بازار ارزانِ گیاهان گران

‌هادی پناهی |  ارومیه – خبرنگار:


فروردین و اردیبهشت که می‌رسد در بیشتر شهرهای آذربایجان غربی می‌توانید ده‌ها و شاید صدها گونه‌ گیاهی را ببینید که روی چرخ‌دستی‌ها و یا گونی‌های مختلف به صورت فله به فروش می‌رسد. برخی از این گیاهان خوراکی هستند و مهمان سفره‌های مردم می‌شوند. برخی نیز خواص دارویی دارند و عمدتا عرق آنها گرفته می‌شود. بیش از هزار گونه گیاهی با خواص دارویی و غذایی در طبیعت آذربایجان غربی رشد می‌کند که برای ایجاد ارزش افزوده صادراتی در این حوزه سرمایه‌گذاری کافی نشده است.


گیاهانی با خواص دارویی و غذایی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی در این باره می‌گوید: بیش از نیمی از گونه‌های گیاهی موجود در آذربایجان غربی خواص دارویی دارند. در حال حاضر حدود 150 نوع از این گیاهان توسط مردم استفاده می‌شود و از میان انواع گیاهان دارویی موجود 42 نوع کشت می‌شود.

«میرصمد موسوی» ادامه می‌دهد: تاکنون حداکثر 700 و حداقل 460 گونه گیاهی دارویی از جمله کاسنی، شب‌بو و نعناع، بولاغ اوتی، ختمی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شیرین‌بیان، ثعلب، مرزه، اله‌گز، نسترن، موسیر، گندله، داغ‌جعفری‌سی، داغ‌قارپیزی، دوه‌دابانی، مندی، قوش‌اوزومی، داغ‌سقزی، یمیشان، چریش، هویج وحشی، غازیاغی، یارپیز، کنگر، شوید، کهلیک‌اوتی و اوشقون در آذربایجان غربی شناسایی شده و استان از لحاظ تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.

به گفته وی، در ارتفاعات آذربایجان غربی بیش از هزار نوع گیاه دارویی با خواص متفاوت رشد می‌کند. قارچ دنبالان، کنگر، مندی، غازیاغی، گاوزبان، بومادران، ریواس، مریم گلی، ختمی، اسطوخدوس، خاکشیر، اسفناج وحشی، موسیر، شنگ، گلپر و پنیرک از محصولات مرتعی و گردو، سیب حشی، زرشک، بادام کوهی، سماق، زالزالک، گلابی وحشی، آویشن، نسترن وحشی و انواع مختلف بلوط از محصولات جنگلی رویشگاه‌های استان هستند که به صورت عمده از سوی مردم بهره‌برداری می‌شود.


نبود سرمایه‌گذاری لازم

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی بیان می‌کند: در بین گونه‌های گیاهی، گیاهان دارویی سهم بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. این گیاهان در زمان رویش توسط مردم مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و در خیابان به‌صورت مستقیم عرضه می‌شوند یا به کارگاه‌های مختلف فروخته می‌شوند. 

موسوی با اشاره به تنوع بالای گونه‌های گیاهی در استان اظهار کرد: هم‌اکنون حدود 466 گونه گیاه دارویی شناسایی‌ شده که از این تعداد 72 گونه تیره مرکبات، 32 گونه تیره گلسرخیان، 25 گونه تیره چتریان، 46 گونه تیره نعنائیان، 29 گونه تیره نخودیان و 22 گونه تیره چلیپاییان را می‌توان نام برد.وی با اشاره به لزوم ایجاد ارزش افزوده برای این ظرفیت خدادادی بیان می‌کند: میزان سود‌آوری یک هکتار از این گیاهان، حدود 15 میلیون تومان بوده که 20 برابر بیشتر از سودآوری محصولات کشاورزی دیگر نظیر گندم است. 

این مسئول، فراوری و تولید صنعتی گیاهان دارویی را از دیگر ضرورت‌های این بخش به منظور جلوگیری از انقراض برخی گونه‌ها عنوان می‌کند و می‌افزاید: در حال حاضر فراوری این گونه‌ها بسیار پایین و در حد اسانس‌گیری و عرق‌گیری سنتی است.


خطر انقراض

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی هم درباره آخرین وضعیت گیاهان کوهی و دارویی در استان می‌گوید: در آذربایجان غربی 1300 گونه گیاهی وجود دارد که به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از سوی مردم برای مصارف خانگی یا فروش، حدود 120 گونه آن در خطر انقراض قرار دارد. 

به گفته «عباسعلی روانلو» گیاهان دارویی خوراکی آذربایجان غربی شامل شنگ، گندله، قازیاغی، دوه دابانی، آویشن، کهلک اوتی، نعناع کوهی، گول آقا، مزره کوهی، کنگر، ریواس، اوه لیک، سالمانجا، اسفناج دشتی و بولاغ اوتی و چندین نمونه دیگر است. وی با بیان این‌که از 500 گونه گیاه دارویی در حدود 50 نوع آن خوراکی است، اظهار می‌کند: با توجه به این‌که بیش از هزار نوع از گیاهان موجود در کشور در این استان می‌روید، ظرفیت خوبی برای پروژه‌های تحقیقاتی و ایجاد ارزش افزوده در این بخش وجود دارد. 


لزوم ترویج کشت گیاهان کم آب بر

روانلو با اشاره به این‌که در جزایر دریاچه ارومیه نیز گونه‌های گیاهی رشد دارند، بیان می‌کند: پسته وحشی، ارس کوهی، درخت سقز و بادام کوهی از جمله مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این جزایر از مجموع بیش از 500 گونه گیاهی قابل رشد در این مناطق هستند. 

این مسئول با اشاره به گونه‌های در حال انقراض اظهار می‌کند: مطالعات کارشناسان درباره 120 گونه گیاهی در حال انجام است که کار روی 22 نوع این گیاهان به اتمام رسیده است. وی با تاکید بر این که برخی از این گیاهان بومی منطقه هستند، عنوان می‌کند: در مجموع 60 گونه از گیاهان شناسایی شده بومی آذربایجان غربی هستند که از این تعداد گیاهانی مانند بیزه، اله‌گز، نعناع کوهی، ریواس، کنگر و ثعلب شاخص‌تر و برای مردم آشنا‌تر هستند.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تاکید می‌کند: در حال حاضر گزارش‌هایی مبنی بر قاچاق برخی از این گیاهان از مرزهای استان به کشورهای همسایه نیز دریافت شده است.
وی با اشاره به بحران خشکسالی در کشور بیان می‌کند: برخی از گیاهان دارویی می‌توانند از سوی شهرداری در معابر شهری کاشت شوند. گیاهانی مانند رزماری، انواع آویشن، نسترن و... برای این کار مناسب هستند. در صورت وجود تعامل بین شهرداری و ادراه کل منابع طبیعی می‌توان در این زمینه اقدام کرد. 


ظرفیت‌ گیاهان دارویی استان مغفول مانده است
 
مصرف گیاهان کوهی در آذربایجان غربی سابقه دیرینی بین مردم دارد اما برداشت غیراصولی و بی‌رویه در کنار کاهش بارش‌ها طی سال‌های اخیر برخی گونه‌های منحصر به فرد را در معرض انقراض و نابودی قرار داده است. همچنین عدم توجه کافی مسئولان به حفظ این ذخایر طبیعی خطر انقراض گیاهان دارویی در استان را دو چندان کرده است.

ایجاد واحدهای فراوری و کشت صنعتی و فرهنگ‌سازی در بین مردم هم از سوی مسئولان نادیده گرفته شده است. در این میان به دلیل سنتی بودن برداشت و استفاده از گیاهان، نبود بسته‌بندی مناسب، عدم برداشت مناسب و اصولی و نبود بازاریابی مناسب، این منابع طبیعی و دارای ارزش اقتصادی استان به مردم سایر استان‌های کشور و یا همسایگان مرزی استان شناسانده نشده و تا‌کنون زمینه صادرات آنها فراهم نشده است.