پایان لاتاری در تلویزیون؟

اشکان خسروپور ـ خبرنگار

سرویس‌های ارزش افزوده یکی از جنجالی‌ترین سال‌هایشان را پشت سر گذاشته‌‌اند و حالا به‌نظر می‌رسد، آنهایی که با استفاده از این سیستم از کاربران سوءاستفاده کرده و پول‌های میلیاردی به جیب می‌زدند، از میدان حذف شوند. این درآمد میلیاردی مدت‌هاست که برخی از این شرکت‌ها را به اسپانسر و حامی مالی برنامه‌های مختلف صدا و سیما تبدیل کرده تا با وعده جایزه‌های کلان مردم را به عضویت در سرویس‌ها مثلا با گرفتن کد ستاره ومربع یا نصب اپلیکیشن‌شان ترغیب کنند.
 در گامی جدید برای مقابله با این ماجرا اما دو اپراتور اصلی کشور ممنوعیت اعطای جایزه در قالب قرعه‌کشی خدمات ارزش افزوده را اعلام کرده‌اند.
 شرکت‌های ارزش افزوده که قرار بود در ازای تولید محتوا برای کاربر از او حق‌الزحمه یا حق اشتراک دریافت کنند، در چند وقت اخیر نه‌تنها هیچ محتوایی تولید نمی‌کردند، بلکه بسیاری از آنها بدون اطلاع کاربر از حساب او به‌صورت روزانه پول کم می‌کردند. سال گذشته در چند نوبت برنامه‌هایی برای مقابله با آنها تدارک دیده شد که در پی آن باندهای بزرگی که در این حوزه فعال بودند، شناسایی و دادگاهی شدند.
شاید مهم‌ترین اتفاق درباره رأی‌گیری جشنواره صدا و سیما بود که دستکاری آرای مردم در بستر یکی از شرکت‌های ارزش ‌افزوده جنجالی شد و وزیر ارتباطات آن را در گزارش‌های فنی افشا کرد.  برنامه 90 اما  سرانجام با وجود افشای تقلب و برنده شدن آرای مردم توسط مسئولان صدا و سیما از بیخ و بن از آنتن تلویزیون حذف شد.


عمده این شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات با ارائه اپ و گرفتن دسترسی به بخش پیامک‌های تلفن همراه عملا راه را برای کلاهبرداری خودشان و شرکت‌های مشابه باز می‌کردند. مشکل جدی دیگر اما گسترش قابل‌توجه سامانه‌های مبتنی بر ارزش افزوده در برنامه‌های صدا و سیما و اجرای قرعه‌کشی‌های مختلف در برنامه‌های تلویزیون بود که مخاطبان قابل‌توجهی را عضو این سیستم‌های معیوب می‌کرد. به‌نظر می‌رسد پشتیبانی شرکت‌های ارزش افزوده از برنامه‌های تلویزیونی به‌عنوان اسپانسر راه نفوذ آنها را به سازمان صدا و سیما باز کرده و باعث تغییر رویکرد شبکه‌ها به قرعه‌کشی شده است. تا جایی که در ماه‌های گذشته، بارها مسئولان بسیاری نسبت به این روند ابراز ناخشنودی کرده و ‌گزارش‌های فراوانی نیز در همین زمینه در رسانه‌ها منتشر شده بود. از همان آغاز رویارویی شرکت‌های VAS و وزارت ارتباطات، وزیر ارتباطات از همکاری اپراتورها برای بستن چنین سیستم‌هایی سخن به میان آورده اما در عین حال، در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرده بود که مسئولیت اپراتورهای تلفن همراه در این زمینه را نمی‌توان نادیده گرفت.‌اپراتورهای اصلی کشور حالا  واکنشی به این موضوع نشان داده‌اند که شاید بتوان آن را به‌عنوان مسئولیت‌پذیری آنها نسبت به مشترکان‌شان تعبیر کرد. همراه اول و ایرانسل در ابلاغیه‌هایشان شرکت‌های تجمیع‌کننده خدمات ارزش افزوده را مکلف کرده‌اند، ‌از اعطای جایزه در قالب قرعه‌کشی در خدمات ارزش افزوده خودداری کنند. برهمین اساس، اعطای جایزه در قالب قرعه‌کشی ممنوع است و جوایز صرفا براساس فعالیت کاربران (شرکت‌های خدمات ارزش افزوده) اعطا می‌شود. ابوذر مهرمنش، مدیرکل سرویس‌های ارزش افزوده همراه اول روز گذشته اعلام کرد: برای شفاف‌سازی بیشتر و رفع شبهه از خدمات ارزش افزوده، دستورالعمل عدم‌استفاده از قرعه‌کشی برای جوایز این سرویس‌ها نیز به شرکت‌ها ابلاغ شده است. ایرانسل هم از مدتی قبل این روند را آغاز کرده است.


راه دور زدن هنوز باز است
ابلاغیه‌های شبیه این هرچند یک گام مثبت تلقی می‌شوند اما عملا امکان دور زدن آنها نیز مهیاست. مجتبی میرزامحمد، از فعالان حوزه ارزش افزوده می‌گوید: «در این ابلاغیه آمده که شرکت باید صرفا براساس استفاده جایزه بدهد اما خود جایزه دادن را منع نکرده است. کسی که بخواهد از ظرفیت جایزه دادن استفاده کند، می‌تواند فرمولش را تغییر بدهد. قبلا می‌گفتند، اگر عضو سیستم بشوی، به تو پول می‌دهند. این‌بار می‌شود بگویند، به جز عضویت باید فلان‌کار را نیز انجام بدهی. اگر چنین اتفاقی بیفتد، همچنان در بر همان پاشنه قبلی خواهد چرخید چون همچنان تولید محتوایی صورت نگرفته، درحالی‌که از حساب مشترک پول برداشت می‌شود. راه رسیدن به هدف برای شرکت‌های معیوب تغییر می‌کند اما هدف، غیرقابل دسترس نخواهد بود.» راه‌حل از نظر او، ‌تمرکز روی تولید محتواست؛ به این صورت که شرکت‌ها موظف باشند در این حوزه فعالیت جدی‌تری داشته باشند. به گفته میرزامحمد، اگر تولید محتوای مفید و به‌درد ‌بخور انجام شود، می‌توانیم امیدوار باشیم که کاربران برایش هزینه کنند. همه مشکل فعلی از آنجایی نشأت می‌گیرد که کاربر باید برای «هیچ» پول پرداخت کند. در عین حال، آرش کریم‌بیگی، فعال حوزه موبایل، فرهنگسازی و تغییر نگاه مردم را مهم‌تر از پخش هرنوع ابلاغیه‌ای دانسته و می‌گوید: «سرویس‌های ارزش افزوده زمانی قدرت گرفتند که مشتری برایشان وجود داشت؛ مشتری‌هایی که ترجیح می‌دادند پولدار شدن را به جای تلاش، به شانس بسپارند. همین موضوع باعث شد تلویزیون هم عملا به جای تولید برنامه، تبدیل به کازینو شود و از قرعه‌کشی پول پارو کند. وزیر ارتباطات سال گذشته با توسکا که یکی از شرکت‌های تجمیع‌کننده خدمات در این حوزه بود، برخورد جدی داشت. این خوب است اما تا وقتی نگاه در سطح کلان و مدیریتی سازمانی مثل صدا و سیما که «کاربرمحور» است، تصحیح نشود، در بر همان پاشنه می‌چرخد.»


مهاجرت ارزش افزوده از موبایل به تلفن ثابت
کارشناسان می‌گویند: نوع بستر خدماتی شرکت‌های ارزش‌افزوده  در حال دگرگونی است. آرش کریم‌بیگی می‌گوید: «شرکت‌های ارزش افزوده با ارائه سیستم‌های مشابه مثل ارائه خدمات گوش دادن به جوک و داستان تلفنی، پول قابل توجهی به جیب می‌زنند. برخی از آنها نیز در ازای برقراری تماس با مشترک، از او پول می‌گیرند. بدی ماجرا اینجاست که بسیاری از این مشترک‌ها، ‌2ماه بعد از نخستین تماس این شرکت‌ها متوجه خالی شدن جیب‌شان می‌شوند؛‌آن‌هم درصورتی که قبض‌شان را با دقت واکاوی می‌کنند. مشکل اصلی که باید تصحیح شود، تغییر نگاه کاربران نسبت به شانس است و البته نگاه کاسب‌مدارانه برخی مدیران نیز باید تغییر کند.»


هرکس به سرکار خودش برگردد
سرویس‌های پرداخت موبایلی و تلفنی که پول را از روی قبض برمی‌دارند، زمانی به‌وجود آمدند که بسیاری از شهروندان کارت بانکی نداشتند و سرویس‌های پرداخت الکترونیک نیز به اندازه امروز گسترش پیدا نکرده بود. در چنین فضایی، برای اینکه پرداخت پول راحت‌تر باشد، قرار بر این شد که مشترک پول سرویس‌هایی که شرکت‌های مختلف ارائه می‌دادند، را یک‌جا پرداخت کند. این راه‌، ‌در فضای کنونی و درحالی‌که سرویس‌های بانکی همه‌گیر شده، عملا کارایی ندارد. کریم‌بیگی دراین‌باره می‌گوید: «راه‌حل این است که در هر دو فضای تلفن ثابت و همراه، هرکسی به سرکار خودش برگردد. بانک‌ها به ارائه خدمات بانکی و پولی بپردازند و اپراتورها سرویس‌های ارتباطی ارائه کنند. شرایط فعلی باید سر و سامان بهتری بگیرد.»


پیشنهاد قبض جداگانه
وزارت ارتباطات یکی از جدی‌ترین واکنش‌ها را به سیستم‌های ارزش افزوده در سال گذشته داشت تا جایی که محمدجواد آذری‌جهرمی، در هفته‌های پایانی سال گذشته اعلام کرد سیم‌کارت‌های جدید به‌طور پیش فرض بدون فعال بودن سرویس ارزش‌افزوده عرضه می‌شوند. آذری‌جهرمی در گفت‌وگوی نوروزی‌ با همشهری نیز از بررسی پیشنهادهایی گفت که می‌تواند روی شفافیت ارائه خدمات ارزش افزوده تأثیر بگذارد. او  اعلام کرد: «اکنون پیشنهادهایی روی میز داریم که در حال بررسی است. یکی از موارد این است که حساب ارزش‌افزوده را از شارژ و قبض موبایل مردم جدا کنیم.»‌