مهاجرت معکوس به روستاها با توسعه بوم‌گردی

عاطفه علیان|  اصفهان- خبرنگار:


سازمان میراث فرهنگی کشور با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران تفاهم‌نامه‌ای منعقد کردند که بر اساس آن، سازمان میراث فرهنگی در هر استانی خانه‌های روستایی را که قابلیت احیای بوم‌گردی در روستاها را دارند، به بنیاد مسکن معرفی کند تا با تخصیص تسهیلات 20 میلیون تومانی به این واحدها به جذب گردشگر روستایی کمک شود.


بیشترین اقامتگاه‌های بوم‌گردی در اصفهان

خانه کاهگلی با در چوبی و فضای هشتی تنگ و پله‌های کوتاه گردشگران را به اندرونی‌اش می‌رساند. در و دیوار طاقچه‌های خانه پر از چرخ نخ‌ریسی، کوزه و اتوی زغالی است. خانه‌ای کویری که 7 اتاق تودرتو با سقف گنبدی و ارتفاع درهای کوتاه، گردشگران را وادار به تعظیم می‌کند تا روی تشک بنشینند و بر بالش‌های لوله‌ای لم بدهند و با کله‌جوش محلی و اشکنه ماست پذیرایی شوند. نزدیک به 2 دهه است که این خانه‌های بومی، گردشگران داخلی و خارجی را به سمت خود فرامی‌خواند؛ گردشگرانی که می‌خواهند در جایی بکر چه در دل طبیعت خشن زاگرس و چه در دل کویر لحظاتی را به دور از شهر آرام بگیرند. خانه‌هایی که به «اقامتگاه‌های بوم‌گردی» معروفند و با تکیه بر بافت خاص معماری، آداب و رسوم، خورد و خوراک، پوشش و هنرهای محلی و صنایع دستی گردشگران را جذب خود می‌کنند. 

استان اصفهان به دلیل تنوع اقلیمی و تعدد بافت‌های تاریخی با دارا بودن 422 اقامتگاه، دارای بیشترین اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کشور است. شهرستان خور و بیابانک به عنوان اولین اقامتگاه بوم‌گردی در ایران شناخته شده است. حجم سرمایه‌گذاری در بوم‌گردی‌ها با 278 طرح در حال مرمت و ساخت و هزینه‌ای بالغ بر 111 میلیون و 200 هزار ریال و 162 اقامتگاه دارای پروانه بهره‌برداری باحجم سرمایه‌گذاری یک میلیارد و 296 میلیون ریال توانسته است به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای2954 نفر اصفهانی اشتغال‌زایی کند. 


موانع بوم‌گردی

«مازیار آل‌داوود» فعال گردشگری در شهرستان خور و بیابانک که نخستین خانه بوم‌گردی را در ایران راه‌اندازی کرده است، به همشهری می‌گوید: شهرستان خور و بیابانک نزدیک به 60 اقامتگاه بوم‌گردی دارای پروانه بهره‌برداری و 50 اقامتگاه دارای موافقت اصولی دارد و الگویی موفق در اجرای اقامتگاه‌های بوم‌گردی است.  

پدر بوم‌گردی ایران می‌افزاید: در این دو دهه با رشد اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌، مهاجرت در شهرستان خور و بیابانک به حداقل رسیده و حتی مهاجرت معکوس رخ داده است. با اطمینان می‌توان گفت آمار بیکاری در این منطقه به صفر رسیده است و بیش از 80 درصد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم با صنعت پاک گردشگری فراهم شده و در ایام تعطیلات و روزهای آخر هفته بازارچه‌های خوداشتغالی برپا می‌شود.

  آل‌داوود با اشاره به عدم ساماندهی اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ تصریح می‌کند: بوروکراسی یکی از مشکلات مهمی است که گاه سرمایه‌گذاران را منصرف می‌کند. اتفاقی که برای خودم هم افتاد و در چند اقدامی که مد نظرم بود چون متحمل صرف وقت و هزینه می‌شدم، کار را رها کردم، در صورتی که با وجود دولت الکترونیک می‌توان تسهیلات بهتر و سریع‌تری در اختیار متولیان بوم‌گردی قرار داد.   وی اضافه می‌کند: از سوی دیگر، ناآگاهی و آموزش کافی ندیدن برای تازه‌واردان به عرصه بوم‌گردی می‌تواند موجب ضرر و سرخوردگی سرمایه‌گذاران این بخش شود. 


جذابیت کم غرب اصفهان برای سرمایه‌گذاران  

«مهدی جواهری» که صاحب یکی از معدود اقامتگاه‌های بوم‌گردی غرب استان اصفهان است، به همشهری می‌گوید: جایگاه اقامتگاه‌های بوم‌گردی در صنعت گردشگری ایران بر کسی پوشیده نیست. این مراکز با حمایت دستگاه‌های دولتی نقش بسزایی در معرفی مناطق کمترشناخته‌شده دارد. در غرب استان اصفهان در حال حاضر تعداد این اقامتگاه‌ها به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد و علل آن را می‌توان در عوامل مختلفی دید . 

وی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین علل عدم شکل‌گیری اقامتگاه‌ها در غرب استان اصفهان را می‌توان آگاه نبودن بومیان این منطقه از قابلیت‌های گردشگری منطقه دانست. همیشه این صحبت مطرح است که مگر کسی شمال کشور را رها می‌کند و به منطقه‌ای سردسیر در طبیعت خشن زاگرس سفر کند. از سوی دیگر، هیچ دوره آموزشی توسط متخصصان در قسمت غرب استان اصفهان برگزار نشده است تا اهالی محل با قابلیت‌های خود بیشتر آشنا شوند. ادارات دولتی مخصوصا فرمانداری‌ها و میراث فرهنگی در معرفی این منطقه به گردشگران داخلی و خارجی کوتاهی کرده‌اند و این امر باعث شده است که کمتر گردشگری مخصوصا برای طبیعت‌گردی پا به این منطقه بگذارد. 


صدور مجوز یک‌هفته‌ای 

مدیر کل اداره میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به این‌که این  استان پیشگام بوم‌گردی در کشور بوده است به همشهری می‌گوید: تعداد اقامتگاه‌های بوم‌گردی از 35 واحد و محدود به 3 شهرستان به بیش از 420 اقامتگاه رسیده که مجوز آنها در 4 سال اخیر صادر شده است. با توجه به توازن توزیع توسعه گردشگری در استان اصفهان سعی بر آن است که تقریبا در همه روستاهای استان و به‌خصوص روستاهای هدف گردشگری و صنایع دستی اقامتگاه‌های بوم‌گردی راه‌اندازی شود.  «فریدون اللهیاری» خاطرنشان می‌کند: در قانون برنامه ششم توسعه روی توسعه گردشگری روستایی به عنوان توسعه پایدار تاکید شده است. اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ علاوه بر میراث ملموس طبیعت‌گردی باید به توسعه میراث ناملموس اعم از آداب و رسوم، غذاهای محلی و سنتی، بازی‌های بومی و هنرهای نهفته و گاه ازبین‌رفته صنایع دستی اهتمام بورزند. 

با توزیع و توازن در توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ در استان اصفهان و ساماندهی آن می‌توان به احیای روستاها که با مهاجرت متروک شده‌اند، پرداخت. 
وی با اشاره به این‌که ضوابط اعطای مجوز اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ در اداره مذکور حداقلی است اظهار می‌کند: سرمایه‌گذاران بخش بوم‌گردی موانعی برای دریافت مجوز ندارند و چنانچه واجد شرایط باشند با یک درخواست ساده و ظرف یک هفته مجوز مربوطه صادر می‌شود و بوروکراسی دست‌وپاگیری از سمت اداره میراث فرهنگی وجود ندارد. 

مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان اعلام می‌کند: در فرایند دریافت مجوز اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ سرمایه‌گذار به صورت حضوری به اداره کل و یا ادارات تابعه در شهرستان‌ها مراجعه و فرم صدور موافقت اصولی را دریافت و تکمیل می‌کند. بازدید کارشناسان صورت می‌گیرد و با تایید استعلام‌ها پروانه بهره‌برداری صادر می‌شود. 

اللهیاری اذعان می‌دارد: مانع‌تراشی بوروکراتیک یا در مرحله استعلام است و یا در ضوابط بانکی که از حیطه اختیارات اداره کل میراث فرهنگی خارج است و باید چاره‌ای برای آن اندیشید. این ضوابط سرمایه‌گذاران را به‌ویژه در بخش روستایی با مشکل مواجه می‌کند که نیازمند تفکر و تدبیر جدی است. 


برنامه ریزی برای توسعه بوم‌گردی

کارشناس مسئول گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از اقدام‌های آتی اداره مذکور برای توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی به همشهری می‌گوید: یکی از برنامه‌های امسال آموزش و فرهنگ‌سازی در حوزه بوم‌گردی است. در این زمینه دستورالعملی از سازمان متبوع ابلاغ شده است که کلیه اقامتگاه‌هایی که قبلا مجوز دریافت کرده‌اند و همچنین مالکان جدید که درخواست دارند حتما باید شرایط این دستورالعمل را جهت ادامه کار و یا شروع راه‌اندازی داشته باشند. 

«کامران هارونی» می‌افزاید: استان اصفهان به عنوان تنها استانی که اقدام به تشکیل جوامع گردشگری از جمله تاسیسات گردشگری کرده در اردیبهشت ماه سال جاری نخستین جامعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان را با حضور کلیه واحدها در تمامی شهرستان‌ها برگزار می‌کند و موضوع‌های بسیاری از جمله تبلیغات و بازاریابی، آموزش و صدور پروانه به جامعه فوق تفویض خواهد شد.
مسئول دبیرخانه ستاد هماهنگی خدمات سفر استان ادامه می‌دهد: از دیگر اقدام‌های این اداره کل پرداخت تسهیلات کم بهره با بازپرداخت مناسب متقاضیان این واحدها است که انتظار می‌رود بانک‌های عامل همکاری بهتری در این خصوص اعمال کنند. در حال حاضر، این گونه اقامتگاه‌ها به درجه یک، 2 و 3 تقسیم‌بندی شده‌اند که نرخ اتاق‌ها به ازای هر نفر از 40 هزار تومان تا 85 هزارتومان با احتساب صبحانه متغیر است.