوانسته‌ایم گمانه‌زنی نظام‌مند داشته باشیم و در اغلب موارد ترانشه‌ها نامنظم ایجاد شده است، چراکه از یک سو همه منطقه از خانه‌های کوچک گلی تشکیل شده است و ناگزیر در پیاده‌رو‌ها و خانه‌های مخروبه و گاهی در حیاط خانه‌های مردم مجبور به گمانه‌زنی می‌شدیم.

از سوی دیگر به دلیل خاکبرداری‌های سطحی برای حاصلخیز کردن زمین‌های کشاورزی هم‌اکنون یک لایه یک متری سنگ‌های کوچک و بدون وجود خاک مشاهده می‌‎شود یا به صخره و آب برخورد می‌کنیم. در ادامه رهبر توضیح می‌دهد: با تامین اعتبار و تملک ملک مورد نظر در منطقه دوخواهران و آغاز فصل نهایی کاوش با توجه به نتایج به دست آمده در 3 فصل گذشته بسیار خوش‌بین هستیم که کشف معبد لائودیسه تعیین تکلیف شود. 


معبد سلوکیان‌ در گذر تاریخ

با انقراض هخامنشیان بر اثر هجوم اسکندر، نهاوند مورد تاخت‌وتاز قرار گرفت اما به دلیل وجود دژ و باروهای محکم از ویرانی مصون ماند. سلوکیان جانشین اسکندر را به آنجا آوردند و با تصرف شهر حدود ۲ قرن در آنجا حکومت کردند. در این سال‌ها سلوکیان آثاری از خود به جای گذاشتند از جمله معبد لائودیسه که آنتیوخوس سوم از جانشینان اسکندر آن را برای ملکه خود (همسر یا خواهرش) لائودیسه بنا نهاد. در زمان سلوکیان، یونانیان در مناطق متمدن و حاصلخیز ایران شهرهایی بنا کردند و با ساختن معابدی در این شهر‌ها سعی داشتند در عقاید مردم بومی رخنه کنند که یکی از این معابد لائودیسه در نهاوند بود. 

بر اثر حفاری‌های‌ متعددی‌ که‌ برای‌ یافتن‌ آثار معبد سلوکیان‌ در نهاوند انجام‌ شد، ستون‌ها، سرستون‌ها و سنگ‌های‌ تراش‌‌خورده‌ همراه‌ کتیبه‌ معبد لائودیسه‌، پیکرهای‌ کوچکی‌ به‌ نام‌های‌ زئوس، آپولو، آتنا و دمترو یافت‌ شد که‌ هم‌اکنون‌ در موزه‌ ایران‌ باستان‌ نگهداری می‌شوند.

همچنین‌ برخی‌ معتقدند سنگ‌هایی‌ که عمدتاً در حمام‌های‌ شهر، منازل‌ قدیمی و بازار نهاوند یافت‌ شده‌ از بقایای‌ ستون‌های‌ معبد است. شخصی به نام اصغر پاروند در سال ۱۳۲۲ به صورت اتفاقی کتیبه آنتیوخوس سوم را شناسایی کرد و در‌‌ همان سال در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. هم‌اکنون کتیبه در موزه ملی ایران باستان نگهداری می‌شود.