هند و پاکستان در آستانه جنگ پنجم

محمد امین خرمی/خبرنگار


زخمی 70ساله بار دیگر سر باز کرده و به درگیری میان هند و پاکستان بر سر منطقه مورد اختلاف کشمیر منجر شده است؛ درگیری که فعلا به حملات هوایی محدود شده است.
پاکستان صبح دیروز اعلام کرد، 2هواپیمای جنگنده هندی را بر فراز خاک خود ساقط کرده و 6نقطه را در منطقه کشمیر تحت کنترل هند، هدف قرار داده است. طبق اعلام ارتش پاکستان، یک خلبان هندی نیز پس از خروج از جنگنده‌اش، دستگیر شده‌ و اکنون در بازداشت است.
هندی‌ها روایت دیگری از ماجرا داشتند. طبق اعلام دولت هند، یک جنگنده اف-16پاکستان صبح روز چهارشنبه به چند مرکز نظامی در خاک هند حمله کرده است. یک جنگنده میگ-21هند برای تعقیب جنگنده پاکستانی به پرواز در آمده و موفق شده جنگنده پاکستانی را در حال فرار هدف قرار دهد و این جنگنده در خاک پاکستان سقوط کرده است. هند در عین حال با چند ساعت تأخیر تأیید کرد که یک هواپیمای خود را از دست داده و خلبان آن‌ نیز مفقود شده است. عصر دیروز اما وزارت خارجه هند با انتشار بیانیه‌ای خواستار آزادی فوری خلبان هندی شد.
ماجرای درگیری دیروز میان دو کشور همسایه از حمله روز سه‌شنبه هند به خاک پاکستان نشأت می‌گیرد. هندی‌ها به تلافی حمله انتحاری 2هفته قبل گروه تروریستی «جیش محمد» به نیروهای ارتش هند در منطقه کشمیر که 40کشته به جا گذاشت، روز سه‌شنبه پایگاه‌های این گروه در خاک پاکستان را هدف قرار دادند. پاکستان خود را در حمله به نظامیان هندی بی‌تقصیر دانست و با چند ساعت تأخیر، زیر فشار افکار عمومی اعلام کرد که اقدام هند را تلافی می‌کند. ارتش پاکستان در بیانیه خود تأکید کرد که حق انتخاب زمان و مکان حمله را برای خود محفوظ می‌داند.
دیروز نخستین خبرها مربوط به درگیری هند و پاکستان با انتشار تصاویر هواپیمای ساقط شده هندی در پاکستان منتشر شد. اندکی بعد ویدئوی دستگیری و کتک زدن خلبان هندی نیز منتشر و در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست شد. تصویری از هواپیمای دوم هند منتشر نشده است. بر این اساس به‌نظر می‌رسد تنها 2 هواپیما یعنی یک هواپیمای پاکستانی و یک هواپیمای هندی در این درگیری دخیل بوده و هواپیمای سومی در کار نبوده است. میگ-21هندی پس از تعقیب 
اف-16پاکستانی در آسمان هند و ورود به حریم هوایی پاکستان، ساقط شده است. یک خلبان آن، آنگونه که در ویدئوهای منتشر شده دیده می‌شود در محل سقوط کشته شده و خلبان دیگر زنده دستگیر شده است. هنوز خبری از سرنوشت جنگنده پاکستانی منتشر نشده است.
مقام‌های نظامی پاکستان که طی 24ساعت فاصله میان حمله هند به خاک پاکستان و درگیری دیروز به‌شدت تحت فشار رسانه‌ها و افکار عمومی بودند، بلافاصله با لحن پیروزمندانه خبر این درگیری را منتشر کردند. ژنرال غفور، سخنگوی ارتش در عین حال اعلام کرد ، 6نقطه‌ای که در هند مورد هدف قرار گرفته‌اند، مناطق باز نزدیک مراکز نظامی بوده و هدف، تنها نشان دادن قدرت نظامی پاکستان بوده است. سیاسیون این کشور اما با درایت وارد ماجرا شدند. عمران خان نخست‌وزیر پاکستان با لحنی آشتی‌جویانه از طرف هندی خواست که براساس «منطق» تصمیم‌گیری کند. او گفت: «همه جنگ‌ها نتیجه اشتباه محاسباتی بوده‌اند. هیتلر هرگز فکر نمی‌کرد جنگ آن‌ همه سال ادامه پیدا کند. آمریکایی‌ها هرگز فکر نمی‌کردند در ویتنام و افغانستان اینقدر بجنگند.» نخست‌وزیر پاکستان در نطق تلویزیونی از دولت هند خواست با توجه به سلاح‌هایی که دو طرف در اختیار دارند اجازه ندهند اشتباه محاسباتی اتفاق بیفتد.
اشاره عمران خان به سلاح‌های اتمی است که دو کشور در اختیار دارند. در سوی دیگر مرز، در دهلی نو اما نارندرا مودی نخست‌وزیر هند سکوت اختیار کرد و اظهارنظر علنی نداشت. او البته دوهفته پیش که حمله انتحاری نیروهای جیش محمد رخ داد، اسلام‌آباد را به‌خاطر پناه دادن به این گروه مقصر دانست و اعلام کرد از آنها انتقام خواهد گرفت. مودی اما دیروز نشستی اضطراری با مقام‌های امنیتی و اطلاعاتی ترتیب داد تا در مورد درگیری تازه دو کشور تصمیم‌گیری شود. برگزاری این نشست احتمال ادامه درگیری‌ها و اقدام هند برای تلافی ساقط کردن جنگنده‌اش را تقویت کرده است. چرا که اکنون گویی نوبت دولت هند است که زیر فشار افکار عمومی دست به اقدام بزند.

بسته‌شدن حریم هوایی؛ لغو پروازها
پاکستان در واکنش به درگیری دیروز، حریم هوایی خود را به‌طور کامل بست. این اقدام پروازهای داخلی و بین‌المللی را به تحت‌تأثیر قرارداد و هواپیماهای عبوری از حریم هوایی پاکستان مجبور به تغییر مسیر به ایران و پروازهای بین‌المللی از مبدا و به مقصد اسلام‌آباد لغو شدند. هواپیمایی امارات به‌دلیل حضور بیش از یک میلیون پاکستانی در امارات متحده، بیشترین پرواز به مقصد اسلام‌آباد را دارد که مجبور به لغو تمامی پروازهای خود شد.
از سوی دیگر، هند نیز پروازها در فرودگاه‌های شمالی خود در نزدیکی مرز پاکستان و منطقه کشمیر را لغو کرد و حریم هوایی خود را در این مناطق بست. این اقدام نیز باعث اختلال در پروازهای داخلی هند شد و بسیاری از مسافران را در ترمینال‌های فرودگاه‌های شهرهای شمالی این کشور سرگردان کرد.

بحران ریشه‌دار کشمیر
ورود جنگنده‌های هندی به حریم هوایی پاکستان و حمله به نقاطی در این کشور از سال 1971تا‌کنون یعنی طی حدود 48سال گذشته بی‌سابقه بوده است. دو کشور بین سال‌های 1947تا 1971، 3بار با یکدیگر درگیر شدند که 2بار آن بر سر منطقه مورد مناقشه کشمیر بوده است.
درگیری هوایی دیروز به جنگ تمام‌عیار میان دو طرف منجر نشد اما نشانه‌هایی از افزایش تنش و احتمال اقدامات دیگر به چشم می‌خورد. دیروز در منطقه کشمیر تحت کنترل هند، نیروهای داوطلب روی سقف بیمارستان‌ها با رنگ قرمز علامت صلیب سرخ کشیدند تا درصورت بروز درگیری از حملات در امان بمانند. همچنین روزنامه نیویورک تایمز از جابه‌جایی نیروهای زمینی در هر دوکشور به سمت مرزها خبر داد. یک ستون از تانک‌های هندی نیز یکی از جاده‌های نزدیک به مرز پاکستان را بستند.
پاکستان در سال 1947از هند جدا شد و استقلال پیدا کرد. همزمان با استقلال پاکستان اما منطقه کشمیر در مرز میان هند، پاکستان و چین به‌عنوان منطقه مورد مناقشه میان این 3کشور باقی ماند. طی سال‌های بعد، چین با رضایت ضمنی هند و پاکستان، برخی مناطق نزدیک به مرز خود را تصرف کرد و از این مناقشه خارج شد اما دهلی‌نو و اسلام‌آباد دشمن دائمی هم باقی ماندند. طی 7دهه گذشته خطی با عنوان «خط کنترل» کشمیر را به 2 منطقه تحت کنترل هند و پاکستان تقسیم کرده است.
درگیری‌‌های هوایی میان 2 کشور اتفاق تازه‌ای نیست. در سال 1965، در دومین جنگ میان هند و پاکستان، پاکستانی‌ها بیش از 50جنگنده هندی را ساقط کردند. پاکستان خود در این درگیری‌ها 20جنگنده‌اش را از دست داد. در سال 1971، زمانی که درگیری‌ها در پاکستان شرقی که اکنون با نام بنگلادش شناخته‌ می‌شود آغاز شد، هند بیش از 40جنگنده دیگر خود را از دست داد. پاکستان هم در این درگیری‌ها ضربه بزرگی خورد و بیش از 70جنگنده‌اش ساقط شد. در سال 1991، بار دیگر منطقه کشمیر شاهد درگیری دو طرف بود. یک هواپیمای پاکستانی با 16سرنشین از سوی جنگنده‌های هندی موردهدف قرار گرفت و همه سرنشینان آن کشته شدند.
اگرچه هند و پاکستان در سال 1991به‌طور رسمی علیه یکدیگر اعلام جنگ نکردند اما دو کشور با احتساب جنگ سال 1947پس از جدایی پاکستان از هند، تاکنون 4بار با هم جنگیده‌اند. اکنون صدای ناقوس جنگ بار دیگر از یکی از قدیمی‌‌ترین کانون‌های خطر بالقوه ژئوپلتیک جهان به گوش می‌رسد.

تنش هند و پاکستان در گذر زمان


1947: دو کشور 2‌ماه پس از جدایی بر سر کشمیر درگیر شدند.

1965:‌ دو همسایه جنگی کوتاه بر سر کشمیر داشتند.

1971: هند از استقلال پاکستان شرقی، از پاکستان حمایت کرد. نیروی هوایی هند در حملات متعدد در خاک پاکستان شرکت داشت. استقلال بنگلادش نقطه پایان جنگ بود.

1999: نیروهای نظامی پاکستان، پایگاه‌های نظامی هند در منطقه مرزی در جامو و کشمیر را تصرف کردند. حملات هوایی و زمینی هند باعث عقب‌نشینی پاکستان از این مواضع شد.

2001: حمله به مجلس محلی در کشمیر تحت کنترل هند 38کشته به جا گذاشت. 2‌ماه بعد نیز در حمله به پارلمان هند در دهلی نو 14نفر کشته شدند.

2008: حملات متعدد نیروهای وابسته به لشکر طیبه مستقر در پاکستان به ایستگاه راه‌آهن بمبئی، چند هتل و مرکز فرهنگی یهودیان در این شهر 166کشته به جا گذاشت.

2016: حمله به یک پایگاه هوایی در شمال هند، 7کشته به جا گذاشت. این حمله به گروه‌های تروریستی در خاک پاکستان منتسب شد.

2016: حمله به یک پایگاه نظامی در کشمیر تحت کنترل هند، 19کشته به جا گذاشت.