صدای پای انقلاب‌های عربی در شمال آفریقا

سیاوش فلاح پور ـ خبرنگار

عمر البشیر صدای انقلاب سودان را شنید و سرانجام در جریان نطقی مهم به اعتراضات گسترده شهروندان این کشور پاسخ داد؛ اعتراضاتی که بیش از 2 ‌ماه است تمام شهرهای سودان را درگیر خود کرده و بر اثر آن نزدیک به 50 نفر از معترضین و نیروهای امنیتی سودان کشته شدند. پیش از آغاز این سخنرانی شبانه در ساعات پایانی روز جمعه، منابع نزدیک به دولت سودان اعلام کردند البشیر از نامزدی برای دور بعدی انتخابات ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کرده است. همچنین در جریان سخنرانی، وعده‌های مهمی درباره اصلاحات سیاسی و اقتصادی از زبان رئیس‌جمهور کنونی سودان بیان شد؛ از سهم مساوی برای همه احزاب در دولت جدید گرفته تا مبارزه واقعی علیه فساد اقتصادی. با این حال تاملی در محتوای سخنان البشیر نشان می‌دهد حاکمیت سودان بیش از آنکه در مقابل اعتراضات مردمی از خود انعطاف نشان داده باشد، در مقابل آن گارد دفاعی گرفته است.

انحلال دولت و اعلام وضعیت اضطراری
مهم‌ترین بخش از سخنان البشیر به تصمیمات فوری او برای عبور سودان از بحران مربوط می‌شود. به دستور البشیر، دولت سودان به ریاست معتز موسی منحل و دولتی موقت برای اداره امور کشور در دوره انتقالی تشکیل شد. از سوی دیگر و بر مبنای فرامین عمر البشیر، وضعیت اضطراری به‌مدت یک سال بر سودان حاکم خواهد بود؛ وضعیتی که دست حاکمیت را برای برخوردهای امنیتی بیش از هر زمان دیگری باز می‌گذارد؛ اگرچه منابع نزدیک به دولت تأکید دارند هدف از این تصمیم، آزادی عمل دولت برای مقابله با فساد اقتصادی است. البشیر همچنین از پارلمان سودان خواست تا بررسی‌های قانون اساسی جدید این کشور را به تعویق بیندازد؛ بررسی‌هایی که بر مبنای آن قرار بود تکلیف ادوار مجاز برای ریاست‌جمهوری بیش از 2 دوره مشخص شود. تمام اینها در حالی است که البشیر بلافاصله بعد از پایان سخنرانی و انحلال دولت (و متعاقبا برکناری رؤسای ایالت‌های سودان) 18تن از افسران سازمان اطلاعات و پلیس این کشور را به‌عنوان رؤسای جدید ایالت‌های این کشور منصوب کرد؛ اقدامی که به‌تنهایی می‌تواند رویکرد واقعی حاکمیت سودان را در قبال اعتراضات مردمی این کشور نشان دهد. به این ترتیب مخالفان دولت نیز از همان ساعات پایانی روز جمعه و با وجود آغاز وضعیت اضطراری در سودان، خواستار ادامه تظاهرات شده و اعلام کردند سخنان عمر البشیر حتی با پایین‌ترین سطح از مطالبات آنان نیز همخوانی ندارد چراکه معترضان در اصل به‌دنبال برکناری البشیر و فراتر از آن، تغییر نظام حاکم بر سودان هستند.

موج دوم انقلاب‌های عربی در راه است؟
بازگشت ناآرامی‌های خیابانی به سودان و الجزایر، این سؤال را برای رسانه‌های جهان طرح کرده که آیا موج دیگری از انقلاب‌های عربی در راه است؟ نشریه فارین پالیسی، چندی پیش با بررسی عواملی که منجر به تحولات بزرگ سال 2011 در کشورهای مختلف جهان عرب شده بود، نوشت: تمامی عوامل بروز انقلاب‌های مردمی، به شکلی قوی‌تر نسبت به سال 2011 در بخش عمده‌ای از کشورهای عربی دیده می‌شود؛ از فروپاشی اقتصادی و فشار بیشتر بر معیشت روزانه شهروندان گرفته تا فضای بسته سیاسی و نارضایتی افکار عمومی از مواضع نظام‌های عربی در قبال مسئله فلسطین. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد موج تازه این تحولات خیلی زودتر از آنچه رسانه‌ها و تحلیلگران انتظار داشته‌اند، آغاز شده است. برای مثال کافی است به یاد آوریم کشورهای تونس، اردن، عراق و لبنان (علاوه بر سودان و الجزایر) در ماه‌های پایانی سال میلادی 2018 شاهد اعتراضات گسترده مردمی بودند؛ اعتراضاتی که به شکلی مشابه ابتدا پوشش اقتصادی داشت اما به‌تدریج علیه کلیت ساختار حاکمیت کشورهای نامبرده توسعه پیدا می‌کرد و البته از طرف مقابل نیز با خشونت مهار می‌شد.
اندیشکده کارنگی با بررسی ابعاد مختلفی از تأثیر این تحولات بر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نوشته است: در شرایطی که خروج آمریکا از سوریه و افغانستان، زمینه را برای نزدیکی بیشتر برخی کشورهای عربی با اسرائیل علیه ایران فراهم کرده، شروع ناآرامی‌های عربی می‌تواند نقش مهمی در تقویت مواضع منطقه‌ای ایران و کشورهای دیگری همچون ترکیه یا حتی قطر داشته باشد، چراکه از یک سو مناطق بحران‌زده به میدان جنگ نیابتی این دو محور در منطقه تبدیل شده و از سوی دیگر، همواره توانایی کشورهایی همچون ایران، ترکیه و قطر برای تأثیرگذاری بر این تحولات بیش از رقبای منطقه‌ای آنها بوده است.



مکث


تظاهرات مردمی در الجزایر علیه بوتفلیقه
در همان ساعاتی که رسانه‌های سودان برای پخش سخنرانی عمر البشیر آماده می‌شدند، خیابان‌های شهرهای مختلف الجزایر شاهد تظاهرات گسترده مردمی علیه کاندیداتوری مجدد رئیس‌جمهور کنونی این کشور، عبدالعزیز بوتفلیقه بودند. نیروهای امنیتی الجزایر اگرچه در ساعات اولیه تلاش کردند با توسل به خشونت مانع از شکل‌گیری تظاهرات شوند اما به‌دلیل استقبال گسترده مردمی از اعتراضات، موفق به مهار مخالفان در خیابان نشدند؛ مردمی که به‌رغم هشدار صریح نخست‌وزیر الجزایر مبنی بر برخورد شدید با هرگونه تجمع غیرقانونی به خیابان‌ها آمده بودند. بوتفلیقه
 81 ساله که طی 20 سال گذشته بر الجزایر حکومت کرده، هفته پیش اعلام کرد برای بار پنجم قصد دارد کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری الجزایر شود. این در حالی است که او به‌دلیل کهولت سن دیگر حتی قادر به حرف زدن به شکل روان نیست!
روزنامه الوطن الجزایر با اشاره به اعتراضات مردمی نوشت: بر کسی پوشیده نیست که بوتفلیقه تنها نامی برای پوشش حلقه نظامی حاکم بر الجزایر است؛ حلقه‌ای که با بحران جانشینی روبه‌رو شده و با گذشت نزدیک به 2 دهه هنوز قادر نیست شخصی را به عنوان جانشین بوتفلیقه انتخاب کند.