افزایش مناطق حفاظت شده قزوین

وحید مروتی|  قزوین ـ خبرنگار:


شکار غیرمجاز یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که در حوزه محیط‌زیست وجود دارد و از آنجا که شکار غیرمجاز لطمات جبران‌ناپذیری را به حیات وحش وارد می‌کند نیاز است به این حوزه توجه خاصی شود. 
اخیرا یکی از شکارچیانی برای این‌که نشان دهد از شکار غیرمجاز و ضربه‌ای که به طبیعت زده است پشیمان شده سلاح خود را شکست تا به حال سلاح‌های بیشماری در نواحی مختلف کشور شکسته شده است. درست است که این عمل نمادین حرکت مناسبی است اما برای کاهش شکار غیرمجاز مهم‌تر از این حرکات نمادین، برداشتن گام‌های عملی از سوی همه دستگاه‌های درگیر است. 


 جمع‌آوری سلاح‌ها

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان قزوین با بیان این‌که اصلی‌ترین موردی که حیات وحش کشور و استان را تهدید می‌کند تخریب زیستگاه و شکار غیرمجاز است، گفت: شکار غیرمجاز جزو اصلی‌ترین محورهای تهدید حیات وحش به شمار می‌رود. حفاظت از محیط‌زیست طبق اصل قانون پنجاه قانون محیط‌زیست یک وظیفه عمومی است و این طور نیست که فقط سازمان حفاظت محیط‌زیست متولی این کار باشد، بلکه لازم است مردم نیز در مسیر حفظ محیط‌زیست کمک کنند. با توجه به این‌که سلاح‌های موجود بین آحاد مردم زیاد است، مردم و همه دستگاه‌ها باید در حفظ محیط‌زیست به‌خصوص حیات وحش یاری رسانند. در این زمینه باید سلاح‌ها جمع‌آوری شود و همچنین اقداماتی مثل حرکت نمادین شکارچیان در شکستن اسلحه‌شان نیز به حفظ محیط‌زیست یاری می‌رساند. 

مهدی طاهری بیان کرد: اولین کاری که محیط‌زیست برای حفظ گونه‌های جانوری انجام می‌دهد ارتقای مناطق به مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط‌زیست است. در سال‌های اخیر 2 منطقه حفاظت‌شده دیگر در منطقه باشگل تاکستان اضافه شده است؛ منطقه حفاظت‌شده طارم سفلی و منطقه حفاظت‌شده الموت. در این مناطق گونه‌های باارزش جانوری و گیاهی با تنوع زیستی زندگی می‌کنند که بعضی از این گونه‌ها از نظر سازمانی جزو گونه‌های در حال انقراض محسوب می‌شوند مثل پلنگ و گونه‌های پرنده‌هایی مثل هما، شاهین و.... 


7 منطقه شکار ممنوع

فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان قزوین ادامه داد: باید 10 درصد کشور از جمله استان قزوین مناطق حفاظت‌شده باشد. در این مناطق حفاظت‌شده حضور ماموران دائم و به صورت شبانه‌روزی است. هرگونه تغییر کاربری، تخریب، تصرف و آلودگی محیط‌زیست بدون اطلاع سازمان حفاظت محیط‌زیست جرم محسوب می‌شود و به دستگاه قضا معرفی خواهد شد. 
وی با بیان این‌که در استان قزوین 7 منطقه شکار ممنوع وجود دارد، افزود: یکی از مباحث اصلی مدنظر محیط‌زیست بحث آموزش است که بیشتر در بخش مدارس است و محیط‌بانان در مدارس این مباحث را آموزش می‌دهند. هم‌اکنون این امر با کمک دانشجوها و سازمان‌های مردم‌نهاد در حال انجام است. 


ضرورت افزایش تعداد محیط‌بانان 

طاهری گفت: استان قزوین جزو 10 استان برتر در شناسایی و معرفی متخلفان در حوزه شکار به دستگاه قضا بوده است. در استان قزوین حدود 53 محیط‌بان مشغول انجام وظیفه‌اند که طبق استاندارد جهانی باید محیط‌بانان به سه برابر افزایش یابند. این تعداد محیط‌بان که اکنون وجود دارد، برای پوشش مناطق مورد نیاز کافی نیست و حفظ محیط‌زیست فقط با یاری مردم میسر می‌شود. 

وی خاطرنشان کرد: توصیه‌ای که محیط‌بانان و سازمان حفاظت محیط‌زیست به شکارچیان دارد این است که به جای این‌که دستشان روی ماشه‌های سلاح بچکد روی ماشه‌های دوربین عکاسی بچکد تا همه مردم بتوانند از زیبایی محیط‌زیست بهره‌‌مند شوند و لذت ببرند. 


 برهم خوردن تعادل زیستی

یکی از فعالان محیط‌زیست در این زمینه گفت: شکار موجودات و گونه‌های جانوری چه به صورت مجاز و چه به صورت غیرمجاز موجب مشکلات عدیده‌ای به ‌ویژه در‌ زیست‌بوم‌های حساس از جمله گسستگی در روابط زیستی و در نتیجه موجب برهم خوردن تعادل زیستی و حتی اکولوژیکی منطقه می‌شود. شکار مجاز نیز با این‌که با کسب اجازه از محیط‌زیست هر منطقه و طی کردن روند صدور مجوز با توجه به موضوعاتی همچون تراکم و پراکنش جمعیت‌های جانوری و حتی گیاهی، میانگین سن، جمعیت و توجه به فصول تولید مثل و جفتگیری و مواردی از این دست انجام می‌شود، ممکن است در مواردی در پروسه صدور مجوزها اشخاص سودجو نیز دخیل شوند یا حتی مطالعات و پیش‌بینی‌ها در مورد زمان و موقعیت شکار درست از آب درنیاید و در نتیجه شاهد شوک به جمعیت جانوری منطقه و مشکلات پس از آن باشیم. 

هنگامه قزوینی توضیح داد: در حال حاضر راهکارهای متفاوتی در این خصوص از سوی ادارات کل محیط‌زیست استان‌های مختلف اندیشیده شده همچون برخوردهای قانونی شامل جرایم نقدی و کیفری، اما پرواضح است که سود شکار برای برخی سودجویان به‌ویژه در مواردی همچون زنده‌گیری و فروش پرنده‌های کمیاب به کشورهای عربی و کشتار گونه‌های جانوری ارزشمند دیگر به منظور استفاده از پوست، شاخ و مواردی این‌چنین آنقدر بالاست که فعالیت سودجویان شکار را مهار نمی‌کند. در این باره لازم است راهکارهای نظارت، مبارزه و جلوگیری از شکار گونه‌های ارزشمند بیشتر از راهکارهای کیفری پس از انجام عمل خلاف مورد توجه قرار گیرد. تقویت و پشتیبانی از محیط‌بانان و ارائه آموزش‌های لازم به این قشر و افزایش تعداد ناظران بسیار کارآمد خواهد بود. 

وی افزود: با توجه به تعداد نیروهایی که برای حفاظت محیط‌زیست در نظر گرفته شده‌اند، این تعداد نیرو برای پوشش همه مناطق کافی نیست پس لازم است این نیروها افزایش یابند. در این میان مهم‌ترین نکته فرهنگ‌سازی است که می‌توان تا اندازه‌ای از طریق آموزش به افراد به خصوص متخلفان و آشنایی آنها با پیامدهای ناشی از شکارهای بی‌رویه به آن دست یافت. 


آسیب زدن به لانه جانوران

یکی از فعالان محیط‌زیست گفت: نوعی از به اصطلاح شکار وجود دارد که در آن جانور کشتار یا به اسارت گرفته نمی‌شود، بلکه به محل زندگی جانور ضرر و زیان وارد می‌شود. اکنون در استان‌های مختلف کشور شاهد آن هستیم و استان قزوین نیز از آن مستثنی نیست. 

هنگامه قزوینی بیان کرد: بحث شکار لانه همچون شکار لانه خفاش توسط سودجویان به دلیل وجود جیوه و عناصر ارزشمند دیگر و کاربرد در موارد پزشکی و حتی خرافی بسیار کم در استان قزوین مورد توجه قرار گرفته است. پیشنهاد می‌شود اداره کل محیط‌زیست به این موضوع نیز بپردازد، چراکه به دلیل دسترسی آسان به لانه خفاش و معامله آن با قیمت‌های میلیونی بالا و عدم نظارت و حمایت به زودی شاهد به‌هم‌ریختگی تعادل جمعیت و حتی تغییرات مکانیابی و لانه‌سازی این گونه جانوری به‌خصوص در مناطق اکولوژیک ارزشمندی همچون الموت و طارم خواهیم بود. 

 

حیات وحش را حفظ کنیم 

ضرورت جلوگیری از شکار غیرمجاز برای حفظ تعادل زیستی در همدان و قزوین

واژه حیات‌وحش به‌طور عام دربرگیرنده تمامی گیاهان و جانورانی است که اهلی و دست‌آموز نباشند و به‌طور خاص دلالت بر تمامی مهره‌دارانی دارد که در محیط طبیعی زندگی می‌کنند. در سال‌ها و ماه‌های اخیر مواردی از شکار غیرمجاز و برهم خوردن تعادل زیستی حیات وحش نگرانی‌های شدید فعالان محیط‌زیست را به دنبال داشته است. استان‌های همدان و قزوین نیز دارای مناطق حفاظت شده و جانوران گوناگونی هستند که باید برای حفظ آنها باید هم مردم و هم مسئولان تلاش کنند.


گونه‌های جانوری همدان در خطر

حمیدرضا حق‌نظری|‌ همدان- خبرنگار:


 گونه‌های جانوری همدان وضعیت مناسبی ندارند و هر روز بر تعداد گونه‌های در حال انقراض اضافه می‌شود. باید این موضوع را جدی گرفت و برای حل آن چاره‌ای اندیشید که قدم اول این چاره‌اندیشی افزایش سطح آگاهی شهروندان است.


گونه‌های جانوری شاخص استان

کارشناس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان می‌گوید: متاسفانه به مساله حیات وحش و گونه‌های جانوری خصوصا در کشور ایران کم‌لطفی شده است و این در حالی است که در هر 3 سال بالغ‌بر 7 تا 8 گونه جانوری را در کشور از دست می‌دهیم.دکتر «علیرضا محمدی» می‌افزاید: بیش از 57 گونه پستاندار تاکنون در استان همدان شناسایی شده است که در این میان گونه‌های شاخصی در میان گوشت‌خواران مانند سیاهگوش، گربه جنگلی و گربه وحشی که جزو گونه‌های شاخص استان است به چشم می‌خورد.

 از گیاه‌خواران نیز گونه‌هایی مانند کل و بز و قوچ و میش را داریم. قوچ و میش‌ها تنوع مختلفی را در کشور شامل می‌شوند و زیرگونه‌های مختلفی دارند. تنوع جانوری که در غرب کشور داریم بیشتر قوچ و میش ارمنی است که گونه جانوری شاخص استان ما نیز نام‌گذاری شده است.

6 هزار اسلحه مجوزدار

وی توضیح می‌دهد: در گذشته تصور بر این بود که انقراض گونه‌های جانوری بیشتر به علت شکار بی‌رویه است که البته این عامل بسیار مهمی بوده و هست، با توجه به سلاح‌هایی که به صورت مجاز و غیرمجاز در دست مردم است. حدود 6 هزار اسلحه مجوزدار فقط در استان همدان داریم که میزان زیادی است، آن هم با چشم‌پوشی از میزان سلاح‌های غیرمجاز. حال اگر این تعداد اسلحه وارد طبیعت شود ببینید چه فاجعه‌ای رخ خواهد داد.

محمدی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مواردی که در انقراض گونه‌ای بسیار تاثیرگذار است بحث تخریب زیستگاه است. تخریب زیستگاه متاسفانه در بسیاری موارد به علت ایجاد زیرساخت‌های غیراصولی است. در حال حاضر با بحث «جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها» روبه‌رو هستیم که یعنی زیستگاهی آن‌قدر محصور می‌شود و تبادل ژنی‌اش را با خارج از زیستگاه از دست می‌دهد که مانند جزیره‌ای محصور می‌شود. متاسفانه اکثر زیستگاه‌های ما در حال حاضر این گونه شده‌اند.

کارشناس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان می‌گوید: برای مثال در منطقه خانگرمز تویسرکان متاسفانه جاده‌هایی که دور تا دور منطقه هستند امنیت را برای گونه‌های جانوری کمرنگ می‌کنند و اصطلاحا حرکت گونه‌های جانوری بین زیستگاه‌ها یا «گدار» را کاهش می‌دهند. گدارها آن‌قدر کم شده‌اند و درون آمیزی در گونه‌های یک زیستگاه محصور آن‌قدر زیاد شده است که حتی اگر از این زیستگاه‌ها مراقبت حداکثری داشته باشیم باز هم بعد از 20 یا 30 سال این گونه‌های محصور در زیستگاه محکوم به انقراض هستند، چراکه آمیزش‌های خویشاوندی که در گونه‌ها صورت می‌گیرد تنوع ژنتیکی را بسیار کاهش می‌دهد و با کوچک‌ترین بیماری قسمت بسیار زیادی از جنگل را از دست می‌دهیم. این موضوعی است که در حال حاضر متاسفانه گریبانگیر حیات وحش کشور ما شده است و تنها مختص استان همدان نیست و در اکثر زیستگاه‌های کشور این موضوع را مشاهده می‌کنیم.


شکارهای غیرمجاز

وی با بیان این‌که عامل دیگری که بسیار مهم است و بازهم به دخالت‌های انسانی بازمی‌گردد، بحث شکارهای غیرمجاز است، تصریح می‌کند: جانوران 2 نیاز مهم دارند و آن غذا و پناه است. از آن‌جا که غذای حیوانات که اغلب توله‌های گراز یا خرگوش است توسط شکارچیان غیرمجاز شکار می‌شود، این گوشت‌خواران غذای خود را از دست داده‌اند. این مشکل خصوصا در قسمت غربی استان که علاقه زیادی به شکار خرگوش و گراز دارند دیده می‌شود، بیشتر تخلفات نیز در این مناطق و در بخش کبودرآهنگ و رزن دیده می‌شود. 

تعداد جوندگان و همچنین گرازها در برآوردی که طی سال‌های اخیر توسط اداره محیط‌زیست صورت گرفته در این مناطق بسیار کاهش داشته است. این عاملی است که گونه‌های گوشت‌خوار خصوصا گرگ‌ و کفتار را جذب روستاها می‌کند که ترس اهالی نیز سبب می‌شود حیوان را از بین ببرند.

محمدی می‌افزاید: یکی دیگر از مواردی که در انقراض گونه‌های جانوری دخیل است و بازهم به دخالت‌های انسان مربوط می‌شود، بحث عدم مدیریت صحیح پسماندهاست. این مساله معضلی است که در چند سال اخیر سبب شده گونه‌های جانوری به سمت حاشیه شهرها و روستاها جذب و جلب شوند.


تعادل زیستی

کارشناس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان همدان می‌گوید: بسیار مهم است که بدانیم گونه‌های جانوری خود را کنترل می‌کنند و در یک تعادل قرار می‌دهند. براساس مطالعاتی که در استان انجام شده مشاهده کرده‌ایم در مناطقی که مردم یا از ما خواسته‌اند یا خود اقدام به از بین بردن گونه‌های گوشت‌خوار منطقه کرده‌اند، جمعیت گرازها رشد زیادی داشته است و این باعث شده خود اهالی از نابودی زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها به دست گراز شاکی باشند. در مناطقی که پروانه شکار گراز صادر شد تعداد گرازها در منطقه کم و همین سبب افزایش تعداد گرگ‌ها در منطقه شد. متاسفانه انسان تعادلی که جانوران در تعامل با هم دارند را برخی اوقات برهم می‌زند و نتایج منفی آن را نیز می‌گیرد.

محمدی با اشاره به این‌که در حال حاضر اغلب کشورهای پیشرفته بحث حفاظت از محیط‌زیست را به بومی‌ها سپرده‌اند زیرا در این صورت مردم قادرند از درآمد این محیط‌ها استفاده کنند، توضیح می‌دهد: در ایران هم هنوز این موضوع جا نیفتاده و نهادینه نشده اما حرکت‌هایی شده است. در استان همدان نیز فعالیت‌های خیلی محدودی در این زمینه در برخی مناطق انجام شده است، خصوصا در منطقه خانگرمز که پیشنهاد شده بومیان می‌توانند با فاصله مشخصی از منطقه ساخت‌و‌ساز انجام دهند و اقامتگاه‌های بومگردی ایجاد کنند و آموزش‌هایی در این جهت ببینند تا گردشگرانی را که علاقه‌مند به حیات وحش هستند به منطقه وارد کنند و از این طریق درآمد کسب کنند.


گونه‌های در حال انقراض 

محمدی درباره گونه‌های منقرض شده استان همدان می‌گوید: بنا بر آمار و اسنادی که در مرکز اسناد استان وجود دارد ما آخرین خرس استان را حدود 57 تا 58 سال قبل از دست دادیم. در استان همدان خرس قهوه‌ای، پلنگ، شنگ یا سمور آبی که آخرین جانور این گونه است 12 سال پیش از بین رفت، پرنده میش-مرغ که پرنده شاخص استان در اسدآباد بوده از بین رفته است. اکنون تعداد این گونه شاید به20 تا 30 قطعه در منطقه بوکان آذربایجان غربی محدود شده است.

این کارشناس ادامه می‌دهد: در مقطع زمانی اداره محیط‌زیست استان درصدد بود پژوهشگاهی تاسیس کند تا به نوعی محل پرورش و تکثیر پرنده مرغ‌میش باشد که مجددا وارد منطقه شوند اما بعدا طی مطالعات صورت گرفته متوجه شدیم حتی اگر این کار را انجام دهیم، از آنجا که زیستگاه این گونه تخریب شده است، مجددا این گونه را از دست خواهیم داد.

وی می‌گوید: باید توجه داشت گونه‌های جانوری به خصوص گوشت‌خواران نیازمند قلمرو وسیعی هستند. برای مثال یک پلنگ حدود 20‌هزار هکتار قلمرو دارد و متاسفانه ما آن را نداریم. در میان گونه‌های جونده نیز برخی گونه‌ها در استان منقرض شده‌اند که از آنها می‌شود به 3 گونه از حفارها اشاره کرد که به علت کمبود آب، خشکسالی‌های پی‌درپی و نابودی تالاب‌ها و رودخانه‌ها که محل زیست آنها بود از بین رفتند. در مورد پرنده «کشیم» این گونه هنوز به صورت مهاجر در استان هست. در سرشماری‌های سال‌های گذشته تعداد بیشتری وجود داشتند و حدود 500 یا 600 قطعه بودند اما امسال تعداد بسیار کمتر شده و تنها تعداد 20 تا 27 قطعه شمارش شد. علت آن نیز از بین رفتن زیستگاه‌های آبی استان است. 

محمدی ادامه می‌دهد: ما در استان تالاب «وسج»، «چم‌شور» را داشتیم که خشک شدند و از وسعت تالاب «پیرسلمان» نیز بسیار کاسته شده است. البته تالاب «آوور» بعد از 2 سال خشکسالی پیاپی امسال پرآب شده و 70 درصد آبگیری شده است. این تالاب جزو مناطق IPA یا مناطق مهم جذب پرندگان خصوصا پرندگان مهاجر به شمار می‌آید که خشکسالی 2 سال پی‌درپی این تالاب باعث کاهش پرندگان در منطقه شده بود. هم‌اکنون چند منطقه آبی محدود مثل سد اکباتان و سد آبشینه باقی مانده است که در این مناطق نیز چون امنیت کم است، این پرندگان از فرود خودداری می‌کنند و حتی اگر بمانند بیشتر از 2 هفته نیستند.